Gevallen regisseur Joachim Lafosse: ‘Ik moet de manier waarop ik werk veranderen, niet mijn onderwerpen’

Anderhalf jaar na klachten over pestgedrag op filmsets, legt de internationaal gevierde Joachim Lafosse zijn mildste film voor. Six jours, ce printemps-là bouwt verder op een vakantie die hem tekende voor het leven. ‘Mijn prioriteit vandaag is: de feiten onder ogen zien en proberen om het goed te maken.’

‘Heb je mijn brief gelezen? Vraag wat je wilt!’

De olifant in de kamer benoemen: het is de specialiteit van Joachim Lafosse. De Brusselse filmregisseur met een internationale renommee had het met Elève libre in 2008 over grensoverschrijdend gedrag. L’économie du couple (2016) ging over de rol van geld in echtscheidingen. À perdre la raison (2012) boog zich over een thuissituatie die een moeder tot kindermoord drijft. En Un silence (2023) gaat over het stilzwijgen van het gezin van een topadvocaat die op de Witte Mars het hoge woord voert, maar verslaafd is aan kinderporno.

In 2024 werd de regisseur zelf beticht van grensoverschrijdend gedrag. In de Franse krant Libération deed een tiental vrouwen, actrices en medewerksters aan zijn films een boekje open over Lafosses gescheld op de set en zijn seksuele opdringerigheid. De klachten gingen terug tot twintig jaar geleden. Lafosses eerste reactie was ontkenning. Maar vlak voor hij in september met de film Six jours, ce printemps-là afreisde naar het filmfestival van San Sebastián, kwam hij voor de dag met een brief. Daarin vertelde hij welke stappen hij zette om zich te verontschuldigen bij zijn slachtoffers.

‘Mijn prioriteit vandaag is: de feiten onder ogen zien en proberen om het goed te maken’, zegt Lafosse. ‘Na het artikel in Libération had ik het moeilijk. Met een therapeut en een specialist in herstel­bemiddeling heb ik geprobeerd om de juiste woorden te vinden om te zeggen dat ik het begrijp, dat ik mijn fout erken, en om mijn excuses aan te bieden voor het leed dat ik heb veroorzaakt. Ik had mijn stress, angst en nervositeit op de set niet in de hand.’ Al vóór het artikel probeerde Lafosse op dat vlak vooruitgang te boeken. ‘Maar dat neemt het leed niet weg. Veel meer kan ik daar niet over zeggen. De media zijn niet de plaats om aan herstel te werken.’

Verstoting

Six jours, ce printemps-là is met voorsprong zijn mildste film tot nog toe en munt uit in eenvoud. Dat vertaalde zich in San Sebastián met prijzen voor beste regisseur en beste scenarist. Een hardwerkende moeder gunt zichzelf, haar tweeling en nieuwe vriend een vakantie aan de Côte d’Azur. Stiekem logeren ze in het vakantiehuis van de ouders van haar ex. Elektriciteit durven ze niet te verbruiken. Veel meer gebeurt er niet en toch leef je intens mee en voel je dat er voor alle betrokkenen een voor en een na deze vakantie zal zijn.

Lafosse vertrekt, zoals wel vaker, van iets wat hij zelf meemaakte. ‘Mijn moeder heeft mijn vader jarenlang gesteund tijdens zijn ziekte en opnames in de psychiatrie, maar op een gegeven moment kon ze niet meer. De scheiding zette het leven van mijn tweelingbroer en mij op zijn kop. Plots moest mama dag en nacht werken om rond te komen.’ Een maand of zes na de scheiding wilde ze de kinderen een vakantie gunnen. ‘Haar plan was beroerd. We waren tien en stelden voor om naar het huis van onze grootouders te trekken in Saint-Tropez. Ze ging akkoord maar het moest geheim blijven.’

Kaarslicht in plaats van elektriciteit, het was een vreemde ervaring. ‘Daar en toen begreep ik wat er speelde: ze was verstoten. Ze maakte geen deel meer uit van de familie en mocht geen gebruik meer maken van de eigendommen van de familie. Het klassenverschil werd erin gewreven. Het was een sleutelmoment in mijn bestaan.’

Moeder de vrouw

Lafosse begrijpt er nog steeds niets van. ‘Een familie die eigendom op de eerste plaats zet, is een zieke familie. Dat wilde ik laten zien. De liefde kan op zijn, het huwelijk kan voorbij zijn, maar het blijven toch je ouders? Voor mij is een familie een plek waar scheidingen en nieuwe gezinssamenstellingen moeten kunnen samengaan. Het mag een komen en gaan zijn. Toen ik ben gescheiden van de moeder van mijn zoon, is het eerste wat ik zei dat ze het vakantiehuis gelijk wanneer mocht gebruiken. Doet ze dat niet, dan is mijn zoon de pineut. Ik vind dat fundamenteel. Ja, we gaan als geliefden uit elkaar, maar we blijven ouders. Ouders met een belangrijke verantwoordelijkheid: de scheiding voor de kinderen zo draaglijk mogelijk maken.  Daar wil ik met Six jours, ce printemps-là over doen nadenken.’

Het bleef niet bij één levensles voor de tienjarige Lafosse. ‘Dat Steven Spielberg in The Fabelmans vertelt hoe hij erachter kwam dat zijn moeder een affaire had met een andere man, heeft me sterk aangegrepen. Ik heb iets gelijkaardigs meegemaakt. Ik kwam er die vakantie achter dat een moeder meer is dan een moeder. Het is ook een vrouw met eigen behoeften en verlangens. Een belangrijke levensles.’ Het is de kern van zijn film. De villa mag dan verboden terrein zijn, de zon schijnt voor iedereen. ‘Ondanks alle bitterheid, ondanks het brute geweld van de scheiding, geeft de moeder in de film de levensvreugde niet op. Ze gaat zwemmen en blijft genieten van het strand en de zon. Dat is een les. Het is de bourgeoisie die zich vragen moet stellen, niet zij.’

Privéstranden

Lafosses film speelt zich af in het heden. Eye Haïdara, een actrice met de Franse en Malinese nationaliteit, schittert in de rol van de moeder. Tot grote dramatische uitbarstingen komt het niet. Je ziet een dag aan het strand, een maaltijd bij kaarslicht. ‘De verhaallijn is veel minder krachtig dan in mijn eerdere films. Het kwam eropaan om het dagelijkse leven en de kleine dingen te filmen zonder dat de kijker afhaakt. Zelf hou ik enorm van regisseurs die daarin uitblinken zoals Yasujiro Ozu of Edward Yang. Een deel van de Franse filmpers is bijna teleurgesteld dat er dit keer geen geweld in mijn film voorkwam. Ik wilde meer zachtheid tonen. Dat is veel moeilijker, maar ik heb ervan genoten. Ik blijf een noorderling, maar het was een plezier om eens met het licht en het blauw van de Côte d’Azur te werken. Het was ook aangrijpend om exact daar te draaien waar ik op mijn tiende ben geweest. Dezelfde stranden, hetzelfde ponton, dezelfde straten.’

Veel stranden in en rond Saint-Tropez zijn privé en enkel bestemd voor de rijken. ‘Ik ben cineast, geen socioloog. Mijn taak is om de situatie zo juist mogelijk te tonen. Maar dat je over de privatisering van het strand begint, doet me veel plezier.  Wat is privé, wat is publiek? Wat kan iemands eigendom zijn, wat niet? In die buurten draait alles om bezit. En destijds was het opvallend hoe hard iedereen op het strand op elkaar leek. Door volwassen te worden, als eerste in de familie met een kunstenaarsstatuut, heb ik geleerd hoe noodzakelijk solidariteit is. Zonder red je het niet. Bovendien: de kans bestaat dat die rijken op een dag al hun bezit kwijt zijn. Anton Tsjechov schreef daar briljant over. Dus wat is er finaal het belangrijkst? Je vastklampen aan bezit? Of aanvaarden dat het leven ook uit verlies en tegenslag bestaat en openstaan voor nieuwe verbintenissen? De moeder in de film is de incarnatie van het idee dat andere dingen belangrijker zijn.’

De gevallen regisseur weet nog niet of hij verdergaat op de ingeslagen weg van zachtere films, dan wel terugkeert naar het uitdiepen van zware onderwerpen. ‘Ik wil mijn werk kunnen blijven doen en een manier vinden om even veeleisend te zijn als vroeger, maar zonder dat de mensen met wie ik samenwerk eronder lijden. Dat is nu gelukt, maar ik moet alert en waakzaam blijven. Ik moet de manier waarop ik werk veranderen, niet mijn onderwerpen.’