Ludo Abicht

Amos Oz, links zionist en wereldauteur zonder blad voor de mond

Ludo Abicht Vlaams filosoof en publicist

De Israëlische schrijver Amos Oz is naar de eeuwige jachtvelden vertrokken op 79-jarige leeftijd. ‘Amos Oz was met ziel en hart een ‘publiek intellectueel’ in de correcte betekenis van die term.’

2018 is een droevig jaar voor Israël, Palestina en de wereld. Op 20 augustus stierf Uri Avnery, een vooraanstaand lid van de zionistische guerrilla die na 1948 de woordvoerder werd van het radicale Israëlische vredeskamp.

Amos Oz, links zionist en wereldauteur zonder blad voor de mond.

Op 28 december we de dood van Amos Oz, iemand die net als Avnery uit een militant zionistisch milieu kwam en wereldwijd bekend geworden is als auteur, maar ook als één van de initiatiefnemers van de Israëlische vredesbeweging Vrede Nu! en één van de belangrijkste ondertekenaars van het akkoord van Genève, een document uit 2003 waarin prominente Palestijnen en Israëli’s aantonen dat een eerbaar en voor beide zijden aanvaardbaar vredesvoorstel realistisch en mogelijk is.

Amos Oz (Hebreeuws voor ‘kracht’) werd in 1939 in Jeruzalem geboren als Amos Klausner. Hij was de achterneef van de beroemde Hebraïst en conservatief politicus Joseph Klausner, een man die als gelovig Jood gefascineerd was door figuren als Jezus van Nazareth en de apostel Saulus/Paulus.

In Judas (2016) , één van zijn sterkste romans, neemt Amos Oz die draad van zijn grootoom weer op, om zijn Israëlische lezers meteen en grondig te choqueren met de suggestie dat Jezus volgens hem de meest authentieke Jood aller tijden geweest is, dat Judas de eerste en enig ware christen was, iemand die écht geloofde dat Jezus de zo lang verwachte Messias was, en dat de fictieve dissidente zionist Sjealtiël Abarbanel, die door de zionistische leiders verbannen werd, wel eens de enige echte zionist kon geweest zijn.

De auteur had de grootste moeite met een mentaliteit die verdeelt en mensen tegen elkaar opzet.

Amos Oz had niet de gewoonte een blad voor de mond te nemen: wanneer hij in Onder vrienden (2012) een traditionele kibboetz van binnenin beschrijft voel je de oprechte sympathie voor die collectivistische pioniers en hun utopische gemeenschap, maar tegelijkertijd de pijn die dit principiële idealisme kan veroorzaken bij leden, vaak kinderen, die niet aan die hoge verwachtingen kunnen of willen beantwoorden.

Het is met dezelfde intelligente omzichtigheid dat hij zich richt tot ‘de fanatici’ aan alle kanten, en er zijn er meer dan genoeg in het Heilige Land: enerzijds kan hij zich, als begenadigd auteur, inleven in hun frustraties en woede, terwijl hij anderzijds als verantwoordelijk burger en democraat, wellicht beter dan zij beseft waarheen een dergelijke blinde woede kan leiden.

Hij vond dat de mensen zich moesten verzetten tegen het sluipende fanatisme in onze eigen geest en ons eigen hart.

Dat verklaart ook zijn niet altijd gewaardeerde positie als ‘links zionist’: omdat hij zich links opstelt in de morele zin van die term, strijdt hij actief en ondubbelzinnig tegen het onrecht waaronder de Palestijnen in Israël en de Bezette Gebieden onmiskenbaar te lijden hebben, maar als overtuigd zionist ziet hij slechts een oplossing in de oprichting en uitbouw van twee gelijkwaardige, autonome en leefbare staten, op voorwaarde dat ook de burgers van de komende Palestijnse staat over dezelfde rechten zouden beschikken als de Joodse Israëli’s. Deze positie wordt trouwens in detail uitgewerkt in het zogenaamde ‘Akkoord Van Genève’ dat nooit door de Israëlische autoriteiten erkend werd, maar dat inderdaad een blauwdruk blijft voor een rechtvaardige toekomst voor alle inwoners van de regio.

Amos Oz was dus met ziel (als opvolger van de Bijbelse profeten) en hart (de verlichtingsdenker en democraat) een ‘publiek intellectueel’ in de correcte betekenis van die term. Maar hij verwierf zijn geloofwaardigheid (en internationale uitstraling) op de eerste plaats door zijn verbazend talent als verteller van verhalen die altijd op een of andere manier met hemzelf te maken hadden: onder meer het enthousiaste zionisme van zijn familie, denk maar aan Een verhaal van liefde en duisternis (2002); de anarcho-utopische wereld van de oorspronkelijke kibboetzbeweging; zijn persoonlijke relaties , bijvoorbeeld in Black Box (1987) en Dezelfde Zee (1999) en zijn ervaringen als tiener tijdens de burgeroorlog in Jeruzalem (Panter in de kelder, 1994).

Eu0026#xE9;n van de beste manieren om dit fanatisme te bestrijden is tijd te maken voor de lectuur van u0026#xE9;u0026#xE9;n van zijn romans

Zijn Joodse tijd- en geestgenoot Wolfgang Biermann zei ooit dat hij weigerde vóór of achter de Muur (in zijn geval de Berlijnse muur) te leven, maar dat diegenen die op de muur zitten afgeschoten worden. Je zou dit kunnen toepassen op Amos Oz en die andere Muur tussen Israël en Palestina: ook Oz had de grootste moeite met een politieke filosofie en een mentaliteit die verdeelt en mensen tegen elkaar opzet. Daarom paste hij niet in het Israël van Benjamin Netanjahoe, maar ook niet in een door bijvoorbeeld HAMAS gecontroleerd Palestina.

Hij dacht of liever hoopte dat de “Menschen” , in de Jiddische betekenis van vrijdenkende humanisten, zich dringend moesten verzetten tegen het toenemende aantal Joodse en Palestijnse fundamentalisten rond ons én het sluipende fanatisme in onze eigen geest en ons eigen hart. Eén van de beste manieren om dit fanatisme te bestrijden is de beslissing tijd te maken voor de aandachtige lectuur van één van zijn romans naar keuze. Niet om de boze buitenwereld te vergeten, maar om, omgekeerd, daarna de realiteit met een beetje meer relativisme en humor te kunnen confronteren.

Nu kunnen we zijn nagedachtenis alleen nog maar in het Ivriet mazel tov! (proficiat) toewensen en toda! (bedankt) zeggen (en in zijn geval ook shukran in het Arabisch).

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content