Kazakdraaien voor gevorderden: het langverwachte vierde seizoen van ‘Borgen’

Tien jaar na het derde seizoen pakt Netflix uit met een nieuw hoofdstuk van Borgen, de bejubelde reeks over het politieke gekonkel in de hoogste Deense kringen. Hoewel zowel de wereld als het tv-landschap intussen grondig veranderd zijn, neemt politica Birgitte Nyborg moeiteloos haar plaats aan de top weer in.

Er was een tijd, niet eens zo lang geleden, dat het levensgevaarlijk was om naar Scandinavië af te reizen. Volgens tv-reeksen als The Killing, The Bridge en de twee adaptaties van de Millenniumtrilogie van wijlen Stieg Larsson liepen er zoveel psychopaten rond dat je aldoor het risico liep om tegen een mes, vleeshaak of kogel op te lopen, als je al niet werd vastgebonden aan de wieken van een helikopter. Er leek in die tijd slechts één reeks uit Scandinavië te komen die níét over moorden en politieonderzoeken ging, maar het onderwerp – de Deense nationale politiek – overtrof de concurrentie in gruwel en brutaliteit. We hebben het over Borgen, dat tien jaar na het derde en zoals het lang leek laatste seizoen terug is voor een nieuw hoofdstuk onder de titel Borgen – Power & Glory.

Borgen is het geesteskind van Adam Price, een Deense scenarist (én tv-kok) met een lange staat van dienst. Hij had van meet af aan een uitgesproken feministische reeks over coalitiepolitiek en macht voor ogen en maakte er in die drie seizoenen een sport van om te voorspellen hoe de échte Deense politiek van die tijd zou evolueren. Hij hoopte daarbij af en toe ook iets in gang te kunnen zetten, bijvoorbeeld door over het nationale migratiebeleid of de vleesverwerkende industrie te praten. En dat lukte: toen in een aflevering van het derde seizoen een personage onwel werd na het eten van Deens varkensvlees, stond niet alleen het land op zijn kop, maar ook de rest van Europa. ‘In het begin dachten we dat niemand buiten de Denen naar onze reeks zou kijken. De Zweden en Noren misschien, uit broederliefde of medelijden, maar daarbuiten? We waren oprecht verrast dat zoveel landen op Borgen reageerden.’

The Future Is Female heet de eerste aflevering. Dat wijst erop dat vrouwen meer dan ooit de plak zwaaien in Borgen, maar ook dat een jongere politica Birgitte Nyborg richting uitgang drumt.

Het succes van de reeks had verschillende oorzaken – zoals de kwaliteit van de productie, de genuanceerde scripts en het universele karakter van politiek – maar bovenal was er de figuur van politica Birgitte Nyborg (gespeeld door Sidse Babett Knudsen), die in drie seizoenen een traject aflegde van partijleider naar premier naar de privésector en terug naar de nationale politiek. De schrijvers lieten haar een voortdurende interne strijd tussen haar idealen en het compromis voeren, gooiden haar een echtscheiding, dilemma’s, gewetensproblemen en machtshonger voor de voeten, maar Nyborg behield altijd de sympathie van de kijkers. Price: ‘Het was belangrijk om te geloven dat er altijd nog wat van Birgittes idealisme intact bleef.’ Sidse Babett Knudsen waakte er dan weer over dat haar personage geen zelfmedelijden tentoonspreidde, ‘omdat ze dan niet geloofwaardig zou zijn als toppolitica’. Het aandeel van de actrice in de blijvende faam van Borgen was groot. Haar comeback op het scherm, tien jaar wijzer maar ook ouder en kwetsbaarder, maakt dat je als kijker al snel een emotionele band met dit vervolg krijgt.

Generatiekloof

In de eerste minuten van Borgen – Power & Glory wordt op glasheldere wijze een politiek probleem uiteengezet: als in Groenland olie wordt ontdekt, moet Birgitte Nyborg in haar huidige functie van buitenlandminister het vooruitzicht van 2 miljard kroon (om en bij de 270 miljoen euro) afzetten tegen de belofte die ze haar kiezers gemaakt heeft om een voortrekkersrol te spelen in de omschakeling naar groene energie. Vervolgens komt ze in conflict met de eerste minister, die vooral het economische potentieel ziet en Groenland als onderdeel van het koninkrijk Denemarken tot haar bevoegdheid rekent. Als na de nodige steekspelletjes tussen de twee aan het licht komt dat de Canadese maatschappij die de olie ontdekt heeft eigenlijk in handen is van een schimmige figuur uit de inner circle van de Russische president, krijgt Birgitte het dossier cadeau – een vergiftigd geschenk dat haar lange politieke carrière zomaar zou kunnen kortwieken.

De eerste episode is een masterclass televisie maken waarin alle pionnen op het schaakbord worden gezet. De titel van die aflevering, The Future Is Female, wijst er niet alleen op dat vrouwen anno 2022 meer dan ooit de plak zwaaien in Borgen, maar ook dat de 53-jarige Birgitte door een politica van de volgende generatie richting uitgang wordt gedrumd.

De nieuwe premier Signe Kragh (gespeeld door Johanne Louise Schmidt) is 41 jaar oud, heel ambitieus en veel beter in het bespelen van de sociale media dan haar oudere conculega. ‘Heb je haar laatste Instagram-post, over broodtrommels voor de schoolkinderen, gezien?’ vraagt Nyborg minachtend aan een medewerker. Waarop die zegt: ‘Ja, maar ze heeft wel de mensen mee.’

Aan generatiekloven geen gebrek op televisie, maar het perspectief zet Borgen – alweer – apart. Het gaat hier niet om de jeugd die zich een weg doorheen het glazen plafond moet knokken maar om een vrouw van middelbare leeftijd die vecht voor haar politieke voortbestaan. ‘Ik ben 53 en gescheiden. Mijn bed is ook mijn kantoor’, zegt ze op een gegeven moment. ‘Als ik niet negentien uur per dag werk, wat ben ik dan?’

Als Birgittes zoon jarig is, koopt haar secretaris een paar sneakers als cadeau. Voor de correcte schoenmaat belt hij niet haar maar haar ex, die met zijn nieuwe vriendin een kindje verwacht. De eenzaamheid van de ouder wordende politica is tastbaar in elk frame, maar ze is niet het enige topic waarin Borgen nuance verkiest boven zwart-wit. Na de ontdekking van de olie worden ecologie en economie op een schaaltje tegen elkaar afgewogen, waarbij ook het lot van de arme Groenlandse bevolking aan bod komt, net als de kolonisatie van het eiland door Denemarken. ‘We hebben eindelijk de kans onafhankelijk te worden, al is het maar economisch’, zegt een Groenlandse politicus. ‘En dan meent het Westen, dat de afgelopen tweehonderd jaar de planeet heeft verwoest, dat we van die mogelijkheid geen gebruik mogen maken omdat het slecht is voor het milieu.’

Duurzame aardolie

De aankoop door Netflix, dat de eerste drie seizoenen in 2020 online zette, gaf een nieuwe impuls aan de populariteit van Borgen en leidde tot dit vierde seizoen. De internationale politiek speelt daardoor allicht niet toevallig een grotere rol, maar die invalshoek geeft de reeks ook nieuwe levensadem én aansluiting met het nieuwe tijdsgewricht waarin ze is terechtgekomen. Zelfs de internationale sancties tegen Rusland komen al aan bod.

Het contrast tussen het Deense politieke bedrijf en de traagheid van Groenland, waar een deel van de actie zich afspeelt, laat de reeks toe constant van tempo te wisselen. Het verhaal van de Groenlandse olie werd aangebracht door Martin Lidegaard, die een klein decennium geleden zelf Deens minister van Buitenlandse Zaken was. Hij was als consultant ook betrokken bij een opmerkelijke scène waarin de Amerikaanse ambassadeur Birgitte een toekomst als secretaris-generaal van de NAVO voorspiegelt, op voorwaarde dat ze 36 uur lang zwijgt over de Russische betrokkenheid bij de oliewinning in Groenland. Dat ze toestemt is al choquerend, maar daarna wordt het alleen maar erger. Als Birgittes leugen ontdekt wordt en haar ontslag dreigt, doet ze iets wat ze voor de voltallige Groenlandse bevolking niet wilde overwegen: ze verandert haar standpunt inzake ecologie, dat haar bij de verkiezingen de overwinning had opgeleverd. Niet in samenspraak met de partij, maar tijdens een kort Zoom-gesprek met haar naaste medewerker.

Kort samengevat komt haar nieuwe visie hierop neer: ‘De wereld is nog voor veertig à vijftig jaar afhankelijk van fossiele brandstoffen. Is het dan niet beter dat we die zelf ontginnen dan ze aan te kopen in het Midden-Oosten, waar vrouwen onderdrukt worden en er geen respect is voor mensenrechten?’ Bám! Duurzame aardolie is een feit. Nyborg wint de steun van de liberalen, blijft daardoor minister en gaat de dag erop vol zelfvertrouwen de confrontatie aan met de manifestanten voor haar kantoor. ‘Vandaag ga ik met de fiets’, voegt ze haar secretaris toe.

Borgen is anno 2022 nog altijd een reeks die de politiek een spiegel voorhoudt en daarbij het cynisme niet uit de weg gaat. Dat de makers er niettemin in slagen om van hun hoofdpersonage geen machtswellusteling te maken als Frank Underwood in House of Cards, maar een doorgewinterde politica die ondanks alles gelooft dat ze het goede doet, is straf. Dat ze de kijker zover krijgen om daarin mee te gaan, is nog straffer.