‘Factcheckers’ op Eén: dit had in vijf minuten ook gekund

‘Ik vroeg me vooral af waar en waarom het factchecken geëindigd was en het experimenteren met criminaliteit begonnen was’, schrijft onze tv-recensente Tine Hens na het bekijken van de eerste aflevering van Factcheckers op Eén.

Fake news is een pest. Maar fake news over fake news is minstens zo irritant als zwemmen in een mix van chloorwater en urine. Met Factcheckers beloofde de VRT ons een team van competente onderzoekers die het ontstaan en de verspreiding van moedwillig gemanipuleerde nieuwsberichten in kaart zouden brengen om ze daarna met wortel en al uit te roeien. Zo had ik het begrepen.

Voorwaar geen eenvoudige opdracht. Dat hadden ze aan de Reyerslaan blijkbaar ook snel door. Na een besparingsronde werden Jan Van Looveren, Thomas Vanderveken en Britt van Marsenille vrijgesteld om zich over al het fake news van deze wereld te buigen.

Zoals altijd sprongen ze dolenthousiast en overijverig op hun taak. Fake news, leuk, euh nee, weg ermee, klonk het op hun knus ingericht redactievloertje en ze staken gezamenlijk de vuist in de lucht. Ze waren klaar voor de strijd. Avanti popolo, maar niet te luid, anders moeten ze weer het fake news ontkrachten dat de VRT een rode burcht is.

Alleen vergat men bij het uitschrijven van de opdracht twee fundamentele zaken. Ten eerste: een waterdichte definitie van de term fake news. En ten tweede: een professionele cameraploeg. Dat laatste losten Jan, Britt en Thomas met hun typische vindingrijkheid op door hun smartphones op statiefjes te monteren en zichzelf in permanente selfiestand te filmen. Probleem opgelost, klonk het eensgezind op het redactievloertje.

De eerste zaak negeerden ze en voor het gemak van het programma promoveerden ze ieder bizar bericht, elk gek weetje, iedere van de pot gerukte kop op nieuwssites tot fake news. Go, go, go, weerklonk er op het redactievloertje.

Met grote ogen keek Britt naar een filmpje van de Britse politie waarin ze zag hoe twee boeven in minder dan dertig seconden de deuren van een keyless auto openden en ermee wegreden. ‘Kan dit waar zijn?’ vroeg Britt zich af. Tja, als de politie zo’n filmpje uitzendt, is de kans bijzonder groot van wel. Een eenvoudig telefoontje naar de bevoegde politiedienst had helemaal uitsluitsel kunnen geven. Een technisch ingenieur in eigen huis bevestigde ook al dat het mogelijk is. Fact gecheckt, zou je denken, maar Britt wilde om redenen die steeds minder duidelijk werden verder gaan.

Na een aantal mails met wat louche personen stemde Britt in met een ontmoeting met een niet volledig gefactcheckte man onder een brug in Nederland. Ze kocht een apparaatje waarmee het haar en Jan effectief lukte auto’s van nietsvermoedende mensen te openen. Ik vroeg me vooral af waar en waarom het factchecken geëindigd was en het experimenteren met criminaliteit begonnen was.

Je maakt natuurlijk geen kijkcijferkanon met enkel bellen naar wetenschappers die meestal na een telefoontje de juistheid van een bericht kunnen bevestigen, nuanceren of ontkennen. En dus storten de factcheckers zich dolletjes op fake science, waarbij ze experimenten opzetten die bijwijlen wansmakelijk zijn, maar verder weinig bewijzen. Zoals tequila zuipen om te kijken of je daarvan vermagert (zoals een aantal nieuwssites enkele jaren geleden schreven) en pissen in zwembaden om er daarna in te zwemmen en te kijken of je er rode ogen, ademhalingsproblemen en huidirritatie van krijgt.

Uiteindelijk worden dan onderzoekers en experts gebeld die een seconde nodig hebben om te vertellen dat je niet vermagert van tequila en dat zwembadwater met urine vervelend, maar niet gevaarlijk is.

Nadat Thomas de Mexicaanse onderzoekster aan de lijn had gehad die zonder omwegen vertelde dat je niet vermagert van tequila en dat ze zeer verveeld zat met de foute informatie die daarover verspreid werd, keek hij op de klok. Vijf minuten had het hem gekost, zei hij vol verwondering. Inderdaad, vijf minuten. En toch hebben ze daar een heel programma voor nodig.