Javier Cercas duikt in de Spaanse burgeroorlog in ‘De koning van het schimmenrijk’

Javier Cercas peutert in de oude wonde van de Spaanse burgeroorlog. Minutieus ontmantelt hij de mythe van de dappere soldaat.

Op 17 juli 1936 kwam generaal Francisco Franco, gesteund door nazi-Duitsland, in opstand tegen de wettige regering van de Tweede Spaanse Republiek. De poging tot staatsgreep leidt tot een burgeroorlog die bijna drie jaar duurt en Spanje verscheurt. Franco zegeviert en installeert een dictatuur die tot 1975 zal standhouden. Onder zijn soldaten: Manuel Mena, de oudoom van schrijver Javier Cercas. Amper negentien is Mena wanneer hij sneuvelt, en hoewel hij in 1938 als een vaderlandse held werd geroemd, rust na de dood van Franco een taboe op zijn naam. Toen een overwinnaar, nu een landverrader – de geschiedenis wordt altijd herschreven door de overwinnaars.

Centrale zin: In het dorp was het niet de rijken tegen de armen, maar de armen die te eten hadden tegen de armen die niet te eten hadden.

Javier Cercas kende zijn oudoom enkel van een statieportret en de gefluisterde verhalen. Hij raakt gefascineerd door de mythische Mena en keert terug naar zijn geboortedorp Ibahernando om de laatste getuigen te spreken. Zeer tegen de zin van zijn familie trouwens. Zij heulden deels mee met het Francoregime en hebben geen nood aan oude koeien. Don’t mention the war is het devies en Cercas stoot inderdaad op veel stilzwijgen. Toch wil hij als linkse rakker achterhalen wat een jongeman bezielde om zijn dorp te verlaten om een oorlog te gaan voeren voor een zaak die hij amper kon begrijpen. Wilde hij als zwart schaap een heldendaad stellen? Of was hij niet zo ongeletterd en geloofde hij oprecht in de idealen en de propaganda van de falangisten? Misschien was de ware reden achter zijn intrede bij het leger banaler. Misschien speelde er een amoureuze rancune of was hij zo nobel om de plaats van zijn oudere broer in te nemen.

Javier Cercas duikt in de Spaanse burgeroorlog in 'De koning van het schimmenrijk'

Cercas reist kriskras door Spanje om militaire archieven uit te vlooien en reconstrueert in De koning van het schimmenrijk – de titel verwijst naar de Griekse held Achilles – het korte leven van zijn oudoom. Dat levert minutieuze verslagen op van belegeringen, troepenbewegingen, dagmarsen en schermutselingen, en dat zijn meteen ook de minst boeiende hoofdstukken in zijn non-fictieboek. Veel interessanter zijn de gesprekken met de laatste getuigen, zoals een oude schaapsherder die het achterste van zijn tong niet laat zien maar Cercas wel zo ver krijgt om een oude moord te documenteren.

Het verhaal van Mena is specifiek én universeel, en daarin schuilt de kracht van Cercas. Hij laat zien dat elke oorlog grijswaarden kent – het blijft, helaas, mensenwerk.

De koning van het schimmenrijk

Javier Cercas, De Geus (oorspronkelijke titel: El monarch de las ombras), 320 blz., 21,50 euro.

Javier Cercas

De Spanjaard Javier Cercas (°1962) brak internationaal door met Soldaten van Salamis. Zijn debuut Motief, over een aspirant-schrijver die ten dienste van de literatuur zijn buren beloert en manipuleert, werd verfilmd als El autor en is beschikbaar op Netflix.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content