De blues heeft een roman gebaard. Als de hond het spoor kruist is het notabele debuut van New Yorker Bill Cheng: de southern gothic van Cormac McCarthy geketend aan de vuurrode extase van een Lightnin’ Hopkinssong. ‘Dit boek is een verzonnen autobiografie.’
‘De maan hing boven de rivier, beschimmeld en boosaardig en vol. Een nietsziend oog.’ Late twintiger Bill Cheng legt zijn eerste, meteen ijzersterke grote werk aan een infuus van fataliteit, bijgeloof en vervloeking, en natuurbeschrijvingen Annie Proulx waardig. Anno 1927 gehoorzaamt de Mississippi aan een goddelijke toorn: de rivier zet een allesverwoestende aanval in op het aanpalende droge. Het zwarte jongetje Robert Chatham – psychisch nauwelijks overeind gekrabbeld nadat zijn broer is gelyncht omdat die met een blank meisje had aangepapt – verliest zijn ouders, zijn huis, zijn houvast. De daaropvolgende jaren leiden hem langs een vluchtelingenkamp, een bordeel en het moerasland van de getaande trappers, dat hij als twintiger mee helpt droog te leggen in de holle naam van de vooruitgang. Zielenrust is hem niet gegund, want al die tijd heeft een zwarte hellehond zijn geur in de neus.
BILL CHENG: Vrij naar Hellhound on my Trail van deltabluesman Robert Johnson, ja. Voor veel mensen is southern gothic een snelle manier om het boek te situeren. Terwijl het wel degelijk mijn betrachting was iets te schrijven over het land in zijn geheel. Goed, het verhaal is gesitueerd in het zuiden van de Verenigde Staten, in een ruraal gebied, en er hangt een sinistere waas overheen. Maar in werkelijkheid was blues – countryblues vooral – mijn voornaamste inspiratiebron.
Je luistert al naar blues sinds je tienerjaren. Wat trekt een jongmens dat de puisten nauwelijks is ontgroeid aan in muziek die zeventig, tachtig jaar oud is?
CHENG: Al sla je me dood. Ik heb alleszins geen moeilijke jeugd gehad – toch niet meer dan de gemiddelde Amerikaan. Maar ik voelde toch een verwantschap met de miserie en zware beproevingen waarmee die songs zijn doordesemd. Blues creëert een universele manier om dingen te benoemen, gevoelens te uiten, je tegen droef- en somberheid aan te schurken zonder dat het gênant wordt. Ook al is het volkomen mogelijk dat jij en ik naar dezelfde songs luisteren, en er vervolgens een ander residu op onze ziel achterblijft. Daarom ook ben ik geen southerngothicschrijver: ik pretendeer helemaal niet te weten wat het zuiden is. Het zuiden waarover ik schrijf, bestaat niet meer. Als het al ooit heeft bestaan. Het is het zuiden dat de muzíék uit het zuiden voor mij geschapen heeft. Iets mythologisch en iconografisch.
Is je hoofdpersonage Robert Chatham een bluesman, in de non-muzikale zin? Het hele universum spant tegen hem samen. Typisch.
CHENG: Dat klopt. Maar iederéén heeft in zijn leven wel eens de gewaarwording dat niets loopt zoals het moet. Dat er een hogere macht aan het werk is die er een sardonisch genoegen in schept stokken in je wielen te steken. Hoe rationeel je ook door het leven denkt te stappen, je bent ontvankelijker voor bijgeloof dan je denkt. ‘Het goede zal worden beloond en het kwade bestraft.’ Is dat wel zo? Het boek gaat over wat het betekent als je wereld fragiel wordt. Als structuren afbrokkelen. Die sensatie heeft zich sinds het begin van de eeuw als een olievlek over mijn land verspreid. Terroristische dreiging, zowel van buiten- als van binnenuit, verwoestende natuurrampen… Een scherp contrast met hoe ik me de jaren negentig herinner, waarin er zoveel welvaart heerste dat we ons op een perverse manier zelfs een beetje arrogant gedroegen.
Doorheen het boek is het moeilijk uit te maken of Robert wil leven of sterven.
CHENG: Ook juist. Maar ik denk dat de dood voor Robert niet het einde betekent. Zijn beweegreden is niet dat hij wil sterven. Als hij de dood najaagt, is het omdat hij de controle wil heroveren. Hij wil zijn eigen zeg hebben over zijn leven. Zelfs al moet hij het beëindigen.
Technisch gezien is het boek ongebruikelijk, op het gefragmenteerde af. Je switcht tussen eerste en derde persoon, tussen verschillende personages, en van 1927 naar 1941 en weer terug.
CHENG: Door abrupt van tijd, plaats of personage te veranderen, creëer je een bepaalde energie, een ritme. Je roept vragen op die de lezer graag beantwoord wil zien. Dan moet je er alleen voor zorgen dat die secties, ondanks hun verschillende invalshoeken, in de juiste, logische volgorde staan. Het lijkt misschien alsof sommige verhaallijnen abrupt worden afgesneden. Dat komt omdat ik al in een vroeg stadium besefte dat ik te ver van mijn doel aan het afdrijven was. Daarom heb ik de muzikant en misdadiger Eli Cutter, Roberts vader Ellis en het hoertje Hermalie op een gegeven moment losgelaten. Stuk voor stuk schitterende, geblutste personages waar ik met veel plezier over had doorgeboomd. Maar dan had ik mijn held, tussen aanhalingstekens, zo ver aan de kant moeten schuiven dat ik hem misschien was kwijtgeraakt. Zolang het wedervaren van die andere karakters maar iets vertelde over Robert, zelfs al was hij niet in de buurt, vond ik dat ik hun stem mocht optekenen.
Toen je boek vorig jaar in je thuisland verscheen, verbaasde iedereen zich erover dat je het zuiden op zo’n indringende wijze hebt beschreven, terwijl je er nog nooit een voet had gezet. Maar ik vond je uitleg wel mooi: dat het beter is te schrijven over wat je níét kent.
CHENG: En toch is Als de hond het spoor kruist in zekere zin een autobiografie. Niet omdat ik heb beschreven wat ik heb meegemaakt – in de verste verte niet. Wel omdat het aantoont wie ik ben: mijn wereldbeeld, de mensen in mijn leven, dingen die mij vormen en karakteriseren en angst aanjagen, maar die ik blijkbaar niet in woorden kan vatten. (lacht) Dat kan enkel met ándere woorden, door een verzinsel te vertellen. Zelfs al had ik het verhaal op een verre planeet gesitueerd en er buitenaards leven en robots bij betrokken, ik zou nooit volledig van buiten mezelf hebben gesproken.
Zin in meer? Op primaverba.be kunt u de eerste hoofdstukken van alle Primaverba-titels lezen.
ALS DE HOND HET SPOOR KRUIST
Bill Cheng, Anthos (originele titel: Southern Cross the Dog), 319 blz., ?19,95.
DOOR KURT BLONDEEL
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
