Als een kind van twee ouders die niet van elkaar houden. Zo omschrijft politicoloog Jean Omasombo Mobutu, de voormalige dictator van het land waar hij geboren werd. 32 jaar lang regeerde, manipuleerde en exploiteerde Mobutu Congo. In die zin zette hij de traditie verder die Leopold II installeerde, behalve dat hij zijn protserige paleizen in Congo liet bouwen en niet in Brussel, Tervuren of op de zeedijk in Oostende.
Omasombo ziet dan ook in Leopold II de politieke vader van Mobutu. De andere ouder is diens tegenpool, Patrice Lumumba. De eerste premier van het onafhankelijke Congo, de man die de nette heren die nu nog leven en die het einde van de Belgische kolonie in hun voordeel regelden, nog steeds doet huiveren. Hij kon massa’s bespelen, fluistert de oud-diplomaat en ridder Jacques Brassinne. Lumumba had invloed, was ongrijpbaar, dus ja, Mobutu was voor de Belgen de betere partner. Hij was beïnvloedbaar, beheersbaar, voor wat zakken geld deed hij braaf van wat hem verwacht werd. Met Lumumba viel geen zaken te doen en in Congo zaten nogal wat gewichtige zaken in de grond. België wilde het land wel lossen, maar niet de mijnen.
Waar Mobutu precies op hoopte toen hij zich eind jaren vijftig aan de zijde van Lumumba schaarde, is een van die historische eigenaardigheden. Ook de makers van deze vierdelige documentaire slagen er niet in de exacte drijfveren te achterhalen. Lumumba, zo vertellen enkele bevoorrechte getuigen, had een zwak voor de jonge Mobutu. Hij vertrouwde hem, schoof hem posten toe die hem uiteindelijk de macht zouden geven om Lumumba aan de kant te schuiven. Was Mobutu van in het begin de schorpioen die Lumumba aan het hart drukte, of veranderde hij door omstandigheden in die schorpioen? Feit is dat hij meewerkte aan de moord van de man die hem als vriend beschouwde. Daarmee bewees Mobutu alvast aan de Belgische Staatsveiligheid en de Amerikaanse inlichtingendienst dat hij meedogenloos kon zijn en bijgevolg geschikt was als hun mannetje op het Afrikaanse continent.
Voor wat zakken geld deed Mobutu braaf wat van hem verwacht werd.
Alleen al door deze vragen op te roepen en deze schijnbaar begraven kwesties op te rakelen, bewijst deze documentairereeks haar belang. Het is makkelijk om koloniale tijden als vervlogen tijden weg te wuiven, maar de onopgehelderde kwesties over de westerse steun aan dictators als Mobutu echoën door tot op vandaag.
Wie de fantastische documentaire Soundtrack to a Coup d’Etat van Johan Grimonprez zag, herinnert zich weer haarscherp het loflied dat Boudewijn afstak over de beschavingsdaden van zijn voorvader, een speech die ook in deze eerste aflevering opduikt. Net zoals het misnoegde gezicht van de jonge koning die verplicht wordt naar de woorden van Lumumba te luisteren. Als zoon van de staatsman die het spel meespeelde, zal Mark Eyskens sussen dat je dat moet begrijpen. ‘Het was in de context van grote economische belangen.’
Eyskens, Etienne Davignon, zonen François en Roland en dochter Juliana Lumumba, patriarch Mukamba: het lijstje van getuigen die in deze eerste aflevering opdraven, is indrukwekkend. Het is duidelijk dat de makers hunkerden naar volledigheid, maar – en dat is de enige ‘maar’ die ik heb bij deze reeks – met veel mensen praten leidt niet noodzakelijk tot duidelijkheid. In het beste geval komen er nieuwe zaken boven, in het slechtste geval blijf je hangen bij twee partijen die elkaar ervan beschuldigen dat ze liegen. Dat is wat gebeurt met de vraag naar de betrokkenheid van Mukamba en Mobutu bij de moord op Lumumba. Dat ze van niets wisten, is de versie van Mukamba. Dat hij liegt, menen de twee politicologen. Het resultaat is dat de verwarring na bijna 65 jaar nog steeds blijft. Misschien moet het AfricaMuseum zich hier toch maar eens in vastbijten?
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
