Wordt ‘Foundation’ de interplanetaire variant van ‘Game of Thrones’?

Als het aan showrunner David S. Goyer ligt, zijn we vertrokken voor een stuk of tachtig afleveringen: met de bewerking van Isaac Asimovs Foundation waagt Apple TV+ zich aan de Mount Everest van de sciencefictionsaga’s. Wordt het de interplanetaire variant van Game of Thrones of komt dit ruimteschip niet van de grond?

De schrijver

Sterren genoeg in de sciencefiction, maar die van Isaac Asimov (1920-1992) fonkelt bijna dertig jaar na zijn dood nog altijd het felst. De Russisch-Amerikaanse professor biochemie met de kenmerkende bakkebaarden goot het genre met Robert A. Heinlein en Arthur C. Clarke – samen de heilige Drievuldigheid van de scifi – in een nieuwe mal die tot op vandaag onverslijtbaar blijkt. Eerder dan de toekomst te voorspellen hadden ze het in hun werk over thema’s die halfweg de twintigste eeuw al de agenda beheersten: automatisering, migratie, dictatuur, overbevolking… Asimov was van de drie de productiefste: hij schreef naast sciencefiction ook populairwetenschappelijke boeken over alles wat zijn interesse had (de maan, klassieke geschiedenis, William Shakespeare) en liet bij zijn overlijden in 1992 om en bij de vijfhonderd titels na – kortverhalen niet meegerekend. Tot zijn beroemdste werk behoren een aantal gelinkte robotromans en -verhalen die samen bekendstaan als de Robot series en het meesterlijke Foundation, een zich almaar verder vertakkende saga waaraan hij met intervallen werkte. Filmfans kennen Asimovs robots van titels als I, Robot en The Bicentennial Man, maar Foundation werd altijd onverfilmbaar geacht.

De boeken

De Hugo Award, de bekendste literatuurprijs ter wereld voor sciencefiction en fantasy, kende in 1966 de beker voor ‘beste serie aller tijden’ toe aan Foundation. De wetenschap dat ook The Lord of the Rings van J.R.R. Tolkien op de shortlist voor die eenmalige prijs stond, geeft misschien een idee van het belang van Asimovs chef-d’oeuvre. De drie Foundation-boeken die er op dat moment waren, staan nu bekend als de eerste trilogie. Tussen 1982 en zijn dood in 1992 bouwde Asimov met twee sequels en evenveel prequels verder aan zijn saga over Hari Seldon, een briljante wetenschapper die de door hemzelf ontwikkelde wetenschap psychohistory aanwendt om de ondergang van het Galactische Keizerrijk te voorspellen. Daarna zal volgens alle verwachtingen gedurende 30.000 jaar chaos en duisternis heersen, maar Seldon heeft een plan: als de keizer hem toelaat in een uithoek van het rijk een kolonie van wetenschappers en gelijkgestemde zielen te stichten, kan hij die periode tot slechts duizend jaar terugbrengen. Die kolonie, waarvoor hij de planeet Terminus heeft uitgekozen, noemt hij de Foundation.

De fans

Toen Asimov in 1966 zijn Hugo Award voor beste serie aller tijden won, werd Dune tot beste boek van het jaar gekroond. In de ruimtesaga van Frank Herbert, waarvan momenteel Denis Villeneuves langverwachte verfilming in de zalen loopt, wordt de kolonisatie van een woestijnplaneet afgezet tegen de politieke strubbelingen in een intergalactisch keizerrijk. Dune is vandaag misschien de bekendste van de twee, maar Foundation was eerder, en van grote invloed op de structuur en de thema’s die Herbert in zijn meesterwerk verwerkte. Filmmaker George Lucas was van allebei fan. Hij leende in de seventies elementen van zowel Asimov als Herbert, knipte de moeilijke ideeën weg en hield de grootste sciencefictionfranchise aller tijden over: Star Wars. In de echte wereld schoot Elon Musk in 2018 zijn Tesla Roadster de ruimte in, met een digitaal exemplaar van Foundation aan boord. En Paul Krugman, die in 2008 de Nobelprijs won, heeft verklaard dat hij economie was gaan studeren omdat dat volgens hem het dichtst bij psychohistory in de buurt kwam. Het is maar één voorbeeld van hoe Asimovs fictieve discipline een invloed heeft uitgeoefend op de echte wetenschap.

De onverfilmbare cyclus

Lange tijd werd Foundation onverfilmbaar geacht, al waren er wel vage pogingen. In de late jaren negentig besliste New Line Cinema na anderhalf miljoen weggegooide dollars om Asimov te vervangen door Peter Jacksons Lord of the Rings-trilogie. Tien jaar later was er sprake van een verfilming door blockbusterregisseur Roland Emmerich, die godzijdank niet doorging. De plannen voor een tv-reeks van Jonathan Nolan, bekend van de serie Westworld en van de Batman-films die hij samen met zijn regisserende broer Christopher Nolan schreef, draaiden ook op niets uit. Dat Foundation een periode van duizend jaar beslaat en zich in alle uithoeken van het heelal afspeelt, is niet eens het grootste probleem. Terwijl George Lucas zich baseerde op sciencefictionklassiekers en de films uit zijn jeugd, haalde Asimov zijn inspiratie bij The History of the Decline and Fall of the Roman Empire, een geschiedkundig werk in zes delen uit de achttiende eeuw. Foundation is een als scifi verpakte ideeënroman vol politiek, utopie en wetenschap van een Joodse Wereldoorlog II-veteraan. Heel boeiende materie, maar niet voor filmfans die gewend zijn aan space operas met massagevechten en ontploffende ruimtetuigen.

De remix

In een recent interview stelde Dave S. Goyer, die sinds 2017 aan de tv-reeks Foundation werkt, zijn versie van het zeventig jaar oude bronmateriaal voor als een ‘remix’: hoewel zijn verhaal min of meer het eerste Foundation-boek uit 1951 volgt, leent hij volop plotlijnen en personages uit de prequels. Hij voegde een aantal nieuwe elementen toe, haalt nevenpersonages naar de voorgrond en speelt in op thema’s die in Asimovs tijd minder aan de orde waren. Eén nieuwigheid is dat keizer Cleon, aan wie Hari Seldon de ondergang van het rijk voorspelt, in de serie in drie klonen wordt gesplitst: Brother Dawn, Brother Day en Brother Dusk. Een andere wijziging, die bij sciencefictionfans niet op gejuich werd onthaald, is de geslachtsverandering van enkele geliefde personages. Seldons assistent Gaal Dornick krijgt op tv niet alleen een grotere rol toebedeeld, hij is ook een vrouw geworden. Net als Eto Demerzel, een robot in dienst van de keizer die ook elders in Asimovs oeuvre opduikt – maar altijd als man. Dat leidde online onder andere tot de kreet ‘O mijn God, scifi is woke geworden!’ Kalm, jongens.

De nieuwe GoT?

De verwachtingen voor Foundation, dat deze week eindelijk op Apple TV+ verschijnt, zijn hooggespannen. Naast de horden Asimov-fans die met argusogen de afwijkingen van het bronmateriaal zullen turven, zijn er veel kijkers en critici die in de prestigieuze (en peperduur ogende) sciencefictionreeks de langverwachte opvolger van Game of Thrones zien. Maar hoewel Dave S. Goyer het groot ziet (hij praat nu al over tachtig afleveringen van een uur) en ondanks de magnifieke decors lijkt het eerste seizoen niet meteen meeslepende blockbustertelevisie voor de massa. De reeks doet nochtans de nodige toegevingen. In de eerste episode zit een terroristische aanslag die aan honderd miljoen mensen het leven kost, in de tweede een verkillende executiescène, maar de actie zit telkens verstopt tussen epische woordenwisselingen die tegelijk te kort zijn om Asimov recht te doen, en te lang voor de tv-kijker. Bovendien heeft Goyer het in het begin lastig om de verschillende locaties en verhaallijnen tot één geheel te smeden. Pas als de Foundation in de vijfde aflevering een eerste keer bedreigd wordt door rebellen van een andere planeet, krijgt zijn reeks vaart en ga je met de personages meeleven. Maar welke kijker heeft nog zoveel geduld?