Vier redenen waarom Fringe beter is dan The X-Files

Sinds deze week in de dvd-rekken: het vijfde en laatste seizoen van Fringe, een sf-serie waarmee J.J. Abrams The X-Files naar de kroon wilde steken. Hij is daar niet in geslaagd, want Fringe is de cultstatus nooit ontgroeid. Vier redenen waarom Fringe de enige ware – én betere – opvolger van The X-Files is.

Sinds deze week in de dvd-rekken: het vijfde en laatste seizoen van Fringe, een sf-serie waarmee J.J. Abrams naar eigen zeggen The X-Files naar de kroon wilde steken. Hij is daar niet in geslaagd, want Fringe is de cultstatus nooit ontgroeid, ook al had de reeks dat meer dan verdiend. Vier redenen waarom Fringe de enige ware – én betere – opvolger van The X-Files is. Fringe is moeilijk (maar begrijpelijk) In een notendop: Fringe gaat over een uiterst geheime onderzoeksafdeling van de Amerikaanse overheid die zaken onderzoekt waar bovennatuurlijke fenomenen bij betrokken lijken te zijn. Zoals in de eerste aflevering een vliegtuig waarvan alle passagiers tijdens de vlucht veranderd zijn in een soort kristal. In het begin draait elke aflevering om een andere bizarre gebeurtenis, maar gaandeweg blijkt alles – of toch veel – met elkaar verband te houden en deel uit te maken van een breder achterliggend mysterie. Toen Fringe in 2008 van start ging, maakte bedenker J.J. Abrams er geen geheim van dat hij een moderne X-Files wilde maken, een reeks waarin monster of the week-verhalen gecombineerd werden met een ‘mythologie’.

Terwijl die in The X-Files nog redelijk eenvoudig was – buitenaardse wezens en de betrokkenheid van de Amerikaanse overheid – gaat het in Fringe over parallelle universums waarin verschillende versies van dezelfde personen bestaan – gespeeld door dezelfde acteurs – en die elkaar beïnvloeden en later ook bekampen. (O ja: later blijkt er ook nog een extra dreiging te zijn die uit de toekomst komt.) Dat de schrijvers erin slagen om het overzichtelijk te houden, mag al een klein wonder heten – we hebben het hier over een serie waarin een van de hoofdpersonages plotseling nooit bestaan blijkt te hebben – maar het blijft ook nog eens spannend tot het eind. En dat is iets wat The X-Files niet gelukt is.

Fringe heeft een hart

Hoe knap The X-Files ook in elkaar zat, het is altijd een reeks gebleven waar weinig warmte in zat, waar menselijke emoties pas af en toe opdoken en de relatie tussen Mulder en Scully tot ver in de serie platonisch bleef. Bij Fringe is dat anders, en niet alleen omdat de twee hoofdpersonages Peter Bishop en Olivia Dunham wel redelijk snel in elkaars armen belanden. Het kloppende hart van de reeks is namelijk niet de relatie tussen die twee maar die tussen Peter en zijn vader, Walter Bishop, die ook deel uitmaakt van het onderzoeksteam. Walter begint als een typische mad professor, de geniale weirdo die allerhande rare plannetjes verzint en instrumenten uitvindt, maar het personage wordt snel veel meer dan dat.

Walter en Peter zijn bij het begin van de reeks sinds lang van elkaar vervreemd – verwrongen vader-zoonrelaties zijn een constante in het werk van J.J. Abrams – en groeien via hun werk bij de Fringe Division weer naar elkaar toe. Maar vooral het moment waarop onthuld wordt wat Walter in het verleden precies op het spel heeft gezet om zijn zoon in zijn leven te houden, is een van de ontroerendste die u ooit in een sf-serie zult zien en een scène die bewijst dat zelfs verhalen over parallelle universums je een krop in de keel kunnen bezorgen. (Overigens is Fringe er ook in geslaagd om uit de relatie tussen Peter en Olivia veel meer emoties te puren dan The X-Files uit het samenspel tussen Mulder en Scully.)

Fringe is vreemd, heerlijk vreemd

In Fringe duiken parallelle universums op, shapeshifters, wormen die zich huisvesten in onschuldige mensen, meisjes die uit een coma ontwaken en plotseling de lanceercodes van Russische kernwapens kunnen reciteren… En toch heeft het allervreemdste moment uit de reeks niets met sciencefiction te maken maar wel met Monty Python. In de negende aflevering van het vijfde seizoen neemt Walter acid om – wel, als u de reeks nog niet gezien hebt, zult u helemaal niet begrijpen waarom. Maar zodra hij high is, begint een anderhalve minuut durende animatiesequentie die één lange ode is aan het werk van Terry Gilliam in Monty Python’s Flying Circus – en die voor de rest ook geen enkel nut heeft. We herhalen: in een sciencefictionserie die gemaakt werd voor de grote Amerikaanse zender Fox neemt een personage eerst drugs en volgt daarna een stukje tekenfilm.

Dat was trouwens niet de enige keer dat de reeks enthousiast de absurde toer opging – in elk seizoen reserveerden de schrijvers wel een moment waarop alle teugels werden gevierd. De aflevering Brown Betty uit het tweede was bijvoorbeeld een combinatie tussen film noir en musical, terwijl er in de 19e aflevering van het derde seizoen Lysergic Acid Diethylamide -lsd voor de vrienden – ook een cartoonversie van een personage opduikt. Wellicht is het toch niet zo vreemd dat Fringe altijd een nicheserie is gebleven.

Fringe is op tijd kunnen (moeten) stoppen

Qua kijkcijfers en weerklank heeft Fringe ongeveer het omgekeerde traject afgelegd als The X-Files. Mulder en Scully begonnen in 1993 op de Amerikaanse televisie voor een betrekkelijk klein publiek maar naarmate de serie vorderde en de buzz errond groeide, keken er steeds meer mensen – met als hoogtepunt de kleine 30 miljoen tijdens het vierde en vijfde seizoen. Fringe daarentegen begon als officieuze opvolger van Lost wel onder een gelukkig gesternte maar zag al snel de kijkcijfers kelderen, en voor het laatste seizoen bleven er maar 3 miljoen Amerikanen meer over – nog geen derde van waar de serie mee begonnen was. En dan hebben we het nog niet over het buitenland, waar Fringe door de zenders zeer stiefmoederlijk is behandeld – bij ons zendt VT4/VIER de reeks uit op een tijdstip waar niemand nog wakker is.

Door het gebrek aan succes stond Fringe vijf jaar lang op de rand van de stopzetting maar het fanatisme van de kleine groep mensen die wel keek, zorgde ervoor dat zender Fox de hakbijl in de kast liet. En toen de beslissing toch viel, kregen de schrijvers een luxe die slechts weinigen in de Amerikaanse tv gegeven is: ze mochten hun verhaal gepast afronden. Toen ze aan het vijfde seizoen – dat uit slechts 13 afleveringen bestaat – begonnen, wisten ze dat dat het laatste werd. En dat terwijl de negen seizoenen van The X-Files er toch minstens twee te veel waren. (Vijf seizoenen is trouwens de ideale lengte voor een tv-serie, maar daar zullen we een andere keer op ingaan.)

Stefaan Werbrouck