Filmjaar 2014: Britannia heerste op het witte doek

12 Years a Slave, The Selfish Giant, Under the Skin…: het was een Brits boerenjaar in de bioscoop. 2014 was ook het jaar van Scarlett Johansson. En hoe zat het met de Belgen? Een terugblik op het voorbije filmjaar.

Sinds Alfred Hitchcock en David Lean het tijdige voor het eeuwige hebben verwisseld, leken hooliganisme en euroscepticisme de voornaamste Britse exportproducten, maar daar mag nu weer het betere filmwerk aan toegevoegd worden. 2014 was een Brits boerenjaar, met uitmuntende films van Steve McQueen (het Oscarwinnende slavendrama 12 Years a Slave), Clio Barnard (de sociaal-realistische uppercut The Selfish Giant – foto hieronder) en Jonathan Glazer (de aardse scifitrip Under the Skin). (Bekijk hier onze lijst met beste films van 2014)

En dan tellen we er geeneens Interstellar bij, hoewel Christopher Nolan geboren en getogen is in Londen. Of Ida van Pawel Pawlikowski, één derde Pool, maar verder zo Brits als fish-and-chips.

Bovendien deden Stephen Frears, Ken Loach en Mike Leigh – het oude triumviraat van de Britse cinema – hun pond in het zakje, met respectievelijk Philomena, Jimmy’s Hall en het prachtige Mr. Turner. En dan te bedenken dat Andrea Arnold, Ben Wheatley, Lynne Ramsay en Duncan Jones – nog vier rasfilmers van over het Kanaal – dit jaar geen nieuwe film maakten, net als good old Terence Davies, misschien wel ’s werelds grootste, nog actieve regisseur.

‘Het succes van de Britse film is ondenkbaar zonder de structurele steun van Film Four en het British Film Institute’, legde Glazer enkele maanden geleden nog uit in Knack Focus.

‘Hun mandaat is: films maken die artistiek de moeite lonen en diversiteit brengen binnen het filmlandschap dat alsmaar commerciëler wordt. Winst maken is niet hun prioriteit, maar toch stellen ze lokaal filmtalent te werk en bereiken ze een behoorlijk publiek, waardoor hun investeringen ruim terug worden verdiend.’

2014 was ook een voltreffer voor Scarlett Johansson, zowel op creatief als op commercieel vlak. In 2003 werd zowat de hele wereld verliefd op Scar-Jo toen ze haar smachtende ogen, zwoele lippen en openingssequensvullende derrière in de strijd gooide in Lost in Translation.

Johansson werd meteen het snoepje van Hollywood, maar enkele jaren later bleef daar eerlijk gezegd niet zo gek veel meer van over: Match Point (2005) was een voltreffer, maar The Nanny Diaries (2007), The Other Boleyn Girl (2008), The Spirit (2008) en He’s Just Not That into You (2009) werden weggehoond door de critici. En langzaam maar zeker begon de vraag te rijzen: hebben we die Johansson vanaf het begin niet gewoon collectief overschat?

Het keerpunt – althans voor haar portemonnee – kwam er toen ze de rol van de Black Widow kreeg in de Marvel-films. Samen met Jeremy Renners Hawkeye was ze het enige Avengers-personage dat níét op voorhand al een eigen film had, maar ze had wel een plekje veroverd in een van de lucratiefste franchises ooit.

Dit jaar betekende een nieuw hoogtepunt voor La Johansson, omdat ze commercieel interessant werk wist te combineren met kwaliteit: Under the Skin van Jonathan Glazer was een fascinerende lowbudgetproductie en in Her van Spike Jonze was ze sexyer dan ooit, terwijl alleen haar stem te horen was. En ja, voor de liefhebbers dook ze opnieuw op als Black Widow in de tweede Captain America-film en speelde ze mee in Lucy van Luc Besson, een geflipte actiefilm die een verrassingshit werd. Op persoonlijk vlak werd ze in september moeder van een dochtertje, Rose.

Wanneer jonge acteurs gebombardeerd worden tot hoofdrolspeler in een grote franchise is het altijd moeilijk om een oordeel over hen te vellen: mensen die niet veel ervaring hebben voor de camera moeten zich plots zien te redden in een wervelwind van special effects en met scenario’s die niet altijd grote literatuur zijn. Hoe kun je dan bepalen of ze ook een stukje kunnen acteren?

In 2014 zagen we een paar jonge leeuwen zich losrukken van de blockbusters waarmee ze bekend werden. Shailene Woodley, bijvoorbeeld, legde de Divergent-serie even opzij en speelde mee in het uitdagende coming-of-age-drama White Bird in a Blizzard van Gregg Araki.

Ook de oudgedienden van Harry Potter hadden een goed jaar: Emma Watson gaf een begeesterende speech voor gelijkheid tussen man en vrouw en bewees dat ze echt wel wat in huis heeft als actrice in Darren Aronofsky’s fascinerende Noah. Daniel Radcliffe, Potter himself, blijft verschillende genres opzoeken, met zowel de romantische komedie What If als de horrorfilm Horns.

Uit het Twilight-kamp zagen we Kirsten Stewart sterk uit de hoek komen in Clouds of Sils Maria, maar het was vooral haar ex-vriend Robert Pattinson die indruk maakte. Hij werkte opnieuw samen met David Cronenberg in het diabolische Maps to the Stars, maar was nóg beter in David Michôds nihilistische roadmovie The Rover.

The Loft kwam niet in de buurt van Loft. W. – Witse de film flopte. Halfweg, Plan Bart en Flying Home waren geen hoogvliegers. Niemand haalde de selectie van Cannes. Voor de Vlaamse film was 2014 een mager jaar, maar geen hopeloos.

Regisseur Michaël R. Roskam, cinematograaf Nicolas Karakatsanis en monteur Nico Leunen kregen voet aan de grond in Amerika en debutant Bas Devos verrukte de cinefielen met Violet.

En dan waren er nog Griet Teck, Sofie Benoot, Ellen Vermeulen en Teodora Ana Mihai. Zij gooiden hoge ogen met inhoudelijk én cinematografisch sterke documentaires over respectievelijk leven en ouder worden met dementie (Feel My Love), menselijke aanwezigheid in de Amerikaanse woestijn (Desert Haze), geesteszieke misdadigers die tot het jaar 9999 opgesloten worden (9999) en Roemeense kinderen die er alleen voor staan omdat hun moeder in het buitenland werkt (Waiting for August).

Het succes van (Vlaamse) documentaires

Vanwaar die weelde? ‘Dat is eenvoudig te verklaren’, lacht Pierre Drouot, intendant van het Vlaams Audiovisueel Fonds. ‘Onze documentairemakers zijn zo goed. De sector heeft aan maturiteit gewonnen. Zoals een voetbalcoach zorgen we voor een goede spirit. Wij moedigen hen aan om geen projecten in te dienen die ‘er wellicht door raken’, maar projecten die zowel regisseur als producent passioneren. Als ze willen vernieuwen, dan moeten ze vernieuwen. Het VAF volgt. Onze taak is risico’s te nemen.’

Maar hoe zien de regisseurs dat zelf? ‘Het beleid werpt zijn vruchten af. De andere filmmakers die je noemt, vertrekken ook vanuit een eigen kijk op het onderwerp die ruimte laat voor de kijker, terwijl de films onderling heel divers zijn’, zegt Griet Teck. Talent en volharding zijn niettemin cruciaal.

‘De grootste motor tot slagen is toch wel het doorzettingsvermogen. Toen ik aan Feel My Love begon, wist ik dat het een intense ervaring zou worden. Ik heb me er uiteindelijk drie jaar lang in vastgebeten. Het was bij momenten heel confronterend: omdat je in Huis Perrekes, de huizen voor personen met dementie waar ik mijn docu filmde, met je eigen sterfelijkheid wordt geconfronteerd, maar ook omdat ik naast de regie de camera, de montage en het geluid deed. Ik heb het al grappend vaak over een roeping.’

Teodora Ana Mihai dicht de documentairemakers een ‘idealistische kant’ toe. ‘Je probeert een sociaal fenomeen te beschrijven dat relevant is voor de maatschappij en wenst dat de kijker daar mee over nadenkt.’ Met Waiting for August won ze al verschillende prijzen voor beste documentaire. ‘Dat is fantastisch. Ik ben vooral blij dat een lokaal verhaal universeel aanslaat. Men staart zich niet blind op de Roemeense thematiek, maar geniet van een intieme film over de kindertijd, de adolescentie, de dynamiek tussen broers en zussen en de band tussen kind en ouder.’

Bioscoopdocumentaires zijn niet langer gedoemd tot een obscuur bestaan. Griet Teck is blij met de grote belangstelling. ‘Ik heb drie jaar in stilte aan Feel My Love gewerkt, zonder al te grote verwachtingen. Het onderwerp is niet bepaald sexy. Ik koos bewust niet voor een afgelijnd verhaal, maar voor een aaneenschakeling van momenten in het hier en nu. Het is een aangename verrassing dat een héél ruim publiek, jong en oud, de film bijzonder apprecieert.’

Feel My Love was een publiekslieveling tijdens het filmfestival van Rotterdam en op Docville en haalde deze herfst, net als Waiting for August, de Vlaamse bioscopen. ‘Dat had ik nooit verwacht. Er is meer aandacht voor het genre. Het is volwassen geworden. Het pretendeert niet meer een objectieve weergave van de werkelijkheid te zijn maar een eigenzinnige, niet-opdringerige manier van kijken naar de realiteit. Ik hou van films die je het gevoel geven dat je een bevoorrechte getuige bent.’

Het fenomeen is niet Vlaams. Voor de bioscoop (en de festivals) bedoelde documentaires als Sacro GRA, The Missing Picture, The Act of Killing of 20,000 Days On Earth met Nick Cave krijgen wereldwijd veel bijval. Mihai: ‘Het valt op hoeveel straffe documentaires er op de festivals te zien zijn. Mensen vereenzelvigden documentaires vroeger met tv-reportages, maar dat is aan het keren.’

Tillen vrouwen het docu-genre naar een hoger niveau?

Rest nog de vraag of het toeval is dat vrouwen het genre naar een hoog niveau tillen. ‘Ik heb daar geen antwoord op. Maar de kwestie leeft wel. Het toonaangevende IDFA-festival had dit jaar veel aandacht voor de female gaze’, zegt Teodora Ana Mihai. Griet Teck heeft evenmin een pasklaar antwoord, maar doet wel een suggestie.

‘De noodzaak om heel dichtbij je onderwerp te komen, het vermogen tot empathie, het spel met het aannemen van de juiste afstand en het vermogen om jezelf daarbij in vraag te stellen. Zijn vrouwen daar iets sterker in? Misschien wel, ik ben niet goed geplaatst om daar een uitspraak over te doen. Er zijn ook mannelijke filmmakers met een dergelijke gevoeligheid. Nicolas Philibert bijvoorbeeld. Maar het valt wel op dat er veel vrouwen op een interessante manier actief zijn in het genre. Ik heb het gevoel dat er minder competitiviteit is dan bij fictie, die meer door mannen wordt gedomineerd. Onder mijn vrouwelijke collega’s is er een oprechte interesse in elkaars werk of om inzichten te delen.’ (DM/NR/DVD)