U bent toch ook een tusseninmens, net als componiste en schrijfster Sarah Neutkens?

Als componiste is ze vies van modes – ‘Ik krijg er jeuk van’ –, als model staat ze al eens op de catwalk en als schrijfster laat Sarah Neutkens haar geest dwalen over onze behoefte aan mode.

‘Mensen denken altijd dat ik in een klassiekemuziekgezin ben opgegroeid, omdat mijn vader barokmuzikant is, maar dat is niet zo’, zegt Neutkens, die afkomstig is uit het Nederlandse Vessem maar tegenwoordig in Antwerpen woont. ‘Het enige wat mijn ouders me op dat vlak hebben gegeven zijn drie cd’s: de soundtrack van The Belly of an Architect van Wim Mertens, die van Drowning by Numbers van Michael Nyman – nog steeds mijn favoriete cd – en nog iets van R.E.M. We gingen trouwens ook niet vaak naar musea, en naar het theater al helemaal nooit. Ik heb dus alles zelf moeten ontdekken. Maar ik ging wel met mijn papa mee naar zijn werk, wat meestal betekende dat ik achter in een kerk zat te tekenen. Dan mocht ik mee eten, wat ik veel spannender vond dan die muziek, die me in feite gestolen kon worden. Maar ik wilde later op een podium terechtkomen. Dat wist ik al snel.’

Mensen willen zich nog steeds onderscheiden van de middelmaat maar lukt dat in onze samenleving nog? Zijn we nog die eenduidige personen die we ooit waren?

En dat is gelukt. Neutkens is nog maar 24, maar componeerde al vijf naar de postklassiek neigende albums bij elkaar – vorige maand verscheen What Is Sarah Neutkens Thinking? bij major Universal. Ze is een graag gehoorde pianiste – met het strijkorkest Kamerata Zuid staat ze begin juni op Best Kept Secret – , ze maakt boeiend grafisch werk, ze maakte vorig jaar haar romandebuut met Een blote man beminnen, dat prompt op de longlist van de Librisliteratuurprijs terechtkwam en je ziet haar wel eens op een catwalk of in een modeblad verschijnen. ‘Voor het geld moet je dat niet doen,’ ontdoet ze die laatste job meteen van alle glamour, ‘maar je ontmoet er wel ontzettend interessante mensen uit heel verschillende disciplines. Bij een shoot ben ik steevast het irritante meisje dat de fotograaf vraagt welke lens hij gebruikt.’

Al dat avonturieren leverde haar onlangs de vraag op om een essay te schrijven, een reactie op een stelling van de Duitse filosoof en socioloog Georg Simmel uit 1905: mode is een middel waarmee mensen zich tegelijkertijd van de ene groep mensen distantiëren om aansluiting te vinden bij een andere. Het is een manier om de massa op afstand te houden, en wanneer die je dreigt in te halen stap je over op een nieuwe mode. ‘Helemaal mee eens, dacht ik meteen’, herinnert Neutkens zich. ‘Wat kan ik daar nu tegen inbrengen? Ik ben immers helemaal niet zo’n denker. Ik ben een kunstenaar. Ik wil vooral mijn eigen ding doen. Tot ik er even bij ging zitten. Die groepen waar Simmel het begin vorige eeuw over had, zijn vandaag niet meer zo sterk afgelijnd. Wat is het collectief waarvan men zich wil distantiëren? Is dat er nog wel? Mensen willen zich vandaag nog steeds onderscheiden van de middelmaat – dat is nu eenmaal de aard van het beestje – maar lukt dat in onze huidige samenleving nog wel? Zijn we nog wel die eenduidige personen die we ooit waren? Ik dacht het niet.’

We zijn allemaal een ‘tusseninmens’ geworden, zoals de titel van je essay luidt?

Sarah Neutkens: Tusseninmensen zijn mensen die aanvaarden dat ze gewoon mens zijn, en dus niet man of vrouw om maar iets te zeggen. Die zijn niet zo makkelijk in groepen onder te brengen. We hebben vandaag verschillende identiteiten, een digitale en een fysieke bijvoorbeeld, en die vallen meestal maar gedeeltelijk samen. Je wilt altijd een beter beeld van jezelf ophangen in de digitale wereld. Het is een constructie. Ik vind mijn digitale identiteit veel verstandiger, mooier, sympathieker en prettiger dan mijn reële.

Is zo’n tusseninmens dan niet vreselijk eenzaam?

Neutkens: Daar kom ik niet helemaal uit. Ik weet wel dat ik zelf overal en altijd het gevoel heb dat ik er net niet bij hoor, niet in de muziekwereld en ook niet in de wereld van de plastische kunst. Enerzijds creëert dat afstand, maar het maakt me ook wel helemaal vrij.

Zou je mode systeembevestigend of -ondermijnend noemen?

Neutkens: Wellicht beide tezelfdertijd. Ik denk dat de mode het systeem altijd onderuit probeert te halen en dat ze daarom heel snel onschadelijk wordt gemaakt wanneer dat systeem haar omarmt. Dat zag je bijvoorbeeld ook met de punk en wat Vivienne Westwood ermee deed. Ze maakte er een consumptiegoed van en ontdeed punk zo van zijn angel. Door iets mode te noemen ontdoe je het van zijn impact.

Vandaag is ecologisch verantwoorde mode populair. Zien we daar hetzelfde, een omarmen en onschadelijk maken?

Neutkens: Veel grote merken zijn ontzettend goed in greenwashing, niet alleen Shell, maar ook H&M en Zara. Als je op hun website kijkt, krijg je het gevoel dat alles transparant en verantwoord is, maar dat kan gewoonweg niet. Er zijn te veel mensen op deze wereld om die constant nieuwe kleren te kunnen laten dragen. Dat vergt te veel water en energie. Het beste wat je kunt doen, is tweedehands kopen, en zuinig zijn op je kleding, zaken lekker lang dragen en ze herstellen als ze stuk zijn.

Doe je dat zelf ook?

Neutkens: Altijd, omdat het mijn creativiteit bevordert en past bij mijn kleine kunstenaarsbudget. Je moet gewoon slim kopen. Je voelt meteen wat je veel zult dragen en wat niet. Iedereen heeft een lievelingstrui of die ene broek die net wat beter zit. Die broek ga je helemaal kapot dragen, tot op het gênante af. Koop die broek en laat de rest liggen, want die heb je helemaal niet nodig.

Dat is toch de essentie van mode, dat je haar niet nodig hebt? Anders droegen we wel allemaal hetzelfde maopakje.

Neutkens: Wat ik me dan afvraag, is in hoeverre we over een zelf kunnen spreken dat een autonome keuze maakt. Bestaan we niet alleen in een context en worden we niet allemaal in een maatschappelijke mal geperst? Ben ik wel meer dan een samengeplakte versie van de dingen die ik zou willen zijn? Misschien dat mijn echte zelf zich toont in mijn werk, hoop ik dan, maar ook dat zit natuurlijk vol conventies.

Je hebt net een nieuwe plaat uit, What is Sarah Neutkens Thinking? Horen we daar de echte jou?

Neutkens: Misschien is mijn werk wel de plek waar ik de mode het best kan vermijden, ja. Ik ben daarin niet bezig met wat er om me heen gebeurt. Ik merk dat de atonale muziek van Arnold Schönberg en Anton Webern in de conservatoria nog steeds heel hip wordt gevonden. Laatst zat ik op een cd-presentatie waar ik bij het luisteren hard diende na te denken en te tellen. Het zat zo uitgekiend in elkaar, net wiskunde. Alleen hebben we natuurlijk al wiskunde, dus waarom zouden we die dan nog eens willen overdoen in muzikale vorm? Ik vind dat academische muziek, gebaseerd op maniertjes, en ik heb niet het gevoel dat ik zulke maniertjes heb. Anders zou ik stoppen met componeren, want dan zou ik niet meer scherp zijn. Dergelijke maniertjes associeer ik altijd met modes. Ik krijg daar jeuk van. Ik denk trouwens dat baby’s het niet zo fijn vinden om naar atonale muziek te luisteren, en dat wil ook wat zeggen.

Zie je jezelf dan in een muzikale traditie werken?

Neutkens: Dat moet wel. Je componeert nooit in het luchtledige. Ik hoor in mijn muziek vaak de obstinate bassen die je ook in de barok aantreft. Er zit een eenvoud in die me aanspreekt. Of ik daardoor in een muzikale traditie sta, weet ik niet. Het is me helemaal niet zo duidelijk wat ik doe. Maar ik werk wel in een bepaalde culturele traditie, natuurlijk. Zo denk ik nooit in toonladders met kwarttonen, zoals iemand die in Iran muziek zit te schrijven ongetwijfeld wel doet. En ik ga dat dan ook niet proberen, want dat vind ik ronduit stom. Zoiets kan ik toch nooit van nature voelen?

Componeren is dus leven in het nu, wat ook het ideale leven is volgens het hoofdpersonage van je roman Een blote man beminnen?

Neutkens: Als het goed loopt toch. Een compositie is een momentopname, als een foto. Klik en klaar. Daar ga je achteraf niet meer aan morrelen. Als het me lukt om zo’n foto te maken, ben ik een gelukkig mens.