De helft van de wereldbevolking heeft er een en toch weten we amper wat er leeft. Met deze omschrijving van een Nederlandse radiopresentator opent de korte documentaire Het wonder daaronder. De man heeft het over de vagina, en meer bepaald over het microbioom van dit ‘vergeten’ orgaan. Die laatste woorden zijn van onderzoekster Sarah Lebeer. Zij leidt aan de Universiteit Antwerpen een onderzoeksgroep van wetenschappers die ‘gefascineerd zijn door bacteriën en hun positieve invloed op onze gezondheid’.
‘Alle vagina’s zijn anders’, gaat de radiopresentator nog verder. Het interview tussen hem, zijn collega en Lebeer vormt het gesproken onderschrift bij de documentaire. Alles wat moet verteld worden over het grote vagina-onderzoek dat Lebeer met het project Isala organiseerde, passeert de revue. Het is een slimme montagekeuze die maker Nina Jeanne Landau de vrijheid geeft te spelen met de beelden. Ze zoomt in op druppels die van pipetten vallen, op kleuren die in petrischaaltjes verschijnen.
De enige mensen die pratend voor de camera komen, zijn de vrouwen die in hun badkamer aan de slag zijn gegaan met een swab om hun vaginale cultuur aan het onderzoekscentrum te bezorgen. De ene vertelt dat ze op één been stond te wiebelen, de andere zegt dat ze er absoluut bij wilde zijn toen ze las dat men tweehonderd vagina’s zocht om geschiedenis te schrijven. Nog iemand – een huisarts – bedenkt zich dan weer dat ze in haar opleiding amper iets te horen kreeg over de vagina. Een vergeten orgaan, Lebeer gaf het al aan. Maar wel een dat we graag willen leren kennen. Binnen het uur had de onderzoeksgroep tweehonderd kandidaten die hun vagina wilden laten onderzoeken, een week later waren dat er al duizenden en na zesduizend moesten ze de oproep noodgedwongen afsluiten. ‘De jongste was 18, de oudste 99’, deelt de radiopresentator mee. ‘Dat klopt’, antwoordt Lebeer. De ambitie was een staalkaart, een zo volledig mogelijke inventarisatie van alle soorten bacteriën die ‘daar vanonder’ wonen en leven.
‘Ik weet niet of het een gemis is, een documentaire over ‘het wonder daaronder’ zonder een blik op dat wonder.’
Wat opvalt, is dat de vagina, op drie tekeningen na, zelf onzichtbaar blijft. We zien vrouwen die de deur van het kleedhokje in het zwembad achter zich sluiten, zich uit hun slip wringen, om zich dan met hun blote kont naar de camera te draaien. Ik weet niet of het een gemis is, een documentaire over ‘het wonder daaronder’ zonder een blik op dat wonder, het is op z’n minst opmerkelijk. Alsof Landau bang is dat te veel onthulling de poëzie van haar aanpak zou schaden. Want poëtisch is deze documentaire zeker. De vrouwen in badpak bewegen eerst individueel onder water, waarna ze zich collectief overgeven aan waterballet.
Terwijl ze in het zwembad transformeren in cirkels, slangen en spiralen, overloopt Lebeer de tien bacteriën die tot de vaginale cultuur behoren en die elk hun karakter hebben. Zo is er de heldhaftige Lactobacillus crispatus, de wispelturige Lactobacillus iners, de ondersteunende Lactobacillus jensenii.
Hoe meer Lactobacilli hoe gezonder de vagina, zo blijkt. ‘Yoghurtbacteriën’, concludeert de radiopresentator. Inderdaad, yoghurtbacteriën, ze beschermen de vagina tegen vreemde indringers. Suikerrijke dranken, maar ook vlees blijken de vaginale balans dan weer te verstoren. Maar evengoed seksuele betrekkingen. Na de daad duurt het even voor het bacteriële leven weer wat in evenwicht is.
Wat de onderzoekers nu nog willen weten, vernemen we terwijl er een roze suikertaart wordt aangesneden, is hoe anders de vaginale cultuur eruitziet bij mensen met kanker, endometriose of vruchtbaarheidsproblemen. Stof voor een vervolg, zou je denken, maar de kracht van deze documentaire zit ook in het gebalde van het verhaal. Al klinkt dat misschien raar wanneer het over vagina’s gaat.
