Theater: Ik ben geen racist, Fabuleus

Bent u een racist? Denk goed na voor u antwoordt. Braam antwoordde te snel en zette ongewild aan tot moorden.

Hij is een ‘gewoon gastje uit de technische’maar verschanst zich op het moment van de voorstelling wel in een aftands bouwsel. Gans België zoekt hem. Hij heeft bloed aan de vingers kleven. En hij weet het nog maar net… Met Ik ben geen racist ( * * * ) gaat fABULEUS openlijk de maatschappijkritische toer op. Het stuk intrigeert in de eerste plaats als boodschap.

Uit maatschappelijke noodzaak

Om te kunnen intrigeren als boodschap, moet er sterk gespeeld worden. Braam Verreth (net afgestudeerd aan het Leuvense Lemmensinstituut) kwijt zich voortreffelijk van die taak en zet een levensecht personage neer. Dat hij zijn eigennaam deelt met het personage versterkt dit nog.

Vanuit een houten hutje – van de hand van scenograaf Wannes Deneer – vertelt hij over het gruwelijke avontuur dat ‘zijn’ leven geworden is. Nadat beide ouders overleden zijn, lijkt het ongeluk hem met open armen te ontvangen. Hij wordt neergestoken in een Brussels zijstraatje en wordt opgevangen door een zeker Jan Breidelman die hem politiek brainstormt. Uiteindelijk wordt Braam stichtend lid van een partij met sterk anti-islamitische insteek. Zonder het te beseffen, zet hij aan tot gruwelijke daden…

De vertelling is gebaseerd op het gelijknamige jeugdboek van de Zweedse auteur Per Nilsson. fABULEUS is hiermee niet aan zijn proefstuk toe. Dit Leuvense jongerengezelschap heeft een hart voor dans én voor teksttoneel. Regisseur en artistiek leider Dirk De Lathauwer maakt er zelfs zijn waarmerk van. Eerder bewerkte hij onder andere de (jeugd)romans Meisje Niemand (van Tomek Tryzna), Yvonne, prinses van Bourgondië (van Witold Gombrowicz) en Wolfsroedel (van Floortje Zwigtman) tot wervelende voorstellingen. De Lathauwer wil in de eerste plaats, samen met de jongeren op de scène én voor de jongeren in de zaal, een goed verhaal vertellen waarin een brok ruwe levenswijsheid schuilt. Met deze Ik ben geen racist gaat hij voor het eerst uitdrukkelijk de politieke, maatschappijkritische toer op. Omdat hij vond dat dit verhaal vandaag verteld moest worden.

Toch was ons gevoel dat dit nú verteld moest worden wel de directe aanleiding om dit verhaal aan meer mensen te vertellen dan enkel wie het boek toevallig in handen zou krijgen. Omdat het dus zo genuanceerd aantoonde dat we te veel de neiging hebben om de dingen simpel voor te stellen in naam van de politieke correctheid. Dit verhaal toont dat het soms niet eenvoudig is om nog klaar te zien en hoe makkelijk je kan meegesleept worden in een anti-islam denken en hoe dingen uit de hand kunnen lopen als we niet genuanceerd blijven denken en spreken.

Tussen de regels zou je ook een kritiek op de huidige politieke crisis in België kunnen lezen. Die piste willen de makers ontkrachten. Dramaturge Ruth Mellaerts, die het boek tot een theatertekst bewerkte, is daar duidelijk in:

We maakten de voorstelling in volle politieke crisis, maar kozen er bewust voor daar in de voorstelling niet uitgebreid op in te gaan. Het boek wil de problematiek van een multiculturele samenleving aankaarten, de zogenaamde botsing van culturen die veroorzaakt wordt door toenemende immigratie. Ik ben geen racist vertelt dat verhaal, niet het verhaal van de Vlaams nationalisten, of de franstaligen versus de nederlandstaligen.

Toch blijft het, ondanks de begrijpelijke motivatie van die keuze, jammer dat de makers de ogen sluiten voor dat luik van de realiteit. Precies omdat in de voorstelling die politieke realiteit een cruciale rol speelt.

Braams ellende wortelt namelijk in zijn meegezogen worden in het politieke betoog van de politicus Jan Breidelman. Hiervoor lieten de makers zich inspireren door politieke figuren als Pim Fortuyn of Geert Wilders. Extreemrechtse politici wiens Vlaamse collega’s ook overtuigd nationalistisch zijn… Het wringt dat hier nergens naar verwezen wordt. Een dergelijke consequente dramaturgie dringt zich op wanneer je zulk een realistisch verhaal wil vertellen.

Videodagboek

Verreth speelt de rol voortreffelijk. De voorstelling start in het hokje. Via een beeldscherm spreekt Braam ons toe. Hij schuilt er voor de politie en lijkt in een videodagboek alle gebeurtenissen nogmaals te overlopen. Wanneer hij na een poosje uit zijn houten schuilplaats (die geconstrueerd is met resten van verkiezingspanelen…) tevoorschijn komt, valt op hoe jong deze acteur is. Dat dwingt nog meer respect af voor deze acteerprestatie: helemaal op je eentje een verhaal vertellen dat zowel inhoudelijk als vormelijk niet bijzonder inventief is maar vooral moet beklijven door de gedrevenheid waarmee het verteld wordt.

We kunnen opwerpen dat het cliché van een ‘gewone gast uit de technische’ wel erg open en bloot uitgespeeld wordt. Anderzijds is dat precies de problematiek waar alles om draait. In onze maatschappij wordt ‘de technische’ maar al te graag en te snel als de vuilbak van het onderwijs of als uitschot aangeduid. En in een adem worden daar de etiketten racisten en vandalen achteraan gegooid. Met dit verhaal tracht het gezelschap enige nuance aan te brengen. De wereldverbeterende capaciteiten van het theater zijn niet gigantisch. Maar dergelijke voorstellingen kunnen wél jonge ogen en monden openen en tot ontluisterende en revelerende (klas)gesprekken leiden.

Ik ben geen racist is een verdienstelijke en zorgvuldig gemaakte voorstelling die zowel vormelijk als inhoudelijk gewaagder, scherper, zelfs provocatiever uit de hoek had kunnen komen. Nu blijft het geheel iets te veel een stevig verteld verhaal dat flirt met de realiteit maar de confrontatie niet ten volle aangaat. Hierdoor prikkelt de creatie wel maar zet ze net te weinig stevig en urgent aan tot nadenken. Wat jammer is in dergelijke spannende politieke tijden waarin steeds meer (jonge) mensen afhaken uit desinteresse en ontgoocheling. Daardoor intensifiëren ze onbewust de politieke én maatschappelijke crisis.

Els Van Steenberghe

Ik ben geen racist, Fabuleus. Gezien op 16 oktober 2010. Meer info: www.fabuleus.be