Een ontgifting

Eerste zin Zuigend, naar adem happend, knakten de treindeuren open.

Meer dan tien jaar werkte de Leidse hoogleraar universiteitsgeschiedenis Willem Otterspeer aan zijn tweedelige biografie van Willem Frederik Hermans. De mislukkingskunstenaar verscheen in 2013, De zanger van de wrok twee jaar later. Een betere Hermans-biograaf dan Otterspeer was er in heel Nederland en Vlaanderen allicht niet te vinden: Otterspeer bezit een fenomenale kennis over de schrijver en is gefascineerd door diens nihilistische kijk op het leven. Zo gefascineerd dat hij Hermans en zichzelf nu opvoert in een roman, zijn eerste ooit, waarin hij zich de vrijheid van de fictie veroorlooft om zich te verlossen van dat nihilisme. Een ontgifting heet het boek niet toevallig.

Dat Otterspeer meer wilde doen dan zomaar een romannetje schrijven, maar ook in de clinch wilde gaan met zijn grote voorbeeld mag blijken uit de vorm die hij zijn boek heeft gegeven. Net als Hermans’ eerste grote roman, De tranen der acacia’s (1949), heeft het eerste deel van Een ontgifting een gevorkte structuur. Afwisselend vertellen de schrijver en zijn biograaf over hun kindertijd, waarbij naar het grote kantelmoment toegewerkt wordt, waarop hun beider zussen voor het voetlicht treden en blijkt hoe belangrijk die voor hun verdere leven waren. Zeker voor Hermans, weten we al uit Otterspeers biografie, want haar zelfmoord op haar eenentwintigste maakte van hem een schrijver.

De biograaf volgt zijn onderwerp op de voet. Hij bezoekt de steden, straten en huizen waar Hermans gewoond heeft, probeert de geuren op te snuiven die ook de schrijver geroken moet hebben en heeft in feite maar één doel voor ogen: verder komen dan het archiefmateriaal hem toestaat. Hij wil de man en zijn denken leren kennen en beseft maar al te goed de moeilijkheid van die opzet, dat dat zelfs schier onmogelijk is. Met ieder nieuw boek dat over Napoleon verschijnt, wordt die weer wat ongrijpbaarder, weet Otterspeer, hoe zou Hermans dan begrijpelijker kunnen worden door hem te doorgronden? Een ontgifting moest dan ook noodgedwongen op een desillusie uitlopen, niet voor de lezer, want die wordt getrakteerd op een hoogst originele, erudiete roman, wel voor de biograaf, wiens zoektocht naar peis en vree in een wereld vol hermansiaanse beroering alleen maar op de eigen grenzen kon botsen.