Hilde Van Mieghem vermijdt sensatie en geeft slachtoffers een stem

Onze tv-recensente keek naar de eerste aflevering van de driedelige reeks ‘Als je eens wist’. ‘Het is verbluffend hoe Van Mieghem erin slaagt de kracht en de schoonheid van de overlevers in beeld te brengen.’

‘De dag dat het geluk stopte, was de dag waarop de deur van mijn kamer openging en ‘het’ begon.’ ‘Het’ was de stiefvader van Dirk die hem seksueel misbruikte. Dirk was elf, een kind dat zijn vader had moeten achterlaten en na een vakantie in Spanje gedwongen werd de nieuwe vriend van zijn moeder met ‘vake’ aan te spreken. Vanaf die dag zou vake iedere zaterdagochtend bij hem in bed kruipen.

Evelyne is de dochter van twee tienerouders. De vader was wel in staat liefde te geven, maar kon geen verantwoordelijkheid nemen. Als ze met haar zus bij hem was, werden ze beiden geknuffeld en verder verwaarloosd. De moeder maakte dan weer op alle mogelijke manieren duidelijk dat haar leven zo veel spannender, interessanter en opwindender was geweest zonder de zorg voor een nest kinderen.

Ook Linda was ongewenst. Het oudste kind uit een verplicht huwelijk. ‘Ze sloeg veel’, zegt Linda met een verontschuldigende glimlach. Alsof ze beschrijft welk weer het buiten is, vertelt ze over die keer dat haar moeder een hete kookpot tegen haar rug duwde. ‘Is dat mijn moeder wel?’ vroeg ze achteraf aan haar stiefvader. Hij aaide haar over haar bol en van hem kreeg ze wel shampoo. In ruil voor seksueel genot. Zijn seksueel genot. Opnieuw die verontschuldigende glimlach. ‘Ik heb lang geleefd als een automaat.’

De verhalen zijn hard en schrijnend. Maar deze driedelige reeks over kindermishandeling mikt niet op de schok of sensatie. Maker Hilde Van Mieghem wil slechts één ding: het deksel van de stinkende pot lichten en de slachtoffers een stem geven. Het gaat niet over de ranzige details, het gaat over wat kindermishandeling met mensen doet en hoe stilzwijgen of wegwuiven een slachtoffer voor de tweede keer uitwist.

De mensen die vertellen stralen een bijzondere rust uit. Soms breekt hun stem of vullen hun ogen zich met tranen, maar dan slikken ze en ontleden ze verder de martelingen die hen voor het leven hebben getekend. Het is verbluffend hoe Van Mieghem erin slaagt de kracht en de schoonheid van de overlevers in beeld te brengen. Er is de pijn, de diepe, schrijnende pijn die nooit helemaal verdwijnt. De eenzaamheid die ze allemaal kennen. Het gevoel niet goed genoeg te zijn dat ze altijd meedragen. Maar hier zitten ze, of wandelen ze, dansen ze en tonen ze foto’s uit hun jeugd. Schijnbaar onschuldige foto’s waarachter droeve verhalen schuilgaan. ‘Nu ziet ge hoe lelijk ge zijt als ge weent.’ De moeder van Evelyne nam de foto tijdens een ruzie en gooide hem achteraf als bezwarend bewijsstuk in het gezicht van haar kind.

De cijfers verschijnen droogweg op het scherm. Meer dan de helft van de jongeren krijgt te maken met emotionele verwaarlozing, een derde met fysiek geweld en zeven procent met misbruik. Tussendoor duidt kinderpsychiater Peter Adriaenssens de getuigenissen. Hij is de meest dramatische van alle mensen die aan het woord komen. Het contrasteert soms ongemakkelijk met de sereniteit van de slachtoffers. Maar hij slaat wel spijkers met koppen. ‘Slaan, negeren, dreigen. Het zijn foltertechnieken’, zegt hij onomwonden. ‘Toch noemen we het niet zo als het in een gezin gebeurt.’ Hij schetst de dissonantie die zich voordoet, bij dader en bij slachtoffer, hoe de ouder of stiefouder het kind niet langer als mens ziet, maar als verpakking, als niet-bestaand. ‘Langzaam word je als mens geschrapt.’

Voor de mensen die hen omringen is het makkelijker om het niet te zien. ‘We moeten weten’, zegt hij, ‘dat getuigen ook een heldenrol vervullen.’ Ook al worden de slachtoffers er niet gelukkiger van. Want Dirk zal de dag dat het geluk verdween nooit vergeten. Hij kan zich de dag dat het terugkeerde amper herinneren. Mishandeling maakt levens kapot. ‘Men spreekt over zelfdoding bij slachtoffers van mishandeling’, zegt Dirk. ‘Ik beschouw het als een moord.’