Il conformista: Buitengewoon gewoon

Magistraal geregisseerd portret van Bernardo Bertolucci over een fascist wiens twijfels en schuldgevoelens hij in de politieke omwentelingen situeert.

Bernardo Bertolucci kende een curieuze loopbaan. In 1972 schoffeerde hij de goegemeente met Marlon Brando’s perverse seksspelletjes in Last Tango in Paris. Met het voortreffelijke plattelandsepos Novecento (1976) verkondigde hij zijn marxistische visie om dan voor The Last Emperor (1987) door zowel kritiek als publiek te worden omhelsd. La Luna (1979), The Sheltering Sky (1990) en The Dreamers (2003) haalden niet het niveau van voornoemde titels. Met Little Buddha (1993) en Stealing Beauty (1996) sloeg Bertolucci de bal zelfs grondig mis. Alles in beschouwing genomen blijft Il conformista zijn magnum opus, een topwerk van de Italiaanse cinema en een grote filmklassieker.

Bertolucci giet het lineaire verhaal van Alberto Moravia’s gelijknamige roman in een ingenieuze flashbackstructuur én verandert het einde. De ambigue rol van Marcello Clerici is voorbehouden voor Jean-Louis Trintignant, die de man op een ijzingwekkend kille manier neerzet. Zijn streven naar normaliteit en angst voor het anders-zijn – veroorzaakt door een traumatische aanvaring met een pederast in zijn kindertijd – doen hem kiezen voor de fascistische partij van Mussolini. Marcello verwart normaliteit met conformiteit: voor hem staat anders voor schuldig. Ook in zijn persoonlijke leven is hij passief en laf. Hij huwt de leeghoofdige Giulia, terwijl hij zich onweerstaanbaar aangetrokken voelt tot Anna, de biseksuele vrouw van zijn mentor, de filosofieprofessor en antifascist Quadri. Geen wonder dat hij een moord – even gruwelijk en brutaal als esthetisch in beeld gebracht – niet kan verhinderen.

Dit sociopsychologische portret van de bronnen van het fascisme is niet alleen briljant door de vertelstructuur en uitstekende rolverdeling, maar ook door de strakke beeldcomposities en bedwelmende fotografie van Vittorio Storaro. Il conformista is een hypergestileerd feest van licht, schaduw en kleur. Het met lampionnen verlichte bal der blinden is een metafoor voor de blindheid van Marcello voor de waarheid achter ideologie die hij aanhangt.

Even grandioos is de dansscène waarin Giulia en Anna een volledige danshal meesleuren in een rondedans en Marcello finaal insluiten. Het verstikte gevoel dat Marcello in die scène uitstraalt, toont in een moeite door zijn claustrofobische angst en emotionele verlamming. Bertolucci verbindt Felliniaanse absurditeit met koele rigiditeit. De bij momenten somptueuze beeldregie vindt haar weerklank in de al even gezwollen en met melancholie vervulde score van Georges Delerue, die een treffend contrapunt vormt voor de overpeinzingen van frigide kikker Marcello.

Piet Goethals