Hoe Frank Ocean tien jaar geleden de r&b met ‘channel ORANGE’ nieuwe impulsen gaf
Toen de Amerikaanse r&b-zanger Frank Ocean op 10 juli 2012 zijn lp channel ORANGE dropte, zou die steevast hoog eindigen in allerlei jaarlijstjes. De man, wiens songs waren gesitueerd in het decadente, zonovergoten Los Angeles, werd meteen beschouwd als een unieke stem in het genre en groeide uit tot een cultureel icoon.
Oceans debuut was een gelaagd en complex mozaïekwerk. Waar veel artiesten uit r&b en hiphop nogal eens terugvielen op beproefde formules, gaf channel ORANGE in productioneel opzicht blijk van zelfvertrouwen en een imposante eigenzinnigheid. Frank Ocean schrok er niet voor terug instrumenten te gebruiken die zelden in r&b voorkwamen. Zijn muziek vertoonde raakpunten met seventies funk, eighties elektro, downtempo hiphop, jazz en psychedelische rock, en veel van de tracks baadden in mysterie en bitterzoete tristesse. Ocean toont ook altijd empathie met zijn personages, die werkloos of aan de drugs zijn, gevangen zitten in een netwerk van prostitutie of aan relationele desoriëntatie lijden.
Ocean ziet zichzelf in de eerste plaats als een verhalenverteller. Channel ORANGE is dan ook opgevat als een soort speelfilm. De plaat is bedoeld om in één ruk beluisterd te worden, van het eerste tot het laatste nummer. De tracks variëren in tijdsduur van enkele seconden tot tien minuten, worden aan elkaar geklonken door interludia, conversatieflarden of jingles en zitten vol subtiele auditieve details. De overkoepelende thema’s zijn verwarring en vervreemding, waarbij humor niet zelden wordt ingezet als bliksemafleider voor frustraties en spijt.
Frank Ocean, die amper 25 was toen channel ORANGE uitkwam, werd als Christopher ‘Lonny’ Breaux geboren in Long Beach, Californië en verhuisde op zijn vijfde naar New Orleans. Kort daarna liet zijn vader, een zanger en keyboardspeler, het gezin in de steek. ‘In die periode begon ik mijn eerste songs te bedenken’, zegt hij. ‘Schrijven is voor mij altijd een belangrijke vorm van communicatie geweest’. Vanaf zijn twaalfde hing hij in studio’s rond en werd Stevie Wonder zijn grote voorbeeld. Op zijn achttiende keerde hij terug naar L.A. om er enkele demo’s in te blikken en werd hij songleverancier voor popsterren als Brandy, Justin Bieber en John Legend. De studio-ervaring die hij in die dagen opdeed, zou hem later zeer van pas komen tijdens het opnameproces van channel ORANGE, een plaat die door velen als avantgardistisch wordt beschouwd.
Internetsensatie
Een belangrijke stap in Oceans ontwikkeling was de ontmoeting met Odd Future, een hiphopcrew waar ook Tyler the Creator en Earl Sweatshirt deel van uitmaakten. ‘Ik bevond mij op een donkere plek in mijn leven, maar het contact met een groep van gelijkgestemden en doe-het-zelvers betekende voor mij een enorme stimulans’, herinnert Frank Ocean zich. Hij tekende een contract met Def Jam en toen bleek dat het label na twee jaar nog steeds niet met geld over de brug was gekomen, bracht hij, gestimuleerd door zijn vrienden van Odd Future, een gratis verspreide mixtape uit. Nostalgia, Ultra zou prompt tot een internetsensatie uitgroeien.
Breaux had intussen zijn naam veranderd in Christopher Francis Ocean, daartoe geïnspireerd door Frank Sinatra en de film Ocean’s Eleven. Plots wilde Def Jam weten wie er achter die mysterieuze Frank Ocean schuilging: de platenmaatschappij was er zich niet eens van bewust dat ze dit talent al enkele jaren eerder in huis had gehaald. Dus speelde Ocean hoog spel: hij eiste een opnamebudget van een miljoen dollar en onvoorwaardelijke artistieke vrijheid.
Vervolgens begon hij, samen met producer en co-auteur Malay, te knutselen aan de plaat die uiteindelijk channel ORANGE zou worden. Beide heren hadden samen al hits geschreven voor onder anderen Alicia Keys en Beyoncé en begonnen elkaar nu in de studio met ideeën te bestoken. De nummers waren in amper drie weken klaar, maar Ocean, die bekend staat als een perfectionist, bleef aan zijn materiaal nog negen maanden schaven vóór hij het op de wereld losliet. ‘We zijn hier maar voor een beperkte tijd’, stelde hij in een interview. ‘En zo lang ik leef, wil ik uitgedaagd worden. Ik zie mezelf niet als een hedendaagse artiest. Ik voel me veeleer een tijdgenoot van Jimi Hendrix, Freddie Mercury of Prince. Met hún meesterschap wil ik me meten. Hoe zou ik dan de gemakkelijkste weg kunnen kiezen? Ik wil excelleren in alles wat ik doe’.’
Open brief
Volgens Malay putte Frank Ocean voor channel ORANGE ook inspiratie uit het werk van Pink Floyd, Marvin Gaye, Sly Stone en Stevie Wonder. ‘We luisterden naar die artiesten om in de mood te komen: ze stimuleerden onze verbeelding, maar we hebben zeker niemand geïmiteerd. We werkten samen met mensen van wie we op voorhand wisten wisten dat ze het niveau van de plaat ten goede zouden komen, zoals Pharrell Williams, met wie Frank Sweet Life schreef, André 3000 van Outkast, die rapt in Pink Matter en John Mayer die op verscheidene nummers gitaar speelt. Maar het was zeker niet onze bedoeling met die grote namen uit te pakken. Ook Kanye West was bij de plaat betrokken, zij het enkel als mentor. Hij was iemand die Frank het nodige zelfvertrouwen gaf’.
Enkele dagen voor de release van channel ORANGE publiceerde Frank Ocean een emotionele open brief op Tumblr, waarin hij toegaf dat zijn eerste grote liefde een man was geweest. Die ervaring op zijn negentiende, waar hij expliciet naar verwees in de song Thinkin’ About You, had zijn wereld op zijn kop gezet. ‘Ik had het gevoel alsof ik van een rots in een afgrond werd geduwd’, noteerde de zanger. Die ‘coming out’ vergde moed, zeker voor iemand die actief was in de, althans wat gender betreft, conservatieve machowereld van hiphop en r&b. Was hij bang dat die openheid over zijn seksuele oriëntatie zijn carrière zou schaden? Tenslotte was de kans dat hij meer platen zou verkopen door een liberale cause célèbre te worden behoorlijk klein.
‘Och, als je uit de zwarte gemeenschap komt, moet je al tegen zoveel vooroordelen en vormen van intolerantie opboksen’, aldus Frank Ocean. ‘Iedereen die ik kende, ook mijn moeder, maakte wel eens homofobe opmerkingen. Je mag de weerstand die je, zelfs in je eigen omgeving, als niet-hetero ondervindt, heus niet onderschatten. Ik had makkelijk kunnen doen alsof ik met meisjes bleef daten, maar als je dat soort leugens lanceert, moet je er voortdurend alles aan doen om niet door de mand te vallen. De angst ontmaskerd te worden, tast sowieso je creativiteit aan. Ik had dus geen zin om te doen alsof. Het was voor mij een absolute verademing dat ik eerlijk kon zijn over mijn seksuele geaardheid. Weet je, ik schrijf in mijn songs over romantische liefde. En of we nu van mannen of vrouwen houden, we maken allemaal hetzelfde mee’.
Artistieke geboorte
‘Die eerste intieme relatie was voor mij een kantelmoment. Voordien had ik, op emotioneel vlak, nog niets meegemaakt. Ik was nog nooit verliefd of afgewezen geweest. En toen dat wel gebeurde, luidde het mijn échte geboorte als artiest in. Plots had ik écht iets te vertellen: muziek maken werd voor mij even vanzelfsprekend als ademen’. Soms, zoals in Forrest Gump, schrijft Frank Ocean vanuit vrouwelijk perspectief, maar daar hoef je niet per se iets achter te zoeken: de zanger vertelt gewoon een verhaal dat zich afspeelt in een wereld die hij zelf heeft gecreëerd.
De open brief op Tumblr zorgde voor heel wat discussie. De één sprak over het Ziggy Stardust-moment van de r&b, de ander over een goedkope promotiestunt. Flauwekul, oordeelt Ocean. ‘Als artiest deel ik gewoon mijn ervaringen met het publiek. En ik had nu eenmaal het gevoel dat de sentimentele liedjes waar ik van hield tijdens mijn tienerjaren en die de soundtrack vormden bij mijn eerste geklungel met de andere sekse, in een taal waren geschreven waar ik niets van begreep.’ Zonder het met zoveel woorden te zeggen, beschouwt Frank Ocean zich als biseksueel: ’Het leven is een aaneenschakeling van dynamische ervaringen. Door iets te definiëren, begrens je het. Ik hou de dingen liever open’.
Als avant-r&b-zanger herinnert Ocean vaak aan de Marvin Gaye van Sexual Healing. In Thinkin’ About You drapeert hij dan weer zijn soepele falset over elektronische percussie op een manier die D’Angelo jaloers zou maken. Maar op channel ORANGE heeft hij het ook over klasseverschillen. ‘You’ve had a landscaper and a housekeeper since you were born’, zingt hij in de soulsong Sweet Life over de Californische geprivilegieerden. In het door de film Traffic van Steve Soderbegh geïnspireerde Super Rich Kids, met Earl Sweatshirt als gastrapper, portretteert hij begoede slacker-jongeren die niets anders te doen hebben dan plezierritjes te maken in de Jaguar van hun pa.
Vanaf de tweede helft van de plaat observeert Frank Ocean met veel oog voor detail de verwoestende invloeden van de drugscultuur. In het vingerknippende, door elektronische bleeps aangedreven Pilot Jones brengt hij nog een ode aan een vrouwelijke dealer, maar in Crack Rock geeft hij aan hoe verslaving leidt tot corruptie, gebroken gezinnen en wapengeweld. En het door een pittig synthmotiefje aangedreven Lost handelt over de toxische relatie tussen een dealer en zijn aan crack verslaafde drugskoerier.
Avant-soul
Eén van de absolute hoogtepunten van de plaat is zonder twijfel het tien minuten durende Pyramids, dat een lijn trekt van Cleopatra in het oude Egypte naar hedendaagse prostituees. Het is een track die in het r&b-genre zijn gelijke niet kent: hij evolueert van synthetische funk naar een trage jam en eindigt met een naar Pink Floyd verwijzende gitaarsolo. Het persoonlijkste nummer is echter het door strijkers en een elegisch orgeltje omzwachtelde Bad Religion, over onbeantwoorde liefde, waarin de ik-figuur zijn hart uitstort bij een taxichauffeur: ‘It’s a bad religion / To be in love with someone / Who could never love you / Only bad religion / Could have me feeling the way I do’.
Channel ORANGE sloeg meteen in en zorgde voor een revitalisering van de r&b, omdat Frank Ocean buiten de lijntjes kleurde en het genre vrijer aanpakte dan zijn tijdgenoten. Hij experimenteerde met de songstructuren, klonk introspectiever dan de meeste van zijn collega’s en schreef weinig conventionele melodieën, waardoor hij door de critici het etiket ‘avant-soulzanger’ kreeg opgeplakt. Channel ORANGE kreeg de status van een ‘instant classic’ en werd met twee Grammy’s bekroond, maar Ocean bleef er bescheiden onder en probeerde zoveel mogelijk de schijnwerpers te mijden. ‘Ik hou van de anonimiteit van filmregisseurs’, zegt Frank Ocean. ‘Want ook al hoor je mijn stem, wat telt is het verhaal’.
Het zou nog vier jaar duren vóór de plaat een opvolger kreeg. In die tussentijd wist de artiest zich te bevrijden van zijn platencontract met Def Jam en verwierf hij het eigendom van zijn masters. Eén dag na het ‘visual album’ Endless uit 2016, waarmee hij zijn laatste contractuele verplichting aan Def Jam nakwam, bracht hij Blonde uit, zijn officiële tweede plaat, waar ruim een miljoen exemplaren van over de toonbank gingen. Dit keer weigerde Frank Ocean zijn werk in te dienen voor de Grammy’s, omdat hij vond dat die prijzen niet representatief zijn voor artiesten met zijn achtergrond.
Buiten enkele singles bracht Frank Ocean de jongste jaren geen muziek meer uit. Wél lanceerde hij vorig jaar de modelijn Homer en werkt hij sinds 2017 als fotograaf voor magazines als i-D, Vogue en Print. Maar zelfs al zou Ocean nooit meer een plaat uitbrengen, met zijn songs over verlangen en teleurstelling uit Channel ORANGE heeft hij, precies tien jaar geleden, een onuitwisbaar spoor getrokken door de zwarte muziek.
BRONNEN: GQ, Pitchfork, Billboard, The Guardian, Spin, Rolling Stone, Complex en Slant Magazine.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier