Theater: Aleksej, HETPALEIS

Als de Russen het toneel veroveren, kijkt u best uit voor plassen wodka en vuurhaarden vol speldrift.

‘Ik kots van kunst. Kunst is politieke stront!’ Dit had een citaat kunnen zijn van de beruchte Nederlandse politicus Geert Wilders (PVV). Maar dat is het niet. Die smeuïge woorden werden ons in het gezicht gekwakt door Frans Van der Aa, die momenteel tsaar Peter de Grote speelt in Aleksej van HETPALEIS ( * * * 1/2), voorwaar een van zijn meest memorabele vertolkingen. Met dank aan regisseur Koen De Sutter, een bende getalenteerde medespelers én – de hoofdschuldige van dit alles – theatermaker en auteur Frank Adam.

17 jaar rijpen

Adam legde de kiem van deze voorstelling in de herfst van 1993. Op de radio hoorde hij een bespreking van Robert Massies’ biografie over de Russische tsaar Peter de Grote. Die bespreking deed hem

prompt parkeren en in zeven haasten scharrelen naar pen en papier: ‘Vader staat macht af aan zoon – zoon bedankt vriendelijk – vader vermoordt zoon op gruwelijk wijze.’ Dit vader-zoonconflict was zo uitzonderlijk en tegelijk algemeen menselijk, zo absurd en tegelijk logisch, zo hartverscheurend én ontroerend dat ik tegen beter weten in Aleksej moést schrijven.

Het stuk bleef 17 jaar in de lade liggen alvorens hij het terug op de schrijftafel legde. Ondertussen werd hij zelf vader, wat het afwerken van het stuk sterk bepaalde.

het feit dat ik de oer-Aleksej schreef als zoon en afwerkte als vader heeft inderdaad voor een mooi psychologisch evenwicht in het stuk gezorgd en zorgt hopelijk voor een grote graad van herkenning bij het publiek. Een publiek dat voor een aanzienlijk deel uit samengestelde en gebroken gezinnen bestaat, vóélt dat het naast en onder de politieke kwesties, en de oorlog tegen grootmacht Zweden, enkel gaat over familiale verscheurdheid en absolute eenzaamheid. Aleksej is een familiedrama.

Ambitieus is hij wel, die Frank Adam. Met Aleksej schreef hij een heuse tragedie over de vader-zoonrelatie volgens de klassieke regels van de repertoireschrijfkunst. Het resultaat van jarenlang ‘schrijfmanschap’. Deze Bruggeling werkte zich de afgelopen jaren stevig in de kijker met zijn pen én zijn verteltalent waarmee hij jong en oud weet te bekoren. Een van zijn meest succesvolle werken is Confidenties aan een ezelsoor, een reeks fabels die hij in 2004 aanvankelijk voor de krant De Standaard schreef maar ondertussen bewerkte tot (onder meer) een boek, een theatervoorstelling en een radioluisterspel.

Adams taal is wervelend, grappig, kleurrijk, poëtisch en soms net iets te rijk. Aleksej draagt al die kenmerken in zich. Het bleek dan ook een behoorlijke uitdaging om deze turf op de scène te zetten. Iets waar regisseur Koen De Sutter en zijn spelend en/of musicerend gevolg met brio in slagen. Zeker tijdens de tweede helft van de voorstelling.

Van bombastisch tot majestueus

De 210 minuten durende voorstelling is opgesplitst in twee delen. Het deel voor de pauze spant zich vooral in om alle gegevens, alle vetes en alle historische omkaderende informatie gezegd en getoond te krijgen. Een hele klus. Frans Van der Aa (als tsaar Peter de Grote) en zijn beminnelijke eega Catharina (een ijzersterke Ariane Van Vliet) kwijten zich uitstekend van die taak. Toch kunnen zij noch regisseur De Sutter vermijden dat dit deel verzand in ‘zo veel en zo boeiend mogelijk informatie spuien’. Te veel personages staan dan ook te doelloos op de scène. Had het niet met wat minder toelichting gekund?

Al worden de oren het tijdens dit deel moe, de ogen worden continu op schoons getrakteerd. Met dank aan scenograaf Leo de Nijs en kostuumontwerpster Anja Perisic. De Nijs verdiende onder meer zijn sporen als scenograaf bij het Zuidelijk Toneel Hollandia van Johan Simons. Ook voor het Mechelse gezelschap Abattoir Fermé, dat artistiek geleid wordt door Stef Lernous, maakte hij al enkele indringende scènebeelden die de duistere taal van het gezelschap uitstekend dienen. Voor Aleksej creëerde hij een sober maar indrukwekkend scènebeeld waarvan het hoofdbestanddeel uit ruwe houten planken bestaat. In het tweede deel wordt de vloer letterlijk opengebroken, net zoals de zielen van de personages. Dan ontstaat pas écht vuur op de scène. En u mag dat vrij letterlijk nemen…

Perisic blijft met haar kostuums binnen de aardetinten die ook het decor kleuren. De vrij elegante kostuums zetten de karakters van de personages in de verf zonder te domineren of werkelijk te intrigeren.

Vive le texte!

De acteurs intrigeren wél. Zij worden aangevuurd door de bevlogen hand van regisseur Koen De Sutter én door de subtiele maar sfeerbepalende live gespeelde soundscape van cellist Lode Vercampt. De muziek is een constante in de voorstelling. Ze zweept op en brengt rust waar nodig.

Vercampt wordt door De Sutter zelfs uitgedaagd tot een pikante scène als graaf(?) Schönborn. Mannen op pumps, we blijven ervan houden… Zeker als ze zo lekker karikaturaal én geloofwaardig spelen als Vercampt.

De drie hoofdrolspelers beklijven het meest. Dit trio blinkt van het talent en de speldrift. Terwijl ze in het eerste deel gehinderd worden door te veel informatieve tekstlappen, geeft auteur Adam hen in het tweede deel prachtige woorden in de mond die als olie op hun spelvuur werken. Frans Van der Aa zagen we nog nooit zo krachtig, zo overtuigend en zo kwetsbaar op de scène. Ook Ariane Van Vliet toont in dit tweede deel dat ze het nog steeds kan: rock ’n rollen op de scène, zwalpend tussen drama queen en gebroken vogeltje. En Jeroen Vander Ven, tot slot, onderstreept als Aleksej dat hij een van de meest beloftevolle spelers is die momenteel in Vlaanderen te vinden zijn.

Dit trio maakt, puik geruggensteund door hun medespelers, dit tweede deel tot verschroeiend toneel. Over de moeizame liefde tussen vader en kind, de twijfel tussen willen leven of sterven, de honger naar omarmende liefde en, bovenal, de nood aan kunst in barre tijden.

Bij het buitenkomen gristen we snel een gratis tekstboekje mee en nestelden ons thuis onder de leeslamp om het stuk stilletjes te herbeleven en opnieuw te proeven. HETPALEIS maakt er zijn missie van om belangwekkende (jeugd)theaterteksten te (helpen) creëren en zodoende het theaterrepertoire aan te rijken. Wat Aleksej betreft: missie geslaagd. Dit stuk levert, uiteindelijk, een heldere blik op een brok Russische geschiedenis en maakt er zinderend actueel theater van. Over u, ik en die aanmodderende politici die dringend wat vaker de toneelzaal in moeten duiken. Ze kunnen er wat van opsteken.

Els Van Steenberghe

Aleksej, HETPALEIS. Gezien op 30 oktober 2010. Meer info: www.hetpaleis.be