Ik heb geen idee hoeveel maanden regisseurs Jozef Devillé en Pablo Eekman voor Paradigma in het beeldarchief van de VRT hebben doorgebracht. Misschien zijn het wel jaren. Hun zoekopdracht was ook niet zo afgelijnd als pakweg ‘koningen van België’, ‘collaboratie’ of ‘winnaars van Blokken’. De twee wilden een documentaire maken over de verhalen die wij elkaar vertellen, wijsmaken en inlepelen om de wereld om ons heen te begrijpen. Heel alomvattend dus, waardoor Paradigma ook enigszins uitblonk in vaagheid. Want hoe breng je in beeld wat we collectief voor waar aannemen, het zogenaamde paradigma van onze tijd? Het risico bestaat dat mensen de schouders ophalen en zeggen: ‘Waar maak jij je druk over? Hier, drink nog een glas, doe nog een plas en alles blijft zoals het is en was.’
Devillé en Eekman willen zulke narratieven blootleggen en bevragen. Want wie wat dieper graaft, merkt al snel bepaalde inconsistenties, absurditeiten en onrechtvaardigheden op. Hoezo, zonder geld is er niets meer, zoals een dame ergens in een archief dramatisch uitlegt? Hoezo, wapens maken is goed voor het bruto nationaal product, zoals de bedrijfsleiders van fabrikant FN Herstal met een fijne glimlach om de lippen beweren?
‘Maken wij het paradigma of maakt het paradigma ons?’ Het is het soort puntige observatie waarmee de vertelstem (Meskerem Mees) de hele optocht aan beelden aaneenrijgt. Even daarvoor werd aan een man en vrouw in de straat gevraagd of ze gelukkig zijn en wat hen gelukkig maakt. Jazeker waren ze gelukkig. De man had een goede positie en een goed loon. De vrouw had een man en een huishouden. ‘Meer verlangen we niet.’
Amper dertig seconden duurt de scène, wellicht ooit opgenomen als vulmiddel voor een andere reportage en daarna vergeten. Maar Devillé en Eekman belichten ze vanuit het paradigma waarover ze het willen hebben, waardoor ze ineens zo veel meer lijkt te vertellen. En dat doet zowat elk van de honderden korte beeldfragmenten. De twee regisseurs monteerden ze in een verhaal over onszelf en de dingen waaraan we ons vastklampen om niet in chaos weg te zinken.
Achtereenvolgens pellen Devillé en Eekman de schillen af van de paradigma’s geld, rijkdom, de ordentelijke samenleving, democratie, waarheid, economische groei en succes.
Hoe breng je in beeld wat we collectief voor waar aannemen zonder dat de mensen de schouders ophalen en zeggen: ‘Hier, drink nog een glas’?
‘Als buitenlandse wezens op aarde zouden landen, zouden ze overweldigd zijn door de rijkdom van het leven op deze planeet’, klinkt het. Daarop zien we een man hoog in een boom klimmen en hem vervolgens omzagen. Deze boom wordt papier, een middel waarmee we de samenleving structureren. Want, zo zegt een ambtenaar in een interview: ‘Met veel papier heb je veel minder fouten.’
Papier had een ander paradigma kunnen zijn. Of religie. Of wetenschap. Dat krijg je natuurlijk met een documentaire over paradigma’s: je kunt ze niet allemaal behandelen. En schuift de docu eigenlijk niet zelf een soort paradigma naar voren?
Devillé en Eekman schreeuwen de revolutie niet van de daken, maar ze doen de kijkers wel ongemakkelijk op hun stoel schuiven. Hoe te reageren op een kind dat met lieslaarzen in de rivier staat en de vervuiling uit de bodem loswoelt? En moeten we huilen of lachen bij het fragment van twee heren die hun merchandising voor politieke partijen demonstreren? Wie zich afvraagt wat vandaag in Gent, Antwerpen of Ninove gebeurt echt een democratie waardig is, vindt in Paradigma misschien niet het antwoord, maar wel de bevestiging dat de vraag terecht is.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
