Nog even over de finale van ‘Succession’, die de impact van emotioneel misbruik op een familie toont

Beste televisie van 2021?

Waarschuwing: dit stuk bevat spoilers voor seizoen 3 van Succession.

Succession was altijd al een reeks die op enig denkwerk van de kijker rekende. Al van bij de start in 2018 ging het evenzeer over wat er op het scherm gebeurde als over hoe u dat interpreteerde. Het volledige eerste seizoen liet de reeks in het midden of ze een shakespeariaans opvolgingsdrama was dan wel een parodie op een shakespeariaans opvolgingsdrama. Was Succession om te lachen of was het gemeend? (Iets waar zelfs de acteurs nog niet uit zijn, zo bleek uit het profiel in The New Yorker van Jeremy Strong, de acteur die Kendall Roy speelt, begin vorige maand. Strong ziet het als een drama, Kieran Culkin (Roman Roy) vindt het een komedie.)

Het tweede seizoen leek zich dan weer te buigen over wie de goede was in het verhaal. Het was niet Kendall. Het was zeker niet Roman. Dus moest het wel Shiv zijn, de enige dochter in de familie. Pas bij de laatste aflevering, waarin Shiv een slachtoffer van seksueel misbruik overhaalt om níét te getuigen, maakte Succession duidelijk dat niemand de goede was. Iedereen was de slechterik. Dat is ook het punt. Succession wil niet dat machtsgeile miljardairs op uw empathie kunnen rekenen. Of toch niet te veel.

Misschien daarom dat de start van het derde seizoen zo vreemd aanvoelde. Er viel namelijk weinig te interpreteren in de eerste afleveringen. Iedereen leek een extreme versie van zichzelf. Kendall was meer dan ooit een narcistische patser die zichzelf als een MeToo-boegbeeld zag. De conversaties van Logan Roy, de pater familias, waren één fuckfest van fuck-offs. Shiv was een ijskoude powervrouw, Roman een eloquent serpent – nóg meer dan anders. Het lag er vingerdik op dat Succession zijn personages vlakaf haatte.

Weg leek ook de subtiliteit. Lukas Matsson, de nihilistische, microdosende tech entrepreneur die beurskoersen beïnvloedde met zijn tweets, verwees héél nadrukkelijk naar Elon Musk. De angst van Tom om de cel in te moeten, waarbij hij alvast in snelwegdiners at om aan gevangeniskost te wennen, werd als comic relief uitgespeeld. Zat er in de eerste twee seizoenen een onderhuidse kritiek op de machtsverstrengeling tussen mediamagnaten en politiek, dan kregen we in seizoen 3 te zien hoe de Roys kortweg mochten kiezen wie de nieuwe Republikeinse presidentskandidaat werd. Het was alsof alle subtekst plots tekst was geworden.

Voor alle duidelijkheid: dat maakte Succession er niet slechter op. Minder subtiel misschien, maar beter tv-entertainment. Met nog scherpere dialogen, nog helderder personages, nog theatraler settings en nog meer gruwel was Succession in zijn derde seizoen een maximalistische versie van zichzelf. Game of Thrones, maar dan met verbaal vuurwerk in plaats van special effects.

Alleen was er die vraag: waar ging dit naartoe? Seizoen 3 had dat van de grote machtsstrijd moeten zijn, Kendall versus Logan, maar al na een aflevering of twee werd die plotlijn stilletjes afgevoerd. In plaats daarvan kregen we een opeenvolging van machtsspelletjes, waarbij de Roys de ene na de andere dolk in elkaars rug staken om papa’s lieveling te kunnen zijn. Kendall probeerde de ambities van Shiv te torpederen. Shiv pleegde een karaktermoord op Kendall in de vorm van een open brief. Roman probeerde Kendall af te maken met een oud verhaal over een tatoeage. Shiv gebruikde een dickpic-incident om Roman buitenspel te zetten. In seizoen drie had Succession iets van een sitcom, waarin de personages elke week een nieuwe machtsstrijd uitvochten die aan het begin van de volgende aflevering alweer vergeten was.

En dan kwam die finale.

***

All the Bells Say, de negende en laatste aflevering van het derde seizoen, begint op de trouwdag van Caroline, de ex van Logan en de moeder van Kendall, Shiv en Roman. In Italië wil ze het jawoord geven aan een Britse CEO, basse classe in de miljardairswereld, die niet eens probeert te verbergen dat hij meer geïnteresseerd is in de connecties van haar ex-man dan in de liefde van zijn toekomstige vrouw. De trouwpartij zelf krijgen we niet te zien. ( Succession houdt niet van monumentale feestscènes. Showrunner Jesse Armstrong maakt er een punt van om de levensstijl van verknipte miljardairs niet te romantiseren.) In plaats daarvan verschuift de aandacht naar Shiv en Roman, die ontdekken dat hun vader op het punt staat om het familiebedrijf achter hun rug te verkopen.

De betekenis: finaal acht hij niemand van zijn kinderen bekwaam genoeg om Waystar over te nemen. Kendall is te zwak. Shiv is een vrouw. (Logans gedachtegang, niet de onze.) Een vrouw mét scrupules bovendien. Niet veel, maar te veel voor Logan. En het dickpic-incident, waarbij Roman per ongeluk een foto van zijn penis naar zijn vader stuurde, had bevestigd wat hij vreesde: er is iets mis met zijn jongste zoon. Niemand is papa’s lieveling. En dus mag het bedrijf naar een buitenstaander als Matsson gaan.

Shiv en Roman halen Kendall erbij om hun strategie te bespreken. Alleen: Kendall zit volledig aan de grond na de laatste vernedering door zijn vader en is aan het bekomen van wat mogelijk een poging tot zelfdoding was.

Wat volgt, is een magistraal stukje televisie, het beste wat we in 2021 gezien hebben. In een negen minuten durende scène, een eeuwigheid in tv-termen, ontmoeten de drie kinderen elkaar bij de vuilnisbakken aan de achteruitgang van het domein. Shiv en Roman willen over Waystar beginnen, maar Kendalls oog valt op de kelners die het vuilnis komen wegzetten. Het doet hem denken aan het trauma waar hij al twee seizoenen mee worstelt: de ongelukkige verdrinking van een kelner na een auto-ongeval tijdens Shivs trouw, waarbij Kendall achter het stuur zat. Hij breekt, gaat in het stof zitten en biecht aan zijn broer en zus op dat hij iemand vermoord heeft. En dan gebeurt het: voor de eerste keer in drie seizoenen vervallen zijn broer en zus niet in cynisme, maar zitten ze met hem in. Of liever: zo lijkt het toch.

Het is de spanning waar de hele scène op gebouwd is: menen Shiv en Roman het? Zijn ze eindelijk, zoals normale mensen in een normale familie, bezorgd over hun broer? Of is het voor de zoveelste keer een strategisch spelletje om hun broer in hun kamp te krijgen? Misschien is het toeval, maar Succession lijkt in die scène een subtiel spelletje met hoogte en afstand te spelen. Hoe verder Shiv en Roman fysiek van hun broer staan, hoe meer ze met de business inzitten. Hoe dichter ze komen, hoe meer hun bezorgdheid de bovenhand krijgt. De scène eindigt met Roman die naast Kendall in het stof knielt. ‘Nu weet ik waarom ik drie kwartier op mijn gin en tonic moest wachten’, zegt hij. Maar anders dan voorheen is het niet het venijn dat overheerst. Roman wil troosten op de enige manier waarop hij dat kan. ‘Can I be with you guys?’ vraagt Kendall aan zijn broer en zus terwijl ze wegwandelen. Als antwoord wrijft Roman Kendall over het hoofd.

Dat was onkarakteristiek vertederend.

Er lijkt dan ook iets veranderd wanneer ze naar hun vader gaan om diens plannen te saboteren. (In de echtscheidingsovereenkomst van Logan en Caroline is gestipuleerd dat hij een meerderheid nodig heeft om het bedrijf over te laten nemen. Kendall, Shiv en Roman kunnen dat samen blokkeren.) Voor het eerst in drie seizoenen zetten ze hun onderlinge concurrentie opzij. Voor het eerst in drie seizoenen vormen ze één front tegen hun vader. Voor het eerst in drie seizoenen lijken ze mensen.

Dat blijkt ook in de confrontatie met hun vader. Als ze eenmaal aangekomen zijn in het geïmproviseerde business center waar de overname van Waystar onderhandeld wordt, probeert Logan, zoals altijd, zijn kinderen uit elkaar te spelen. Hij vraagt aan Shiv en Roman om Kendall de kamer uit te werken. Hij vraagt aan Roman om alleen met hem te bekijken hoe het nu verder moet. Maar deze keer pakt het niet. De kinderen blijven op één lijn zitten. ‘Fuck off!’ brult Logan zodra hij beseft wat er aan het gebeuren is. ‘Jullie gaan dit verliezen. Stelletje imbecielen.’ De zoveelste fuck-off, maar ook bij Logan lijkt het deze keer anders. Hij meent het. Voor het eerst laat hij merken dat hij zijn kinderen niet graag ziet.

Niet dat het plan van Kendall, Shiv en Roman werkt. In een finale twist blijkt Logan getipt over hun opzet en heeft hij tijdig kunnen anticiperen. Hij heeft Caroline, hun moeder, overhaald om de echtscheidingsovereenkomst aan te passen in zijn voordeel. Caroline heeft daarmee ingestemd. In ruil zal Logan haar nieuwe man een zetje richting Britse adelstand geven. ‘We just walked in on mom and dad fucking us’, vat Shiv het samen. Terwijl Logan wegwandelt, geeft hij de arriverende Tom, de man van Shiv, een vriendelijk klopje op de rug. Een echo naar eerder dat seizoen, toen Tom dezelfde schouderklop kreeg als bedankje omdat hij bereid was de gevangenis in te gaan.

Het is in die twee scènes dat het derde seizoen van Succession zijn ware aard toont. Nu de maskers afvallen, valt er niet naast de patronen te kijken. Logan is nooit de vader geweest die zijn kinderen een les in het leven wilde geven, zoals hij zichzelf voorhoudt. Zijn gedrag is een schoolvoorbeeld van het emotionele misbruik van iemand die manipuleert, vernedert en controleert. Caroline, zoals zoveel slachtoffers van emotionele mishandeling, kiest niet voor haar kinderen, maar voor een toekomst met een nieuwe partner. De onderlinge machtsspelletjes van Kendall, Shiv en Roman zijn die van misbruikslachtoffers die het gedrag van de dader kopiëren en tegen beter weten in hopen dat hij hen graag ziet. Dit seizoen ging niet over miljardairs of over macht. Dit seizoen ging over familie. Of concreter: de impact van emotioneel misbruik op een familie.

Dat zat al eerder in Succession, alleen nooit zo expliciet. Kendalls verbale stijl, vol fucking fucks, was altijd al een imitatie van zijn vader. Romans vileine sneren waren altijd al die van iemand die cynisme met liefde verwart, gewoon omdat hij nooit anders gekend heeft. En ook in hun omgeving zijn de sporen makkelijk terug te vinden. Tom, die zelf gemanipuleerd wordt door Shiv, heeft zijn pijlen gericht op Cousin Greg, de enige in de familie die lager op de ladder staat, en die hij op zijn beurt systematisch kleineert. In de laatste aflevering noemt hij Greg ‘Sporus’. Schijnbaar liefdevol, tot je beseft dat dat een verwijzing is naar de jongen die Nero liet castreren zodat hij meer op zijn overleden vrouw leek – en met wie hij vervolgens trouwde.

Verknipter worden koosnaampjes niet.

Achteraf bekeken zegt de omineuze generiek waar Succession elke week mee begint, gebouwd op korrelige familiefilmpjes uit de jeugd van de kinderen, misschien nog het meest. Niemand ontsnapt aan de patronen uit zijn jeugd, lijkt Succession te willen vertellen.

***

Het is verleidelijk om in de slotscène van dit seizoen een glimp van hoop te zien. Ja, hun vader heeft gewonnen, maar voor het eerst doorbreken de drie kinderen de eindeloze cyclus van onderlinge strijd. Voor het eerst heb je als kijker empathie voor hen. Alleen: als Succession trouw blijft aan zichzelf, ligt het net iets complexer dan dat.

De solidariteit van Kendall, Shiv en Roman dient nog altijd een businessdoel: ze vormen een front om de plannen van hun vader te dwarsbomen. Succession speelt al drie seizoenen spelletjes met wat oprecht is en wat niet. Dat is nu niet anders. Het is ook niet alsof de drie plots de helden van het verhaal zijn. Kendall is een slachtoffer, maar ook een narcist vol eigenwaan die zijn eigen kinderen verwaarloost. Shiv vernedert, bespeelt en negeert al drie seizoenen lang haar man Tom, meteen ook de reden voor zijn finale verraad. En Roman is nog altijd Roman. De cyclus van misbruik stopt niet bij één aai over de bol.

En dan is er nog dat andere ding: Succession heeft tot nu toe nooit gewild dat u voor een van de personages supportert. Finaal zijn het allemaal miljardairs die van deze wereld een slechtere plek maken. En het wil dat u dat niet vergeet. Hun machtsspelletjes mogen dan nergens toe leiden, ze hebben wel impact op de rest van de wereld. Romans poging om Shiv een hak te zetten heeft ertoe geleid dat er een extreemrechtse presidentskandidaat naar voren geschoven wordt. Toms drang om door de familie graag gezien te worden heeft ervoor gezorgd dat de nieuwszenders waarover hij de baas mag spelen de sluizen van extreemrechtse bagger hebben opengezet.

Dat lijkt dan ook het punt waar Succession in die laatste aflevering op eindigt. Zo veel reeksen over de rijken en machtigen der aarde, van The West Wing tot House of Cards, insinueren dat, achter de schermen, onze wereld bepaald wordt door briljante strategen en complexe intriges. Succession lijkt er een andere visie op na te houden: de richting van onze samenleving wordt evenzeer bepaald door nonsensicale machtsspelletjes in verknipte families waar ze elkaar haten omdat ze niet anders kunnen.

Wie er de biografieën van de Murdochs, de Trumps en de Mercers op naleest, beseft dat Successions versie mogelijk dichter bij de waarheid zit.

BLOODSPORT

Een top vijf van de gruwelijkste scènes in Succession 3. Er was namelijk keuze.

Op vijf. Willa’s soort-van-jawoord. Connor Roy, de halfbroer die systematisch vergeten wordt, vraagt zijn vriendin publiekelijk ten huwelijk, maar ze wil geen definitief antwoord geven. ‘Als het oké is, ga ik nu glimlachen alsof je ja hebt gezegd’, fezelt Connor op één knie. Nadat ze er vervolgens weken over heeft gedaan om te beslissen – en nadat Kendall oprecht vergeten is dat hij een oudere broer heeft – wordt het zo zielig voor Connor dat Willa uit pure ongemakkelijkheid alsnog instemt. Ze doet dat met de woorden: ‘Fuck it. Hoe erg kan het zijn?’ Nog voor ze in de auto stapt, zie je aan haar gezicht dat ze al spijt heeft.

Op vier. Kendalls verjaardagsfeestje. In aflevering 7, Too Much Birthday, geeft Kendall een megalomaan feest voor zijn veertigste verjaardag. Eén aflevering lang verandert Succession in The Great Gatsby, met Shiv Roy in de rol van Daisy Buchanan: de enige vraag waar Kendall mee zit, is of zijn broer en zus zullen opdagen. Dat doen ze, maar niet voor hem: ze zijn er om met Matsson over een overname te spreken. Dat was hard. Voor de finale klap zorgt Roman, die een wegvluchtende Kendall als een zesjarige op de speelplaats tegen de grond duwt. Seizoen 3 was hárd voor Kendall.

Op drie. Shiv versus Caroline. Shiv heeft tijdens het vrijgezellenfeest een moment alleen met haar moeder. Wat een mooi moeder-dochtergesprek had kunnen worden, blijkt voor haar moeder een opportuniteit om de schuld voor haar slechte ouderschap bij haar dochter te leggen, mee te geven dat ze beter geen kinderen had gehad en te zeggen dat ze beter honden had genomen. ‘Ik moet er bijna van wenen’, zegt Caroline. ‘O ja? Waar is de ajuin dan?’ ‘Jij bent mijn ajuin.’ Een slachtpartij vermomd in eloquente sneren.

Op twee. Kendall versus Logan. Een moegetergde Kendall wil zich gewonnen geven en ingaan op het aanbod van zijn vader om zich te laten uitkopen. Logan, die beseft dat hij gewonnen heeft, trekt prompt zijn aanbod terug, laat Kendall tevergeefs smeken en wijst hem er nog eens op dat hij de dood van een kelner op zijn geweten heeft. ‘Wilde je hem neuken of wilde je gewoon de drugs?’ Dat is het verbale equivalent van blijven stampen op iemand die op de grond ligt. Serieus: hoe hard haat Succession Kendall?

Op één. Shiv en Tom doen een rollenspel. Woest op wat haar moeder hierboven gezegd heeft, richt Shiv haar frustratie op Tom, die nietsvermoedend voorstelt om een seksueel rollenspel te spelen. Niet zijn beste plan. ‘Je bent niet goed genoeg voor mij. Ik ben te hoog gegrepen. Daarom wil je mij. Ook al hou ik niet van jou’, fluistert Shiv in zijn oor. Die neergeslagen ogen van Tom, die niet alleen een ander soort dirty talk had verwacht, maar meteen ook beseft dat Shiv het meent: wij hebben onze blik moeten afwenden.