In ‘Traffic’ verfilmt Teodora Ana Mihai het perspectief van de kunstdief

Een geruchtmakende kunstroof in Rotterdam inspireerde de Roemeens-Belgische Teodora Ana Mihai tot haar tweede fictiefilm. Traffic huilt niet om de gestolen Picasso, maar toont het perspectief van de Roemeense kunstdieven.

Het ene bericht na het andere kreeg Teodora Ana Mihai in aanloop naar de wereldpremière van Traffic op het Internationaal Filmfestival van Rotterdam. Allemaal maakten ze dezelfde grap. Wat een knappe promotiestunt! Uit het Drents Museum in Assen waren net twee topstukken van het Nationaal Historisch Museum van Roemenië – de gouden helm van Cotofenesti en drie Dacische armbanden – gestolen. ‘Dat is 2500 jaar oud patrimonium. Volkomen onvervangbaar. Stel je voor dat ze die helm gesmolten hebben’, zegt Mihai. ‘Roemenië stond uiteraard in rep en roer. Hoe kan het zo gemakkelijk zijn om die schatten te stelen? Hebben ze dan werkelijk niets geleerd van de vorige keer?’

Die ‘vorige keer’ verwijst naar 2012, toen Roemeense dieven zonder moeite inbraken in de Rotterdamse Kunsthal en schilderijen van Pablo Picasso, Claude Monet en Henri Matisse roofden. De doeken raakten niet verkocht en zouden geëindigd zijn in een houtkachel in een Roemeens dorp. Deze feiten inspireerden Gouden Palm-winnaar Cristian Mungiu tot een filmscenario, maar de regie liet hij over aan Teodora Ana Mihai, die in 2021 met haar eerste fictiefilm, La Civil, meteen in de prijzen viel op het festival van Cannes. ‘We kennen elkaar als sinds Waiting for August (haar ijzersterke documentaire over Roemeense kinderen die zich behelpen terwijl hun ouders in het buitenland geld verdienen, nvdr.). Hij weet dat ik de Roemeense en de Belgische cultuur goed ken en dus geschikt was voor dit verhaal.’

Picasso in de kou

In Traffic laten Natalia, een glansrol voor Anamaria Vartolomei uit Mickey 17, en haar man Ginel hun kind in Roemenië achter om als seizoensarbeiders in de Lage Landen te werken. De problemen stapelen zich op en Ginel laat zich verleiden tot een kunstroof in Rotterdam. ‘De film toont twee verschillende realiteiten’, zegt Mihai. ‘Het Roemeense koppel zit in overlevingsmodus en dan verschuift je moraal. Dan heb je een heel andere kijk op de dingen dan wanneer je vanuit een luxepositie oordeelt. Die kloof bestaat ook binnen Roemenië. Wie in een normale familie in de hoofdstad wordt geboren, heeft een heel ander leven dan wie op het platteland woont waar opportuniteiten schaars zijn.’

Haar film wil niemand veroordelen, maar het gebrek aan kennis over elkaars perspectief aankaarten. In een sleutelscène zegt de Nederlandse museumdirecteur dat het tragisch is dat de Picasso in de vrieskou ligt. De Roemeense speurder riposteert dat de ware tragedie is dat het in de huizen nauwelijks warmer is. ‘Veel mensen zullen het erg vinden wat er met de schilderijen gebeurt,’ zegt Mihai, ‘maar dat verraadt hoe weinig ze stilstaan bij hoe erg het is om je kind achter te laten omdat je geen andere keuze hebt dan in een ander land te werken.’

De kunstroof in de film draait om meer dan enkel financieel gewin. De Roemenen voelen zich in onze contreien ook slecht behandeld en misprezen. ‘De echte kunstroof in Rotterdam was slechts een inspiratiebron. We hebben er iets ideologischer van gemaakt. Waarom krijgt een Roemeen hier minder kansen? Omdat hij van elders komt? Waarom is de ene mens meer waard dan de andere? We moeten dat durven te bespreken, zeker nu ongelijkheid en polarisering overal ter wereld de spanningen zwaar doen oplopen. We leven in één grote, geglobaliseerde wereld. We komen met elkaar in contact maar vaak oppervlakkig. We zien de andere niet als gelijke en hebben geen idee van diens realiteit. Dáár gaat Traffic over.’

Heizeldrama

Teodora Ana Mihai groeide op met één voet in Roemenië en één voet in België. Op haar zevende bleef ze in Boekarest achter toen haar ouders, op de vlucht voor de communistische dictatuur van Nicolae Ceausescu, politiek asiel kregen in België. ‘Het was een heel gedoe om me te laten overkomen. Dus dat is een beetje mijn trauma. Ik heb hier, gelukkig, veel kansen gekregen die ik ten volle heb benut. Ik wil een positief voorbeeld voor de kinderen van migranten die hier een nieuw leven wilden opbouwen.’ In Traffic herkent ze vooral de ervaring van haar ouders. ‘Mijn ouders hebben een grote kans gekregen door hier politiek asiel te krijgen, maar ze werden telkens in een hoekje gedrumd. Ze hebben professioneel hun potentieel niet kunnen benutten. Het was geen walk in the park.’

De voorbije weken stond Mihai met Matteo Simoni, Josse De Pauw en Violet Braeckman op de set van Heysel 85. Die speelfilm analyseert het Heizeldrama dat in 1985 het leven kostte aan 39 mensen toen er in Brussel rellen uitbraken tijdens een voetbalfinale tussen Liverpool en Juventus.

‘Ik was te jong – én nog niet eens in het land – om me iets van dat nationale trauma te herinneren, dus twijfelde ik even toen mijn producent Hans Everaert het idee voorlegde. Maar nu ben ik gepassioneerd door het project. Voetbal is een microkosmos en dit drama is een existentieel gebeuren dat de sport overstijgt. Het gaat over macht, verantwoordelijkheid, crisissituaties, beslissingen nemen en keerpunten in het leven. Heysel 85 wordt mijn eerste Belgische film, en daar was ik echt aan toe.’