Vrijdag 5/10, 21.45 – Canvas. Jacques Audiard, FR-IT 2009.

‘ê tre en prison pour un crime n’empêche pas de commencer un autre crime.’ Die quote van Victor Hugo vat perfect de filosofie samen van Un Prophète, het meesterlijke gevangenisdrama dat regisseur Jacques Audiard net voor De rouille et d’os (met Matthias Schoenaerts) draaide.

Spilfiguur van deze bijzonder intense en rauwe gangsterfilm-achter-tralies is Malik El Djebena, een negentienjarige analfabeet die met vijftig oude Franse frank, één sigaret en een rug vol lelijke littekens in een Parijse gevangenis aankomt. De Malik (een formidabele Tahar Rahim) die we na een twee uur en een kwartier film kennen, zal hoegenaamd niet meer dezelfde zijn. Zijn onvoorstelbare transformatie, van miserabel, wat verlegen boefje tot gevangeniskoning met bloed aan de handen: le voilà, het begeesterend kloppende hart van deze in Cannes gelauwerde prent.

In de bajes plaatst César Luciani (een voortreffelijke Niels Arestrup), leider van een Corsicaanse bende, Malik meteen voor een onmogelijke keuze: een Arabische verklikker mollen, of hij gaat er zelf aan. Dat levert een van de meest brutale scènes van de film op, waarin Audiard opnieuw inzet op rusteloos realisme en beknellende achterdocht. De sluwe en leergierige Malik wordt vervolgens de ogen en oren van de Luciani, maar geleidelijk zal hij de rivaliserende clans van islamitische Arabieren en Corsicanen tegen elkaar uitspelen. En dankzij de missies die Malik tijdens zijn penitentiair verlof als boodschappenjongen voor de maffiosi uitvoert, zet hij ook onopvallend zijn eigen drugsnetwerk op.

Voordat Audiard scoorde met het rauwe Un Prophète had hij al naam gemaakt met de vernieuwende polars Sous Mes Lèvres en De Battre mon coeur s’est arrêté. Ook hier weet hij een genre – dat van de klassieke gangsterfilm – moeiteloos te overstijgen. Hij omzeilt de clichés en introduceert zijn eigen thema’s. Zo legt hij een mystiek accent in zijn film: Malik heeft iets profetisch en krijgt voortdurend het bezoek van de geest van de vermoorde Arabier. Er is ook de machtsstrijd tussen meester en leerling, de omkeerbaarheid van het lot en de revolte vanwege de gekwetste viriliteit.

Verwacht evenwel geen moraal, verwacht niet dat deze donkere misdaadfilm iets van sociologisch belang wil vertellen. De introverte Malik leert in de gevangenis uiteindelijk wel lezen en schrijven – en hij ontdekt er de macht van de taal. Hij wordt heropgevoed, een taak waarvan we verwachten dat het gevangeniswezen die op zich neemt, maar Audiard bekijkt dat toch vooral met cynische ironie. Misdaad loont pas achter de tralies: dat is de provocerende conclusie van dit imponerend en grimmig initiatie-epos, dat bij zijn release evenzeer wist te verrassen als Scarface indertijd. Move over, Tony Montana!

LUC JORIS