Dromen zijn bedrog – Olivier Smolders eert in zijn langspeelfilmdebuut het Belgische surrealisme.

2005

Film zzzz

Extra’s zzzz

(Filmfreaks)

In een wereld waar de zon elk etmaal slechts vijftien seconden schijnt, trekt een man – ge-biologeerd door insecten en getraumatiseerd door herinneringen aan een gestorven zusje en een vaag Congolees verleden – dagelijks naar zijn werk in het Museum voor Natuurwetenschappen. Tót hij op een dag een Afrikaanse vrouw in zijn bed aantreft.

Wat het allemaal betekent en waar Olivier Smolders de kijker heen leidt, blijft onuitgesproken. Nuit Noire is een droom. Niet dat je het volledige oeuvre van Sigmund Freud achter de kiezen moet hebben om de film te kunnen duiden, het helpt wel. En anders: het bonusmateriaal bevat een interview met de regisseur en een mooi gemonteerde reeks weggelaten scènes waarin toch een tip van de sluier wordt gelicht.

Wie zijn films bij voorkeur in duidelijk narratieve structuren opgediend krijgt, heeft geen boodschap aan de puzzelstructuur van Nuit Noire. Dit is het soort film dat geen middenweg openlaat: door de enen zal hij worden uitgespuugd, door de anderen bewonderd. Vergelijkingen met David Lynch dringen zich op, maar Smolders etaleert meer verwantschap met de Ingmar Bergman van Het uur van de wolf en de openingsscène van Persona dan met de fantasmagorieën van Lynch.

Smolders maakte een op en top Belgische film, met een link met het koloniale verleden enerzijds en diepe wortels in het surrealisme van René Magritte, Marcel Mariën en Paul Delvaux anderzijds. Nuit Noire heeft alles van een nare droom. Schrikbeelden, vieze mannetjes, erotiek en bloederige verminkingen volgen elkaar in gestaag tempo op en baden in dat surrealistische sfeertje. Puristen die deze kunststroming aanhangen, hebben al gauw de neiging om met André Bretons manifest te gaan zwaaien – waarin onder meer een politiek links ideeëngoed en ‘automatisme’ verdedigd worden – maar getuige Nuit Noire deelt de regisseur die theorieën niet.

Nuit Noire werd gedraaid op digitale video. De haarscherpe macro-opnames van de insecten en de in een weelderig clair-obscur badende scherpte van de prent, contrasteren met de korrelige structuur van de in zwart-wit gedraaide Super 8-beelden. Het lijkt alsof Smolders de koele en ongrijpbare leefwereld van zijn protagonist via het Super 8-materiaal uit Congo af en toe van emotionele injecties voorziet.

Goed om te weten: Smolders werd zelf in Afrika geboren. Zijn sterk persoonlijke vertelstijl kwam al tot uiting in de reeks kortfilms die hij draaide vóór Nuit Noire en die dezelfde expressionistische en surrealistische droomwereld delen. Smolders graaft zijn persoonlijke ervaringen en herinneringen op en giet deze in een gesloten oeuvre waarvan alleen hij de toegangssleutels bezit. Wat niet wegneemt dat zijn beeldentaal universeel interpreteerbaar is.

Piet Goethals