TEGEN GOD EN VADERLAND – In Pier en oceaan heeft Oek de Jong het over drie generaties Nederlanders, hoe de wereld veranderde tussen de jaren vijftig en zeventig en de innerlijke strijd die van een jongen een schrijver maakt.

Oek de Jong,

Atlas Contact,

832 blz., euro 39,95.

Net zoals Vlaanderen in de jaren 1950 tot over de oren in het katholicisme zat, werd het gemoed van de gemiddelde Nederlander toen bezwaard door een flinke lading protestantisme. Maar waar wij onze zonden konden opbiechten, bleven die voor de Nederlander voor immer in zijn ziel gekerfd. Zoiets weegt op een mens, net zoals op de personages uit Oek de Jongs Pier en oceaan. Deze magistrale, uit twee delen bestaande roman vertelt het verhaal van een jong koppel dat vanuit het noorden van Nederland in Zeeland komt wonen en daar vijf kinderen opvoedt. Een van hen zal uiteindelijk de droom van zijn vader waarmaken en schrijver worden.

Het personage waarrond alles in het eerste deel van de roman draait, is Dina Houttuyn, de dochter van de oprichter van een verzekeringsmaatschappij die in Amsterdam Zuid niet ver van het Concertgebouw woont. Wanneer Dina in een kindertehuis gaat werken, lijkt ze een onweerstaanbare aantrekkingskracht uit te oefenen op haar directrice, maar echt blijf weet ze niet met die liefde. Als was ze Hedwig uit Frederik van Eedens Van de koele meren des doods slaat ze op de vlucht voor haar eigen ondenkbare emoties, recht in de armen van de Fries Lieuwe Roorda. Deze zoon van een meubelfabrikant maakt haar binnen de kortste keren zwanger en ook al is hij niet de liefde van haar leven, toch trouwt ze met hem. Het is de rol van een vrouw om haar man te dienen, denkt ze dwars tegen haar eigen verlangens in, maar wel conform de tijd, en van haar ouders en de oudsten van hun kerkgemeente krijgt ze er nog een paar banvloeken bovenop. Het jonge gezin gaat in Friesland wonen. Het is daar dat Abel geboren wordt, de zoon die in het tweede deel van het boek de hoofdrol speelt. Al van jongs af verzet hij zich tegen de druk van de traditie en het geloof. Hij lijkt daarmee heel wat gemeen te hebben met Dina’s opstandige broer Gregoor, een fotograaf die in Amsterdam woont, bevriend is met Karel Appel en ooit in de gevangenis zat omdat hij een meisje van zestien had verleid.

De Jong heeft een trage, diepgravende schrijfstijl die toch steeds licht blijft, en hij is een meester in het beschrijven van emoties. De scène waarin de achtjarige Abel voor het laatst omkijkt naar zijn Friese vrienden net voor hij met zijn ouders naar Zeeland verhuist en merkt dat ze al met iets anders bezig zijn, bezit bijvoorbeeld een zeldzame intensiteit.

Naast een persoonlijk verhaal wil De Jong in zijn boek ook laten zien hoe Nederland in pakweg drie decennia van een oerconservatief land veranderde in het internationale voorbeeld voor ieder die zich progressief noemde. En hij doet dat heel subtiel. Zo laat Dina haar gebit vervangen door een kunstexemplaar omdat dat toen modern was. Lieuwe voelt zich in 1962 ongemakkelijk wanneer hij geen hoed draagt, een hoofddeksel dat een paar jaar eerder nog door iedereen werd opgezet. En dan is er natuurlijk nog Dina’s offer, haar huwelijk, wat haar leven heeft vergald, maar dat voor de opgroeiende Abel geen betekenis meer heeft. Hij zoekt vooral zichzelf, door te experimenteren met seks en in Amsterdam kunstgeschiedenis te gaan studeren, maar ooit komt de inkeer.

MARNIX VERPLANCKE

SLEUTELZIN

Bijna elk mens moet ergens in zijn leven wel een groot offer brengen.