Theater: Helen Mirren is Queen Elisabeth II

Peter Morgan ensceneert in ‘The Audience‘ een selectie uit de wekelijkse audiënties van de koningin en haar premiers. Oerdegelijk theater om van te smullen!

Wie de uitdaging zoekt, is eraan voor de moeite. Het Londense theater kan het niet en het publiek wil het niet. The Mousetrap staat een halve eeuw op de affiche. Het enige dat om de tien jaar vervangen wordt is het meubilair en de acteurs. In het maken van oerdegelijke stukken, naar Victoriaans model, zijn de Londense theaters dan weer uniek. En hun acteurs klasbakken. Acteren doen ze niet echt. Het zit hem in de stijl. Overtreffende trap. Het meest recente voorbeeld is een nieuw stuk van Peter Morgan, The Audience ( * * * * ). Een praatstuk in een salon.

Een klassiek gegeven op koninklijk niveau, in twee bedrijven. Het eerste, voor de pauze, speelt zich af in Buckingham Palace, het tweede in Balmoral Castle. Samen goed voor twee uur twintig minuten. In koningsdrama’s zijn de Britten niet te verslaan. Shakespeare bewees het al en Morgan doet er nog een schepje bovenop. The Audience is een selectie uit de wekelijkse audiënties van de koningin en haar premiers. Elisabeth II heeft er in haar 60 jaar koningschap ruim drieduizend opzitten. En meer dan twaalf premiers overleefd.

Wat er precies gezegd werd komt niet ter sprake. Auteur Morgan heeft geput uit hun memoires en de vertrouwelijke praatjes tussen premiers en senior writers die een tipje van de sluier lichtten, nadat een p.m. overleden was. Ter verbreking van de saaiheid is er geen chronologie en wordt er af en toe een grapje aan toegevoegd. Bij haar eerste audiëntie met Winston Churchill vraagt Elizabeth: ‘I’have ordered tea. Or would you prefer water?’ De premier staart in paniek dóór de koningin en je ziet hem denken “Water!” – waarna hij zegt: ‘Oh, dear. Did no one explain? The Sovereign never offers a Prime Minister refreshment. Not a chair.’

Om de verhouding tussen Elizabeth II en haar premiers body te geven gebruikte Morgan een veelgebruikte truc: het opvoeren van Elizabeth als kindvrouwtje [Y.E.]. Hij vermengt de opleiding van Y.E. met fragmenten van de jonge vrouw als vorstin. Voorbeeld: Churchill: It’s quite simple. The Prime Minister – that’s me – comes to the Palace every Tuesday evening and explains what of note has transpired that past week in Cabinet, Parliament and Foreign Affairs. He then gives a brief indication of what is going to happen the following week. … That is how it is, that is also how it reflects, how a constitutional monarchy works. … There is no finer system in the world.’ Als Elizabeth daarop zegt dat ze het vrij oubollig vindt, antwoordt hij: ‘It’s true. The British constitution at first sight is a little world. But that’s why it works so well.’

De combine Y.E en de ouder wordende koningin geeft een mooi beeld voor de tradities met zijn lichte aanpassingen passend bij de evolutie. Ze mogen nu gaan zitten. De latere contacten met de eerste ministers zijn iets minder formeel. Of schetsen de verhoudingen. De oudere koningin is achterdochtiger en durft haar houding te tonen. Maar met mate. Wanneer Y.E. zegt dat haar werd geadviseerd nooit een opinie te formuleren, nuanceert de oudere dat: ‘If you want to know how it is that the monarchy in this country has survived as long as it has – don’t look to its monarchs. Looks to its Prime Ministers.’

In haast twee uur komen zulke anekdotes met een aantal premiers aan bod. Anthony Eden, Harold Wilson, James Callaghan, John Major, Margareth Thatcher, Tony Blair, Gordon Brown en David Cameron. Elk met hun clichés en blasé. Zoals een premier die spreekt over een van zijn ambassadeurs. Waarop de Queen hem corrigeert: ‘My ambassador.’ Nationale en internationale conflicten worden ook aangekaart, zoals de Suez-kwestie. En het ondermijnen van het gezag van Harold Wilson door MI5. Alles historisch correct in kaart gebracht, op het pedante af, maar het boeit.

Over de acteurs niets dan lof. Voor de zoveelste blijkt dat wie van Hollywood het Mekka van de filmkunst heeft gemaakt. Helen Mirren als de Queen, ja, dat is natuurlijk genieten. Maar ook fijne patisserie is het spel van Edward Fox als Winston Churchill en Nathaniel Parker [Inspector Lynley] als Gordon Brown. Zelfs Margaret Thatcher zou je willen kussen, door het talent van Haydn Gwynne. Een oordeel over Y.E geven ligt moeilijker. De rol wordt afwisselend gespeeld door drie pubers. In de versie die ik zag was dat Maya Gerber. Zonder twijfel een opkomend talent, maar wie de toekomst kent, krijgt mijn stoel.

De inbreng van regisseur Stephen Daldry beperkt zich tot het letten op de timing, de setting en de space, de gelijkbenige driehoek van elk stuk, waarin de golf van de boog in de juiste verhouding staat tot de spanning van de pees. Wat daarenboven opvalt is zijn gevoel voor detail, wat extra cachet geeft aan de fijnheid van beeld en geluid.

Het lijkt van ondergeschikt belang, maar een regisseur die zijn acteurs boven die driehoek tilt en ze op een imaginaire sokkel laat acteren, verdient een pluim op zijn hoed en een roos in de hand.

Guido Lauwaert

THE AUDIENCE – Peter Morgan – regie: Stephen Daldry – Gielgud Theatre – gezien op vrijdag 19 april – voorstellingen t/m 15 juni – Playful Productions – www.theaudienceplay.com