Is Cloud Atlas, een sciencefictionmozaïek naar de bestseller van David Mitchell, een onvervalst meesterwerk of pure pretentie? Waarom flopt de film in Amerika en scoort hij in China en Rusland? Coregisseur Tom Tykwer verdedigt zijn labour of love met hand en tand. ‘De mensen hongeren naar dit soort cinema.’
Onverfilmbaar. Het oordeel over Cloud Atlas (2004), de derde roman van David Mitchell, was onverbiddelijk. Niet dat dat als een complete verrassing kwam: de Britse auteur stond bekend om zijn voorliefde voor ingewikkelde plotstructuren en wisselende vertelstandpunten. Zo kwamen in zijn debuut Ghostwritten (1999) negen verschillende vertellers uit de vier windstreken aan het woord, terwijl Number9dream (2001) een echte en een denkbeeldige reis door elkaar vlocht en eindigde met een leeg hoofdstuk.
Maar Cloud Atlas was nog een ander paar mouwen, een bizarre constructie van zes verhalen in verschillende tijdperken en op verschillende werelddelen, die voortdurend naar elkaar verwezen en de ambitie koesterden de menselijke natuur op het fileerbord te leggen. Van een schip in de Stille Zuidzee anno 1849 tot een verre planeet in de 24e eeuw en van het West-Vlaamse Zedelgem in de jaren 1930 tot Hawaï in een postapocalyptische toekomst: Cloud Atlas kende grenzen noch bescheidenheid.
Uniek als literair experiment, maar onmogelijk naar de bioscoop te brengen. Wie zou er immers zo gek zijn om voor vele tientallen miljoenen euro’s een film te maken die geen commercieel aantrekkelijke superhelden laat opdraven, maar liever complexe filosofische concepten verkent? Het antwoord: de Amerikanen Lana en Andy Wachowski, u bekend van hun Matrix-trilogie. En de Duitser Tom Tykwer, hij van Lola rennt.
‘We zijn al jaren goeie vrienden en omdat onze visie op cinema zo gelijkaardig is, wilden we heel graag samen iets ondernemen’, vertelt Tykwer. ‘Alleen vonden we niet het juiste project.’ Dat veranderde toen Natalie Portman op de set van V for Vendetta (2005), geschreven en geproduceerd door de Wachowski’s, Lana aanraadde om Cloud Atlas te lezen. De oudste van de Wachowski’s (die vroeger Larry heette, maar in 2008 een geslachtsoperatie onderging, nvdr.) was meteen verkocht, haar broer volgde en niet veel later ook Tykwer.
Zo begon een lange en moeizame tocht, die vier jaar in beslag zou nemen, voortdurend dreigde te mislukken en resulteerde in de duurste onafhankelijke productie aller tijden (102 miljoen dollar), om de eenvoudige reden dat geen enkele Hollywoodstudio het risico aandurfde. ‘Deze film bewijst dat kunst het wel degelijk kan halen van economische overwegingen’, merkt Tykwer niet zonder trots op. ‘Dat is in deze tijden van bezuinigingen een belangrijk statement. We hebben alles gedaan wat vandaag onmogelijk wordt geacht. Oké, het was een nachtmerrie, maar het is ons wel gelukt.’
EEN VAN DE OPVALLENDSTE VERSCHILLEN tussen boek en film is de structuur. In zijn roman bouwt Mitchell een piramide, met achtereenvolgens de eerste helft van vijf verhalen, een centraal hoofdstuk en daarna in omgekeerde volgorde de tweede helft van de verhalen. ‘Dat konden wij onmogelijk doen’, legt Tykwer uit. ‘Geen enkele kijker zou het pikken om telkens na een kwartier een groep nieuwe personages te leren kennen. Wij wilden het gevoel weergeven dat overblijft als je het boek uitgelezen hebt. De magie van Mitchells Cloud Atlas is dat die verhalen achteraf in elkaar beginnen te vloeien en in je geest één boek vormen.’
De zes verhalen in kleinere stukjes breken en het vertelritme opdrijven was maar een deel van de oplossing. Tykwer en de Wachowski’s moesten ook een visuele vertaling vinden voor de thema’s van het boek. En aangezien Cloud Atlas het heeft over evolutie en reïncarnatie kwamen ze op het idee te werken met een hele rist terugkerende motieven. Dat is de reden waarom hoofdacteurs Tom Hanks, Halle Berry, Jim Sturgess, Doona Bae, Ben Whishaw, Hugo Weaving en Hugh Grant elk zes rollen voor hun rekening nemen (al dan niet bijgewerkt met een hoop make-up). Hetzelfde gebeurt met muziek, voorwerpen en locaties, die opduiken op meerdere plaatsen en in andere vormen.
Het is ook de reden waarom Zedelgem geen plaats meer heeft in de film. ‘We hebben niets tegen België’, lacht Tykwer. ‘Alleen moesten we een keuze maken. Als je goed oplet, zul je zien dat het landgoed in Schotland, waar de oude componist zijn jongere collega gevangenhoudt, hetzelfde gebouw is als het bejaardentehuis waar de uitgever 75 jaar later opgesloten wordt. Beide personages worden gespeeld door Jim Broadbent, wat het thema van karma benadrukt. En omdat we de kans niet wilden missen om de scène waar een criticus afgemaakt wordt in Londen te situeren, hebben we ervoor gekozen om alles naar het Verenigd Koninkrijk te verhuizen. Britse critici verdienen het namelijk om stevig aangepakt te worden, Belgische niet.’
ALLE AMBITIE EN FINESSE TEN SPIJT HAD Cloud Atlas veel moeite om het Amerikaanse publiek te overtuigen. Dat de rest van de wereld (met name China, Rusland, Oost-Europa en Duitsland) veel minder problemen had met de uitdagende en lange film is alvast een hele troost en opluch-ting voor Tykwer. ‘Cloud Atlas is een film die je uitnodigt om een ervaring te delen en er achteraf over te praten’, meent hij. ‘Daar hebben sommige mensen het blijkbaar moeilijk mee, met name in Amerika, waar alles om simpele opinies draait. Duim omhoog, duim omlaag, verse tomaten, rotte tomaten, dat soort bullshit.’
Toch blijft Tykwer ervan overtuigd dat er een omvangrijk publiek bestaat voor ambitieuze fictie. Meer nog, het wordt alsmaar groter. ‘De mensen hongeren naar verhalen met meerdere lagen, iets waar ze hun tanden kunnen inzetten’, stelt hij. ‘Maar dat vinden ze niet meer in de cinema en dus wenden ze zich massaal naar televisie, waar die verhalen wel nog een kans krijgen. Lana, Andy en ik willen die honger weer op het witte doek stillen, met epische, grootse cinema. Dat is tenslotte de reden waarom ik überhaupt filmmaker ben geworden.’
CLOUD ATLAS
Vanaf 20/3 in de bioscoop.
DOOR RUBEN NOLLET
Tom Tykwer: ‘WE HEBBEN NIETS TEGEN BELGIË, MAAR WE MOESTEN EEN KEUZE MAKEN, EN ZO VERDWEEN ZEDELGEM UIT DE FILM.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
