De alchemie van Erykah Badu, de keizerin van de mystieke vrouwen

Erykah Badu heeft voor het eerst in 15 jaar tijd een nieuw album klaar. Groot nieuws, maar eigenlijk is de koningin van de neosoul daarmee terug van nooit helemaal weggeweest.

Niet iedereen was er gerust in, toen eind 1996 de laatste hand werd gelegd aan Baduizm, het debuut van Erykah Badu. Ahmir ‘Questlove’ Thompson, die met zijn band The Roots de plaat meeschreef en -producete, vreest dat het grote publiek niet klaar is voor Badu’s spiritueel geïnspireerde blend van hiphop en hedendaagse r&b met satijnen soul en zwoele jazz. ‘Hou toch op met proberen zo artsy te zijn’, zegt hij bezorgd tegen de zangeres. ‘Wacht maar af’, luidt haar repliek. Wanneer Baduizm begin 1997 verschijnt via Universal bereikt het album meteen de top van de Amerikaanse charts. Het begin van een fenomeen.

Erykah Badu verscheen schijnbaar uit het niets, een witte raaf uit Dallas, Texas, die midden jaren 90 vanuit een wolk wierook neerdaalde in Brooklyn, New York, maar wel meteen met het zelfverzekerde aura van een oude wijze – inclusief de Afrikaanse tulband die haar handelsmerk zou worden. Ze heeft een achtergrond in theater en dans, en een koffer vol muzikale helden: soul- en funklegendes als Stevie Wonder, Chaka Khan, en Earth, Wind & Fire, de hiphop van Mobb Deep, A Tribe Called Quest, en The Notorious B.I.G, maar ook Joni Mitchell, Pink Floyd, en Kurt Cobain. De stempel neosoul heeft ze te danken aan haar ‘ontdekker’, Kedar Massenburg, de platenbons en manager die eerder al D’Angelo met succes in de mark zette als een alternatieve r&b-ster.

Met het album Mama’s Gun (2000) verstevigt Erykah Badu haar positie als grande dame van het genre, maar zelf moet Badu niks weten van de term. ‘Noem mij gerust de koningin van Molecular Cellular, Atomic Sound Frequency’, zei ze vorig jaar tegen Another Magazine. In de woorden van Solange Knowles, tijdens een prijsuitreiking: ‘Ze is de keizerin van de mystieke vrouwen, heerser van de freaks, onze groenogige, door de woestijn stampende godin.’

Stay independent

De voorbije drie decennia groeide Badu uit tot een soort mythische entiteit, ongrijpbaar maar nooit ver weg. Die verheven status heeft Badu natuurlijk grotendeels te danken aan haar muziek, haar pioniersrol, een voorbeeld voor een hele generatie Afro-Amerikaanse artiesten, zoals Solange, Janelle Monáe, Frank Ocean, Kelela, Tyler, The Creator, en SZA. ‘Remember one night, I went to Erykah Badu’, rapt Drake op Days in the East. ‘She made tea for me / We talked about love and what life could really be for me.’ Waargebeurd. Als gastartiest werkte ze samen met zowel Flying Lotus als The Flaming Lips. Jamie xx gebruikte voor z’n single F.U. een opname van Badu, die tijdens een technische panne op een afterparty het publiek door de microfoon trakteert op een aangebrande tirade.

Ook met haar non-conformistische levenshouding dwingt Badu ontzag af, terwijl ze zonder professionele entourage (ze is haar eigen manager) door de muziekwereld navigeert. Tijdens de release van Worldwide Underground (2003) stelt Badu vast dat een sterrenstatus en de glans van haar vier Grammy’s verbleken bij de nood aan een onafhankelijke koers – de tournee die volgt, doopt ze de Frustrated Artist Tour. Na de geboorte van haar tweede kind, dochter Puma, concentreert ze zich op het moederschap. Als hoeder van haar kroost, én als doula, een zwangerschapscoach voor andere vrouwen. ‘Badoula’, begint ze zichzelf te noemen op Twitter.

Stay woke

Pas wanneer tienerzoon Seven haar op de laptop de audiosoftware Garageband leert kennen ziet ze opnieuw muzikale opportuniteiten, en gaat ze thuis tussen de was en plas aan de slag met samples en beats van hiphopproducer Madlib en avant-jazztrio Sa-Ra. Het resultaat is New Amerykah Part One (4th World War) (2008) en New Amerykah Part Two (Return of the Ankh) (2010), een excentriek tweeluik dat barst van de avant-garde-ideeën, psychedelische jams, en cultureel-maatschappelijke statements. Het is op Part One, in de song Master Teacher, dat Erykah Badu de uitdrukking ‘stay woke’ introduceert in de mainstream. Destijds niet als politieke slogan, maar als oproep tot een alert bewustzijn. ‘Onze oorspronkelijke betekenis van de woorden betekende “wees niet afgeleid”. Blijf op koers. Laat je niet dood-entertainen. Blijf gefocust’, aldus Badu.

Dat ze het zelf niet zo nauw neemt met politieke correctheid, en de controverse niet schuwt, bewijst Badu in 2018, tijdens een interview met Vulture. ‘Ik zie iets goed in iedereen’, klinkt het, over moraal en empathie. ‘Ik zag iets goeds in Hitler.’ Een provocerende uitschuiver die Badu met behulp van een geduldige journalist verderop weet te nuanceren, maar uiteraard wel viraal gaat. En intussen blijft het wachten, sinds 2010, op een nieuwe plaat.

‘Ik koester het gevoel nodig te zijn voor mijn ware publiek. Mijn ware publiek zijn de bomen, de wind en de regen, de lucht – voorouders en van die dingen’, zegt Badu over haar eigenwijze werkethiek. Maar de wind stond dus goed en de lucht was vruchtbaar, toen ze producer The Alchemist opbelde om samen het nieuwe album Abi & Alan te maken. Ooit maakte hij beats voor haar oude raphelden van Mobb Deep, en recent nog voor Earl Sweatshirt, die naar eigen zeggen ooit een poster van Badu op zijn kamer had hangen. ‘She is mother, she is sister, she is friend’, aldus Solange. ‘She is auntie, she is chief, she is warrior of many tribes’. De queen is terug, lang leve de queen!