Toneel dat blinkt als een nieuwe bolide

In ‘De ideale man’ weet regisseur Theu Boermans cCorruptie, hypocrisie en intriges prachtig te combineren, door een absurd spel en een bizar decor.

Tussen 1892 en 1895 schreef Oscar Wilde vier toneelstukken, waarvan The Importance of Being Ernest het beste is. Op de tweede plaats komt An Ideal Husband. Nobelprijswinnares Elfriede Jelinek heeft een zwak voor Wilde en verfriste het tweede, zuiverde het salongelul en verscherpte de politieke ornamenten. Tom Kleijn vertaalde het stuk in het Nederlands en regisseur Theu Boermans paste het aan naar de Haagse kringen en de Brusselse Warande, om het ook voor de Vlamingen begrijpelijk te maken. Noodzakelijk wegens de samenwerking tussen de twee gezelschappen die het stuk op de planken brengen, Het Nationale Toneel en het NTGent.

Oscar Wilde [1854-1900] schreef de stukken om het geld. Hij had, nochtans niet onbemiddeld, boven zijn stand geleefd en zich aan poëzie en proza gewaagd dat de typische kenmerken heeft van de bourgeoiscultuur van zijn tijd, maar financieel een ramp was. Het bekendste werk is The Picture of Dorian Gray, een sterk autobiografische roman. In het jaar van verschijnen, 1891, maakt de genotzoeker kennis met de egoïstische profiteur, de jonge Lord Alfred Douglas. Een relatie volgt, die Wilde naar de rand van het bankroet voert. Het enige gunstige resultaat van deze desastreuze verbintenis is dat hij genoodzaakt was zich te gaan bezighouden met een nieuwe kunstvorm: het toneel. Dat al bestond, maar indertijd, zoals overal in de Westerse wereld zo goed als vergeten was. Maar door de toenemende rijkdom van het Britse rijk steeg ook het drukke uitgaansleven, wat om variatie vroeg. Vandaar de wederopstanding van het toneel.

De van oorsprong Ierse schrijver dreef mee op die trend en wist als geen ander de heersende pretentie van de gegoede klasse een sardonische toon mee te geven, gekoppeld aan de schandalen uit de politieke wandelgangen. In het geval van De ideale man was dat het schandaal rond het Panamakanaal dat einde 1892-begin 1993 in Parijs – de meest geliefde citytrip van de Londense bourgeoisie en daarom in de salons kern van gesprek was – zijn beslag kreeg. De scherpe pen van Wilde zorgde voor een hilarische salonklucht. Met de toneelervaring van Jelinek, kan die naar elke politieke generatie van elk Westers land overgeheveld worden. Schandalen kweken nu eenmaal als konijnen.

Het gegeven van De ideale man: Staatsecretaris Robert Chiltern heeft zich dankzij voorkennis verrijkt, maar als het bedrijf over de kop dreigt te gaan, houdt hij vol dat de onheilswolken verzinsels zijn, terwijl hij zijn aandelen bliksemsnel verkoopt. Het gevolg is dat heel wat mensen pakken geld verliezen, denk aan Fortis en Lernout & Hauspie. De staatssecretaris heeft zijn wandaden buiten de pers weten te houden. Slechts een kleine kern van vrienden heeft weet van zijn scheve financiële schaats, waaronder, conform het genre, een vrouw. Zij is in het bezit van een brief die hem kan laten hangen. Ze dreigt die openbaar te maken als hij niet met geld over de brug komt. Dat weigert hij, meer dreigementen volgen, die zijn vrouw ter ore komen. De liefdesboot dreigt te kapseizen. De ideale man blijkt een schurk te zijn. Maar met de hulp van zijn vriend Arthur Goring kan hij zijn kop uit de strop redden.

Eind goed, al goed dus. Door een strategische list kan hij zichzelf in het lagerhuis voordoen als de man die de schade tot een minimum heeft beperkt. Een politieke bevordering zit er dan ook in: van staatssecretaris wordt hij minister van het kernkabinet. Zelfs zijn vrouw, de enige integere van het clubje, kapseist voor de schone toekomst van haar man. Onkruid en mest zijn niet toevallig de basisingrediënten van parfum.

Corruptie, hypocrisie en intriges heeft regisseur Theu Boermans prachtig weten te combineren, door een absurd spel en een bizar decor. In het eerste bedrijf heeft hij het Haagse leven met zijn geur van een Indisch pension en met als sleutelwoord ‘pardon’ zo fel weten te scheppen dat het irritant wordt. Maar in het tweede bedrijf, slaat de irritatie om in heerlijke verbazing wanneer blijkt dat het decor schoksgewijs sneuvelt. In het derde en vierde bedrijf stort de boel helemaal in mekaar maar niemand die er acht op slaat. La façade au pouvoir. In een ruïne blijft de parade doorgaan. De oneliners waar Wilde zo beroemd om geworden is, en voor het grootste deel uit zijn toneelstukken rollen, kregen van Jelinek een hedendaagse snit en de vertaler vernederlandste ze, zonder al het Hollands te klinken.

De ideale man is een voorstelling voor het grote publiek. Zelfs mensen die hun lezen beperken tot de roddelbladen en het laatste sneue nieuws, verstaan moeiteloos de boodschap: geld stinkt en politiek wurgt. Slechts door lepe streken ontsnapt de beleidsman aan de galg en krijgt een staatsbegrafenis.

De acteurs lijken geboren te zijn in hun rol, met als uitschieters Anniek Pheifer, Jaap Spijkers, Chris Thys en Steven Van Watermeulen. Kortom: een voorstelling die op alle gebied blinkt als een nieuwe wagen uit de showroom, en waar regen en wind geen vat op hebben, geen spat op achterlaten.

Guido Lauwaert

Smaakmaker:

Guido Lauwaert

DE IDEALE MAN – Oscar Wilde – bewerking Elfriede Jelinek – regisseur The Boermans – productie NT Den Haag en NTGent – vanaf 6 november in de Gentse schouwburg

Alle info: www.ntgent.be en www.nationaletoneel.nl