Nee, het was ‘The Vanishing at the Cecil Hotel’-regisseur Joe Berlinger niet om sensatie te doen

Geert Zagers
Geert Zagers Journalist bij Knack Focus

Laat u niet misleiden door de titel, de trailer, de synopsis en de eerste drie afleveringen: Crime Scene: The Vanishing at the Cecil Hotel is niet zo sensatiebelust als de reeks zich voordeed.

Spoiler alert: dit stuk bevat spoilers voor alle afleveringen van The Vanishing at the Cecil Hotel.

True crime is een genre van vele peetvaders, maar niemand die betwist dat Joe Berlinger er een van is. Twee decennia voor Making A Murderer wees hij met Paradise Lost (1996), het verhaal van drie tieners die onterecht veroordeeld waren voor een drievoudige, vermeend satanische moord, al op de valkuilen van het Amerikaanse gerechtssysteem. Maar het was vooral de manier waaróp die school maakte: als een van de eersten mixte Berlinger een journalistiek, maatschappelijk verhaal met de technieken van de narratieve cinema, een hybride genre waar uiteindelijk true-crime-tv uit geboren zou worden. Een genre waar hij overigens een dubbele verhouding mee heeft: terwijl de rest van de wereld hem sindsdien de godfather of true crime heeft gedoopt, blijft hij zichzelf een ‘social-justice film maker’ noemen.

Ik geloof niet in het bovennatuurlijke, maar er zat iets spookachtigs in die video. Hoe Elisa Lam beweegt. Waar ze bang voor is. Waarom de liftdeuren niet sluiten.

De kans is evenwel groter dat u Berlinger van een ándere documentaire kent: Metallica: Some Kind of Monster. Nadat hij contact met Metallica had gelegd om hun nummers te mogen gebruiken voor de soundtrack van Paradise Lost, vroeg de band hem om hen te volgen tijdens de opnames van St. Anger. Pijnlijke groepstherapiesessies, grappige bandruzies en plaatsvervangende schaamte opwekkende schrijfsessies leverden uiteindelijk een rockdocu op die zo demythologiserend was dat we ons nog altijd afvragen waarom Metallica, en Lars Ulrich in het bijzonder, haar ooit heeft laten verschijnen.

***

Dat soort klassieker is Crime Scene: The Vanishing at the Cecil Hotel, Berlingers nieuwste, vierdelige docu, die sinds een maand in de top tien van Netflix staat, niet geworden. Het is het verhaal van Elisa Lam, een Canadese studente die in 2013 incheckte in het notoire Cecil Hotel in Los Angeles, waarna ze spoorloos verdween. De zaak kwam in de aandacht toen de politie de laatste beelden van haar vrijgaf: footage uit de lift van het hotel waarop Lam, ogenschijnlijk bang en verward, haastig op alle liftknoppen duwt, maar de deuren niet sluiten. De ‘spookvideo’, zoals hij genoemd werd, ging viraal en is ondertussen al 29 miljoen keer bekeken op YouTube.

Dat klinkt als iets té sensationele true crime voor een man die zichzelf een social-justice film maker noemt. Wat het aanvankelijk ook is. De ensceneringen zijn cheesy, de eindeloze herhalingen van steeds dezelfde shots voelen gehaast, de speculatie over wat er gebeurd kan zijn, oogt gratuit. De pers was dan ook hard. ‘Hoe ethisch is The Vanishing at the Cecil Hotel?’ vroeg The Ringer zich af. Alleen: wie het tot de laatste aflevering volhoudt, waarin de ware toedracht van Lams verdwijning naar boven komt, beseft dat dat ook de bedoeling was. Dit was geen reeks over haar verdwijning. Het was een reeks over de speculatie omtrent haar verdwijning. Er scheelt het een en ander aan The Vanishing at the Cecil Hotel, maar Joe Berlinger heeft er wel degelijk iets mee te vertellen.

Nee, het was 'The Vanishing at the Cecil Hotel'-regisseur Joe Berlinger niet om sensatie te doen

In internetmiddens heeft de zaak van Elisa Lam al jaren een dubieuze, sensationele status als ‘onopgelost mysterie’. Wat heeft jou in haar verdwijning getrokken?

Joe Berlinger: Zoals bij iedereen: die footage van haar in de lift. Ik weet nog dat ik die beelden destijds zag, een paar weken na haar verdwijning. Ik geloof niet in het bovennatuurlijke, maar er zat iets spookachtigs in die video. Hoe ze beweegt. Waar ze bang voor is. Waarom de liftdeuren niet sluiten. Het was een miniversie van een horrorfilm. Ook al omdat het de laatste beelden waren die er van haar bestonden.

Toen het idee voor Crime Scene ontstond (The Vanishing at the Cecil Hotel moet het eerste seizoen worden van een true-crimereeks over mythische misdaadplekken, nvdr.), zag ik er een goede gelegenheid in om het over haar zaak te hebben. Niet zozeer om het verhaal van één verdwijning te vertellen, maar om iets aan te kaarten over de áárd van een plek. Dat iedereen ervan uitging dat de verdwijning van Elisa Lam een misdrijf was, kwam alleen maar door de plek waar ze het laatst gezien was: het Cecil Hotel.

Een hotel in Los Angeles met een eigen ‘List of deaths and violence’-pagina op Wikipedia. Twee seriemoordenaars verbleven er, de Black Dahlia werd er kort voor haar dood gezien en het aantal moorden en zelfmoorden was er abnormaal hoog, wat het de bijnaam ‘Hotel Death’ opleverde.

Berlinger: Precies. Dat was iets wat me al langer fascineerde: hoe een plek een betrokkene kan zijn in een misdaad. Ten tijde van Paradise Lost viel me dat al op: wat was er met West Memphis dat maakte dat een kleine gemeenschap zo makkelijk overtuigd kon worden om drie jongens – zonder enig bewijs – voor een satanistische moord te veroordelen? Idem dito in de zaak van Ted Bundy: wat was er aan de hand in het Seattle van de jaren zeventig dat een seriemoordenaar zo lang onopgemerkt kon blijven? De plaats van een misdrijf bepaalt mee de perceptie van een misdaad. En in de zaak van Elisa Lam was die schaduw van het Cecil Hotel overduidelijk.

Dat iedereen ervan uitging dat de verdwijning van Elisa Lam een misdrijf was, kwam alleen maar door de plek waar ze het laatst gezien was: het Cecil Hotel.

Zeker in de eerste aflevering is het niet duidelijk dat dat je doel is: je lijkt het hotel net te mythologiseren.

Berlinger: Ik probeer de mythe te ontkrachten. Alleen heeft dat het averechtse effect dat ik het hotel net méér mythologiseer. (lacht)

Het is simpel: er zijn opvallend veel moorden en zelfmoorden aan het hotel te linken. Die reputatie versterkte zichzelf: elke dood die vaagweg iets met Hotel Death te maken had, werd er meteen rechtstreeks aan gelinkt. Terwijl de echte reden van die vele doden niets met het hotel zelf te maken had, laat staan met het bovennatuurlijke. Het Cecil Hotel is gebouwd in een wijk die na de beurscrash snel verpauperd is. Vandaag ligt het op de grens van Skid Row, een wijk waar de stad Los Angeles sinds de seventies duizenden daklozen heeft samengebracht in een zogenaamde containment zone. Dat is het echte verhaal van het Cecil Hotel: geen van rondwarende geesten, maar eentje van gemarginaliseerde groepen, daklozen en mensen met mentalegezondheidsproblemen die aan hun lot werden overgelaten.

Een ander aspect aan de zaak-Elisa Lam dat je uitvoerig belicht, is de rol van de webspeurders. Getriggerd door de liftbeelden bogen honderden misdaad-youtubers en amateurbloggers zich over de zaak, ze trokken in het hotel op onderzoek uit en gingen achter verdachten aan.

Berlinger: Een heel fascinerend fenomeen, die webspeurders. Je merkt dat het sinds de true-crimehausse aan het opkomen is: mensen die Paradise Lost en Making a Murderer hebben gezien en nu zelf een helpende hand willen toesteken in een onderzoek. Het internet maakt dat ook mogelijk: het is makkelijker dan ooit om gerechtsdossiers, getuigenverslagen of de digitale voetafdruk van een slachtoffer in handen te krijgen.

Hun bedoelingen zijn meestal goed, maar er zit ook een andere kant aan: webspeurders kunnen een onderzoek de verkeerde richting uit sturen of de politie in de weg lopen. In de zaak van Elisa Lam hebben ze ook een slachtoffer gemaakt: Pablo Viguera, alias Morbid, werd bijna tot zelfmoord gedreven door cyber bullying. Hij is een Mexicaanse death-metalmuzikant die een jaar vóór Elisa Lam in het hotel was en muziekvideo’s maakte die er eng uitzagen. Hij had niets met de zaak te maken – hij was niet eens in de VS op het moment van haar verdwijning. Maar de web sleuths raakten overtuigd van zijn schuld en gingen online achter hem aan.

Nee, het was 'The Vanishing at the Cecil Hotel'-regisseur Joe Berlinger niet om sensatie te doen

Uiteindelijk blijkt Lams dood een ongeval. Alles wijst erop dat ze gestopt was met het nemen van haar medicijnen, een psychose kreeg en zich heeft proberen te verschuilen in een watertank, waar ze verdronken is. Het hotel, de theorieën, de liftvideo: finaal deed het er allemaal niet toe.

Berlinger: Precies, ja. Haar verhaal had er een van geestelijke gezondheid moeten zijn, niet van spookliften.

Was dat ook het punt dat je wilde maken: de meeste verdwijningen en moorden zijn géén sensationele verhalen?

Berlinger:Ik was me er bewust van, maar het was niet mijn uitgangspunt. Waar The Vanishing at the Cecil Hotel voor mij over gaat, zijn de gevaren van indirecte bewijslast. Een groot deel van mijn leven heb ik gespendeerd aan mensen die onterecht veroordeeld zijn. En in heel veel gevallen zie je hetzelfde fenomeen terugkeren: er is sterk indirect bewijs, maar zwak concreet bewijs. Zeker bij het publiek zie je dat indirecte bewijslast zwaar doorweegt. Ze merken toevalligheden op, maken er een verhaal van en passen alles in dat verhaal. Terwijl het soms niet meer is dan dat: toevalligheden.

Ik snap de aantrekkingskracht daarvan. Zeker in de Lam-zaak waren de details vaak bizar. En dan heb ik het niet alleen over het hotel. Enkele dagen na haar dood was er een uitbraak van tuberculose in Skid Row. De naam van de test om tuberculose op te sporen? LAM ELISA. De parallellen tussen haar zaak en de plot van de horrorfilm Dark Water waren zo mogelijk nog vreemder: ook in die film zit spookachtige-liftfootage, stroomt er bruin water uit de kranen en wordt er een lijk in een watertank op het dak gevonden.

Heel eerlijk: de Dark Water-piste deed me zelf ook bijna twijfelen.

Berlinger: Het ís ook bizar toeval. ‘Synchroniciteit’ wordt dat in de reeks genoemd: een opeenstapeling van toevalligheden die samen een verhaal lijken te vormen. De menselijke geest wil dat soort dingen geloven en interpreteert al die details tot één geheel. In het geval van Elisa Lam en Dark Water heeft dat niet tot grote drama’s geleid, maar in heel veel moordzaken zie je dat een reeks van toevalligheden de speurders in een verkeerde richting kunnen sturen. Met onterechte veroordelingen tot gevolg.

Het gaf me ook een inzicht in een ander fenomeen: complottheorieën.

Berlinger: Die link heb ik ook gelegd. Ik zou niet durven te zeggen dat de reeks over complottheorieën gaat, maar ik denk dat de reeks heel goed laat zien hoe complottheorieën ontstaan en hoe makkelijk het is om erin te geloven. En om te weten hoe gevaarlijk dat is, volstaat het om vandaag rondom je te kijken. We leven in een samenleving waarin een lid van het Amerikaans Congres gelooft dat Joodse ruimtelasers verantwoordelijk zijn voor de bosbranden in Californië. Samenzweringstheorieën zetten de democratie onder druk.

De parallellen met Dark Water zijn bizar toevallig: ook in die film zit spookachtige-liftfootage, stroomt er bruin water uit de kranen en vindt men een lijk in een watertank.

The Vanishing at the Cecil Hotel heeft een eigenaardige structuur. Drie afleveringen lang denk je dat je naar een sensationele docu over een mysterieuze cold case aan het kijken bent, pas in de vierde en laatste aflevering laat de reeks haar ware aard zien. Was dat als twist bedoeld?

Berlinger: Nee. De zaak van Elisa Lam is al heel vaak verteld. Als een bovennatuurlijk mysterie. Als een samenzweringstheorie. Als een zoveelste legende van het Cecil Hotel. Het was alleen nog nooit verteld zoals het echt gebeurd is. Vandaar die structuur: ik wilde dat de kijkers de zaak beleefden zoals ze zich afspeelde en ze op dezelfde manier konden beleven als toen.

Die aanpak heeft wel één nadeel: in de trailer, de marketing en de eerste drie afleveringen lijkt The Vanishing at the Cecil Hotel daadwerkelijk dubieuze true crime. Het valt ook op dat de recensies zeer hard waren: heel veel mensen hebben de reeks verkeerd begrepen.

Berlinger: Ik sta nog altijd achter de trailer en de structuur. Opnieuw: ons doel was mensen mee te nemen in de speculatie en de theorieën vóór ze de waarheid leerden kennen. Je kunt dan moeilijk het einde meegeven in de trailer.

Door die aanpak lijkt het ook een commentaar op true crime als genre, dat steeds nadrukkelijker de sensatie opzoekt. Een van de seriemoordenaars die in het Cecil Hotel verbleven was Richard Ramirez, alias de Night Stalker, over wie net een andere Netflix-documentaire is gemaakt met een heel andere toon, inclusief in slow motion vallende bebloede hamers.

Berlinger: Op veel manieren is het een beschouwende kijk op het genre, ja. The Vanishing at the Cecil Hotel hanteert de truken van true crime, om vervolgens die sensatie net te doorprikken en de gevaren daarvan bloot te leggen. Het is een maatschappelijk commentaar, niet alleen op het genre, maar ook op hoe er naar deze zaak gekeken is. Het is een rare wereld wanneer 29 miljoen mensen wél de liftvideo van Elisa Lam gezien hebben, maar niet het hele verhaal erachter kennen.

Nee, het was 'The Vanishing at the Cecil Hotel'-regisseur Joe Berlinger niet om sensatie te doen
© Getty Images

Hier en daar zijn er al stukken verschenen over de dood van de true crime, maar het genre lijkt zich eerder op te splitsen. Enerzijds gaat het een sensatiegerichte kant uit met docureeksen als Hunting an Internet Killer, The Night Stalker en Tiger King. Tegelijk zie je meer en meer makers het genre gebruiken om maatschappelijke verhalen te vertellen over seksueel misbruik of femicide, zoals Jeffrey Epstein: Filthy Rich of American Murder.

Berlinger: Wacht. Zijn er mensen die spreken over de dood van true crime?

Het failliet van de true crime, misschien eerder.

Berlinger: Ah, op die manier. Kijk, true crime gaat niet verdwijnen. Doorloop de geschiedenis en je ziet dat true crime altijd al bestaan heeft. In de negentiende eeuw betaalden mensen om naar publieke executies te gaan en werden er achteraf souvenirs verkocht. In de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw had je in de literatuur de faction van In Cold Blood en Helter Skelter. De fascinatie is altijd dezelfde geweest, alleen de verschijningsvormen verschillen. Wat we vandaag true-crime-tv noemen, is daar gewoon een nieuwe variant van. En op veel vlakken staat met de webspeurders de volgende vorm al klaar, op maat van een nieuw medium.

Maar ik ben het met je eens: sommige dingen die vandaag gemaakt worden, zijn compleet onverantwoord en sommige dingen die vandaag gemaakt worden, zijn hoogst relevant. Ik denk dat het uiteindelijk gewoon neerkomt op de verantwoordelijkheid van de maker. Dat is ook wat ik mezelf altijd probeer voor te houden: je mag nooit vergeten dat wat je vertelt voor de slachtoffers en hun familie nooit zomaar een verhaal is. Het is het verschrikkelijkste moment uit hun leven. En je bent het hen verplicht om dat verhaal zo verantwoordelijk mogelijk te vertellen. Wat de critici ook zeggen, óók bij The Vanishing at the Cecil Hotel was dat mijn voornaamste betrachting. Het verhaal van Elisa Lam afdoen als een entertainend spookverhaal, zou een reusachtige belediging voor de slachtoffers zijn.

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."

Joe Berlinger

Leeftijd 59

Beroep regisseur

Is een peetvader van de true crime Pionierde als een van de eerste regisseurs met een mix van misdaaddocu en narratieve film in Brother’s Keeper (1992) en de Paradise Lost-trilogie (1996-2011).

Is ook een pionier van de demythologiserende rockdocu Berlinger volgde Metallica voor Some Kind of Monster (2004), een ontluisterend portret van de band tijdens de opnames van St. Anger (2003).

Maakte een sequel op The Blair Witch Project Book of Shadows: Blair Witch 2 uit 2000 . Niet briljant.

Was even een Ted Bundy-kenner In 2019 bracht hij met de docureeks Conversations with a Killer: The Ted Bundy Tapes en de fictiefilm Extremely Wicked, Shockingly Evil and Vile (met Zac Efron) twee titels over de seriemoordenaar uit.

Noemt zich een social-justice film maker En geen true-crimeregisseur dus. Het maatschappelijke verhaal staat voorop, niet de de details van de misdaad.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content