‘Pluribus’ is een verdacht knuffelbare dystopie

Willen we een wereld waarin iedereen gelukkig en gelijk is, ook als we daarvoor onze individualiteit moeten opgeven? Dat is de centrale vraag in Pluribus, de nieuwe reeks van Vince Gilligan, de man achter Breaking Bad en Better Call Saul.

Pluribus begint met een signaal uit de ruimte en een kamer vol glunderende nerds. Kort daarna wordt een wetenschapper in een lab gebeten door een rat en begint de verspreiding van een virus dat mensen gelukkig en tevreden maakt. In eerste instantie gebeurt de besmetting via een kus op de mond, maar het virus vindt snellere manieren. Binnen de kortste keren gaat de hele mensheid collectief voor de bijl.

Iedereen gelukkig, zou je kunnen denken. Maar er is een maar: op het moment van besmetting, dat bekendstaat als ‘the joining’, verliest het individu niet alleen zijn zorgen, maar ook zijn individualiteit. Elke besmette persoon gaat deel uitmaken van een collectief brein. De lichamen blijven apart, de geest is één. Kennis, gevoelens en herinneringen worden gedeeld, waardoor iedereen, ook een minderjarig kind, een openhartoperatie kan uitvoeren of een vliegtuig besturen.

Er is nog een tweede maar: niet iedereen overleeft de joining. En dat er om en bij de 800 miljoen slachtoffers vallen, is niet naar de zin van de misantrope bestsellerauteur Carol Sturka. Zij verliest haar vriendin en manager Helen, terwijl ze zelf één van de twaalf personen op de wereld is die immuun blijken voor het virus. En ze is vastbesloten te vechten voor haar recht om ongelukkig te zijn.

Heldin op het paard

Pluribus speelt zich op verschillende plaatsen in de wereld af, van het Midden-Oosten over Noorwegen tot Bilbao in Spanje. Maar de ankerplaats van het verhaal is Albuquerque, New Mexico, waar ook Breaking Bad en Better Call Saul zich afspeelden. Fans van Vince Gilligan, de man achter die succesreeksen, zullen ook de cold openings herkennen, waarbij de kijker wordt gedropt op onbekende plaatsen, bij personages die hij niet kent. Verrassende shots en onverwachte grappen verraden eveneens de hand van de meester, en actrice Rhea Seehorn, die Carol Sturka speelt, is vooral bekend als Kim Wexler in Better Call Saul.

Toch is de breuk met het verleden duidelijk. Tegenover het cynische realisme van zijn vroegere werk plaatst Gilligan, die in de nineties zijn eerste tv-stappen zette als scenarist voor The X-Files, dit sciencefictionverhaal met merkwaardig humane inslag. En daar heeft hij zo zijn redenen voor. Aan Time bekende hij dat Pluribus een reeks is die geboren werd uit schuldgevoel. Hij bouwde zijn naam op Walter White en Saul Goodman, twee antihelden met een moreel kompas dat op zijn zachtst gezegd gekke kuren vertoonde. Dat was destijds een verademing, maar sindsdien wordt het televisielandschap overspoeld met antihelden. En niet alleen op televisie.

Toen hij een lifetime achievement award kreeg van het Writer’s Guild of America, zei Gilligan in zijn speech: ‘We leven in een tijdperk waarin de slechteriken ook in het echte leven hun eigen regels maken. Slechteriken die, wat ze ook mogen vertellen, alleen zorgen voor zichzelf.’ Volgens Gilligan, die zichzelf lange tijd ‘een apolitieke verhalenverteller’ noemde, hebben we meer dan ooit nood aan moreel deugdelijke rolmodellen. Daarom hijst hij met Carol Sturka zijn eerste bonafide held(in) op het paard.

Knuffelbare dystopie

Op het officiële zegel van de Verenigde Staten staat de Latijnse spreuk ‘E pluribus unum’, wat zoveel betekent als: ‘uit velen, één’. Bedoeld werd dat de dertien koloniën, die in 1776 de onafhankelijkheid van de Britten uitriepen, samen één land zouden vormen. In deze reeks betekent het dat alle mensen op de wereld één en dezelfde persoon worden. De ‘hive mind’, of het groepsbrein, is een beproefd concept in de sciencefiction, maar Gilligan knoopt er een verrassend vervolg aan vast: als iedereen alles weet en voelt van iedereen, kan het superbrein dat ze samen vormen niet anders dan empathisch zijn. De mensen die Carol ontmoet, kunnen niet liegen, eten geen vlees (want ze willen niet doden) en willen haar alleen maar gelukkig maken.

Het is de meest knuffelbare dystopie uit de geschiedenis, maar het is wel degelijk een dystopie. Tel maar op: er is geen privacy meer, geen vrijheid en geen recht op vrije meningsuiting, want niemand heeft nog een mening die van hem- of haarzelf is. Elke subjectieve kijk is uitgesloten. Carol leeft in een wereld waarin men Shakespeare niet hoger inschat dan haar eigen romans – romantische fantasy die ze zelf hartgrondig haat.

En hoe zit het met haar twaalf lotgenoten? Carol belegt al in de tweede aflevering een vergadering met vijf van hen, maar die draait op niks uit. De mensen die uit het oosten komen, weigeren in te zien dat hun familieleden niet écht meer van hen zijn – zelfs niet als Carol een kleine jongen laat uitleggen hoe hij openhartchirurgie zou aanpakken. Zij omarmen het collectieve, terwijl de enige andere westerling in de vergadering volop zijn individualisme botviert. Die arriveert in Air Force One, het Amerikaanse presidentiële vliegtuig, dat hij heeft volgepropt met topmodellen.

Anti antihelden

Typisch, lijkt Gilligan te zeggen. Hij wijst geregeld op de uitwassen van onze huidige levensstijl, waarbij rijke mensen bijvoorbeeld een fortuin neertellen om in Noorwegen een hotelkamer uit ijs te betrekken. Tegelijk laat hij zijn hoofdpersonage revolteren tegen het collectieve denken van de groep – ze is liever ongelukkig, alleen.

Een idee van deze omvang krijg je niet in een, twee, drie gezet. Na de eerste aflevering, waarin een vernuftig spel wordt gespeeld met de clichés van het genre, is het zowel voor de schrijvers als de kijker nog even zoeken. Het verhaal wint aan emotionele punch als Carol willens nillens een band schept met sommige van de ‘gebrainwashte’ mensen om haar heen. Zo is er een mooi gesprek met een naamloos personage waarin we acteur Jeff Hiller herkennen, die dit jaar een Emmy won voor zijn rol van Joel in Somebody, Somewhere. Misschien geen toeval, want ondanks hun verschillen delen beide reeksen een humanisme dat tegenwoordig al te onmodieus is, en dat Gilligan vast ook herkend heeft. Wat ons betreft, is het een verademing. Hebben we niet lang genoeg gekeken naar moreel dubieuze antihelden (Walter White en Saul Goodman), cynische rijkelui (Succession, The White Lotus) en series over seriemoordenaars? Minder monsters, meer moraal!