‘We moeten luisteren naar wat het betekent om een vrouw te zijn in de muzieksector’

Voor een diverse muzieksector moeten we blijven praten over gender, schrijft Lindsi Dendauw van Girls Go Boom. ‘Mannen kunnen niet aan den lijve ondervinden hoe het is om als vrouw een muziekwinkel binnen te stappen waar het personeel je de zaak uit staart.’

Vorige week organiseerden de KU Leuven en Ancienne Belgique een debatavond over het nut van genderquota en hoe we het aantal vrouwelijke artiesten op de Belgische festivalaffiches omhoog kunnen trekken. Jonas Boel, muziekjournalist voor Knack Focus, reageerde daarop in zijn column door te melden dat hij niet wil focussen op de cijfers over genderongelijkheid.

‘Met cijferlijstjes, statistieken, en diagrammen heb ik, wat muziekbeleving betreft, hetzelfde probleem als met quota: ze gaan voorbij aan de essentie’, zo zegt Boel. En daar ga ik mee akkoord. Het heeft geen zin om ons blind te staren hoe ver of dicht we zijn bij een 50-50 man-vrouwratio op de festivalaffiches. Het sausage fest op de affiches van Rock Werchter of Pukkelpop oplossen door quota in te voeren is een symptoom proberen te genezen zonder de bron van het probleem aan te pakken.

Kwantitatief onderzoek toont dan ook aan wat de meeste vrouwen simpelweg aanvoelen, maar waar niet altijd naar geluisterd wordt: er schort iets in de muziekwereld. Het is een mannenclubje waar vrouwen nog altijd maar zelden mogen meespelen. Natuurlijk is het belangrijk dat de genderverhoudingen in de sector worden onderzocht, maar cijfers zijn ook niet alles. En dat vindt ook Boel: ‘Die vertellen maar één deeltje van het verhaal. Ze zeggen namelijk twee keer niks over iets dat veel belangrijker en waardevoller is in de muziek: impact.’

Maar wat is impact? En wie bepaalt dat? Voor Boel is dat je invloed op de muziekgeschiedenis. Hij haalt daarbij onder anderen Joni Mitchell, Madonna en Big Mama Thornton, de blueszangeres die de originele versie van Elvis’ Hound Dog opnam, aan. Ongetwijfeld pioniers die hun respectievelijke genres mee hebben bepaald. Maar voor elk van deze figuren waren er misschien wel tien andere vrouwen die eveneens een gigantische rol zouden kunnen hebben gespeeld in de folk, pop of rock-‘n-roll, maar daar de kans niet toe hebben gekregen. En dat net door hun vrouw-zijn.

‘Gelijkheid is ook een gevolg van keuzevrijheid en toegankelijkheid’, zegt Boel. ‘Wie zich laat meeslepen in dat discours, maakt zich net schuldig aan het probleem dat hij of zij wil benoemen.’ Maar gelijkheid verkrijgen we niet door te doen alsof gender niet bestaat, maar door er net wel oog voor te hebben. Het is niet omdat vrouwen niet op een expliciete manier worden buitengesloten – een programmator zal in 2019 niet meer hardop zeggen dat hij geen vrouwen op zijn podium wil, zo ver zijn we ondertussen wel – dat vrouwen toegang hebben tot dezelfde kansen als mannen. Om die gelijkheid te verkrijgen moeten we net luisteren naar wat het betekent om een vrouw te zijn in deze sector.

Wanneer je gender niet wilt benoemen, dan is dat omdat gender niet uitmaakt voor jou, omdat Boel en andere mannen die bezig zijn met muziek de norm zijn. Als je in een wereld leeft waar iedereen die op het podium staat op jou lijkt, is het niet zo moeilijk om in te beelden hoe jij dat ook kan doen.

Mannen kunnen niet aan den lijve ondervinden hoe het is om als vrouw een muziekwinkel binnen te stappen waar het personeel je de zaak uit staart, hoe een technicus op het podium je instrument uit je handen neemt om gewoon even te soundchecken voor je, hoe je als tourmanager aankomt in een club en de productie er meteen vanuit gaat dat je komt zingen en hoe je je als stagiair verplicht voelt om vriendelijk te blijven glimlachen naar de baas van het label, zelfs al bleef zijn hand veel te lang op je arm rusten.

Mannen kunnen niet ondervinden hoe je als tiener absoluut graag een gitaar wil, maar je ouders je overhalen om als meisje voor de piano te kiezen, hoe je je als fan moet bewijzen dat je écht het genre kent en daar niet bent omdat je vriendje je heeft meegenomen, hoe je in recensies niets over je artistieke kwaliteiten kunt lezen zonder dat daar ook je uiterlijk bij moet vermeld worden en hoe je niet meer naar voren gaat tijdens het concert van je favoriete artiest omdat je het niet meer kan opbrengen om tijdens de snelle songs voortdurend de handen van je billen te duwen. Verhalen die ik voortdurend hoor van de vrouwen rondom me, maar die zelden serieus worden genomen.

Het behalen van een 50-50 man-vrouw ratio is geen doel louter for the sake of it. Als vrouwen willen wij niet evenveel posities omdat het maar zo fair zou zijn, maar omdat het eenzijdig mannelijk perspectief dient doorbroken te worden indien we échte verandering willen. Quota, mits op de juiste manier gebruikt, kunnen een katalysator zijn voor een verandering die de norm doorbreekt.

Belangrijk is dan ook de tussenkomst van professor genderstudies Veerle Draulans aan het eind van het debat in AB, die in Boels column niet beschreven werd. Ze deed dat nadat de panelleden hadden aangegeven dat het allemaal ook wel los zou lopen zonder quota of extra beleid. ‘Decennialang zijn dezelfde thematieken al aan de orde. En daarom vind ik het jammer te moeten horen dat het z’n tijd nodig heeft. Dat denken wij al van in de jaren ’70. Quota komen er omdat beleidsmaatregelen die zijn voorgesteld een extra duw nodig hebben.’ Draulans beschouwt quota als ‘een in theorie ongewenste, maar tijdelijk noodzakelijke maatregel.’

Dat geldt ook voor initiatieven die extra kansen aanbieden aan vrouwen in muziek: ze zijn efkes echt nodig. Zo schreef The New York Times in 2018 hoe het bewust naar voor duwen van vrouwelijke elektronische artiesten door projecten als Creamcake en Room 4 Resistance de Berlijnse scene drastisch en positief heeft veranderd.

Natuurlijk moeten we van female-fronted geen genre maken en willen artiesten gewaardeerd worden voor hun werk en niet louter voor hun gender. Het is dan ook belangrijk dat deze initiatieven door en voor vrouwen gebeuren en niet louter als een marketingcampagne wanneer een bepaald festival op de the future is female-golf wil meesurfen om persaandacht te genereren.

Bovendien hebben niet enkel meer vrouwelijke rolmodellen nodig, maar ook mannen die hun eigen onbewuste vooroordelen durven in vraag stellen. Rufus Kain, die onderzoek over dit onderwerp deed voor De Correspondent schreef daar een stuk over met de titel Waarom ik de ondervertegenwoordiging van vrouwen in de muziek nooit serieus nam. Tijdens zijn lezing in AB vertelde hij over hoe hij zijn eigen kijk op de dingen moest aanpassen. Een goede vriendin van hem had hem namelijk al jaren eerder verteld over de problemen waar ze tegenaan liep als vrouwelijke artiest. ‘Ik herinner mij nog dat wanneer ze dit vertelde, ik haar niet erg serieus naam. En dat is ironisch, want haar probleem was net dat ze niet serieus werd genomen door haar mannelijke collega’s.’

Muziek is emotie, daar zijn Jonas Boel en ik het alletwee over eens. Die kan zeker niet gemeten worden. Maar het wordt wel eens tijd dat we de emoties en ervaringen van vrouwen eens naar waarde beginnen te schatten wanneer ze spreken over muziek. Representatie is impactvol. Ik kan meteen al een aantal concerten bedenken die op mij persoonlijk een invloed hadden nét omdat ze door vrouwelijke artiesten werden gebracht.

Luisteren naar Dream Wife, bijvoorbeeld, die in hun song Somebody een – oh zo herkenbaar – geval van seksuele intimidatie beschrijft en vervolgens op hun liveshow met een hoop jonge vrouwen rondom mij de lyrics meezingen. Kippenvel. Impact.