‘1985’ vertelt het verhaal van een trauma van een natie, zonder in pathetiek te vervallen

De lengte van de disclaimer aan het begin van iedere aflevering van 1985 zegt al iets over de complexiteit van de reeks. Dit is niet gewoon het verhaal van een bizar en rauw decennium, er moet het een en ander geduid en verantwoord worden. Ten eerste dat het een fictiereeks is. Geen documentaire. Dat sommige personages, zoals de hoofdrolspelers Franky (Aimé Claeys), Marc (Tijmen Govaerts) en Vicky (Mona Mina Leon) fictief zijn, maar dat andere gefictionaliseerd zijn. De reeks, zo staat er verder, wil een tijdsbeeld schetsen en een inzicht geven in de turbulente jaren tachtig, maar beweert niet alles volledig waarheidsgetrouw weer te geven. Het zou moeten volstaan om duidelijk te maken dat er een grens bestaat tussen verzinsel en feit. Maar in het dossier van de Bende van Nijvel, waarover deze reeks tenslotte gaat, is net die grens vaak vaag geweest.

Na de tweede aflevering ontsponnen zich online al discussies. De Groep G waar adjudant Debels (Titus De Voogdt) Franky mee naartoe neemt zou in werkelijkheid niet extreemrechts geweest zijn, zoals het hakenkruis op de borstkas van een van de rijkswachters duidelijk maakte, maar communistisch. Misschien zegt die opmerking vooral iets over hoe ver aan de rechterzijde de auteur van dit commentaar zich bevindt. Communisten bij de rijkswacht in de jaren tachtig? Dat klinkt even geloofwaardig als klimaatneutrale petroleum.

Het is een constante in 1985: alles waarvan je denkt dat het verzonnen is en toch wat overdreven, blijkt echt gebeurd.

Het is een constante in de reeks: alles waarvan je denkt dat het verzonnen is en toch wat overdreven, blijkt echt gebeurd. De brute moordaanslag op rijkswachtmajoor Vernaillen, bijvoorbeeld, de diefstal van wapens uit de rijkswachtkazerne van Etterbeek op nieuwjaarsnacht of gewoon het waanzinnig criminele dubbelleven van eerst rijkswachters, daarna ex-rijkswachters Madani Bouhouche en Robert Beijer.

Ik was zeven in 1981, het jaar waarin de reeks begint. Ik was elf in 1985, het jaar waarin de gruwel en terreur van de Bende van Nijvel een triest hoogtepunt bereikten. Onderweg naar school bespraken we de gebeurtenissen van de dag. Er was angst, ja, maar we lachten ook, met de naam van die andere terreurorganisatie, de CCC, voluit Cellules Communistes Combattantes – die ‘lul’ in ‘cellules’, ja, dat vonden we op die leeftijd bijzonder grappig.

Regisseur Wouter Bouvijn werd geboren na de feiten. Scenarioschrijver Willem Wallyn stond op de rand van het volle leven toen het allemaal gebeurde. Hun verschil in afstand tot de feiten zorgt ervoor dat de reeks meer is dan zo maar een tijdsdocument. Wat Bouvijn niet begreep, moest Wallyn wel duidelijker verwoorden, of schrappen, omdat het de complexiteit die sowieso aanzienlijk was te veel vergrootte.

Hoe vertel je het verhaal van een trauma van een natie zonder in pathetiek te vervallen of weg te glijden in complottheorieën? Hoe vul je de gaten van doodlopende onderzoekssporen? Wallyn doet het door te kiezen voor hoofdpersonages die aanvankelijk amper betrokken partij zijn. De manier waarop ze dat wel worden – of, in het geval van Marc, ontdekken dat ze dat onrechtstreeks altijd geweest zijn – vormt een andere, meer herkenbare psychologische spanningsboog.

Naziboys, worden Marc en Franky in het café van hun jeugd genoemd. Ze kiezen ervoor rijkswachter te worden. Marc als eerbetoon aan zijn overleden vader, Franky… Tja, zijn redenen zijn minder duidelijk. Voor de schijnbare spanning, misschien? Al valt dat bij zijn zus Vicky niet in goede aarde. Zij studeert rechten aan de VUB, aan de overkant van de straat. Het zijn, onderstreept ze in de tweede aflevering, gescheiden werelden. Zij werkt voor een piratenzender die Marc uit de lucht moet halen.

Tegen de achtergrond van corruptie binnen de rijkswacht, van bizarre feestjes met confituurbaden en schietgrage ministers is 1985 ook gewoon een verhaal over familie en andere relaties, over zonen die opboksen tegen hun vaders, over moeders die zich liever vastklampen aan de vertrouwde leugen dan de pijn van de waarheid te voelen. De feiten zijn bij momenten te grotesk om waar te zijn, maar de acteurs blinken een voor een uit in geloofwaardigheid. Zelfs als de wereld waarin ze meedraaien tegen de grens van de waanzin schuurt.