John Oliver: ‘Trump was niet goed voor de politiek, de mensheid en eigenlijk ook niet voor comedy’

Als er één host van een Amerikaanse late-night show is die de vorige president slechts met mate opvoerde, dan wel John Oliver. Knack Focus mocht het tv-fenomeen exclusief in het wit van de bebrilde ogen kijken.

6 november 2020, verkiezingsnacht in de VS. President Donald Trump verklaart in zijn eerste toespraak na de stembusgang dat hij zich niet neerlegt bij de uitslag van de ‘gestolen verkiezingen’. Even later vloeien er tranen bij Stephen Colbert, host van The Late Show op de Amerikaanse zender CBS. In een gênante monoloog spreekt hij zijn verontwaardiging uit over de speech die iedereen al maanden heeft zien aankomen. Het voorval is tekenend voor de toon die veel Amerikaanse late night-comedians in de laatste maanden van Trumps presidentschap hebben aangeslagen: bitter, wanhopig en, nog het ergst van al, zelden leidend tot onvergetelijke comedy.

Tot dergelijke ongein laat John Oliver zich weinig verleiden. Terwijl veel van zijn collega’s het in 2020 uitsluitend hadden over de oranje olifant in de porseleinwinkel, deed de Brit zijn best om in zijn wekelijkse HBO-show Last Week Tonight om Trump heen te fietsen. In de plaats daarvan focuste hij op tal van prangende kwesties, zoals de kaduke Amerikaanse gezondheidszorg, het gevaar van gezichtsherkenningssoftware en de gebrekkige kennis die Amerikanen van hun eigen geschiedenis hebben.

In grondig geresearchte en met hilarische terzijdes doorspekte afleveringen informeert Oliver zijn publiek al zeven seizoenen lang over nieuwsfeiten en grote thema’s die in de reguliere media vaak onderbelicht blijven. Veel voorkennis van de materie is niet vereist, want de heftige Brit schetst, gebruikmakend van zijn uitgesproken lichaamstaal (en een arsenaal aan scheldwoorden die alleen bij een betaalzender door de beugel kunnen), in amper een halfuur de volledige situatie. Soms rondt hij af met een stunt waar hij de kijker bij betrekt, maar altijd is de grens tussen comedy en journalistiek extreem dun.

Hoewel Oliver bij elke gelegenheid die hij krijgt van de daken schreeuwt dat hij maar een comedian is en zeker geen journalist, opent zijn aanpak deuren die voor echte reporters gesloten blijven. Die van Edward Snowden, bijvoorbeeld. Toen de opgejaagde NSA-klokkenluider in 2015 politiek asiel had gekregen in Rusland, was het niet een journalist van CNN die hem het eerst voor de camera kreeg, maar wel de Britse grappenmaker.

Niet iedereen kan Last Week Tonight appreciëren. China bant sinds midden 2018 – na een aflevering die president Xi Jinping op de korrel nam – fragmenten van de show van het internet. Na soortgelijke incidenten zal er ook in India, Thailand en op de Filipijnen geen rode loper voor Oliver worden uitgerold. Het een en ander zorgt ervoor dat het juridische team van HBO vaak overuren moet kloppen om Oliver uit de wind te zetten. De zender hoest de dollars zonder morren op, want Last Week Tonight is in zeven jaargangen uitgegroeid tot een paradepaardje.

‘Kunnen we alvast afspreken dat je niet vraagt wat we van de rest van dit jaar mogen verwachten?’ grijnst John Oliver vanuit zijn New Yorkse appartement aan de vooravond van het achtste seizoen . ‘2020 heeft aangetoond dat ik me beter niet aan voorspellingen waag.’

Oké dan. Wat kunnen we met z’n allen doen om van 2021 een béter jaar te maken?

John Oliver:Uitdagingen genoeg. Er waart niet alleen een pandemie rond die onze aandacht vraagt, er zijn vooral de systeemfouten in de maatschappij die mede door de pandemie zijn blootgelegd. Na covid-19 moeten we dus beter doen dan het vroegere normaal, want dat was verre van ideaal.

Dat Trump niet langer in het Witte Huis verblijft, lijkt alvast een goed begin. Hoe heb jij zijn presidentschap ervaren?

Oliver:Trump was niet goed voor de politiek, de mensheid en eigenlijk ook niet voor comedy. Vier jaar lang hing zijn schaduw over zowat alles we deden. Hij leek wel een sloophamer.

Ook de nieuwe president, Joe Biden, zal ongetwijfeld verkeerde beslissingen nemen.

Oliver:O, jazeker. Ik vrees dat er genoeg zal zijn om verontwaardigd over te zijn.

Over verontwaardiging gesproken: de toon van de meeste Amerikaanse comedyshows was in de periode voor en na de verkiezingen ronduit bitter. In welke mate zal dat veranderen nu Trump een stuk minder prominent aanwezig is?

Oliver:Ik kan natuurlijk niet spreken uit naam van al mijn collega’s. Ik kan alleen maar vaststellen dat de toon van Last Week Tonight de afgelopen vier jaar nauwelijks verschilde van die in de periode daarvoor. Als ik op bepaalde momenten wél bitter klonk, dan komt dat omdat ik ertoe gedwongen werd door de omstandigheden. Ik bedoel maar: als je een verhaal wijdt aan de kinderen die aan de Mexicaanse grens worden weggerukt van hun ouders en je aan zo’n aflevering níét vanuit een gevoel van radeloosheid en totale consternatie begint, dan ben je misschien wel een sociopaat.

In The Washington Post verscheen na de raid op het Capitool een stuk over hoe de media Trump nu beter zouden doodzwijgen. Hoe sta jij daartegenover?

Oliver:Trump drijft op de aandacht die hij krijgt, dus moet je eigenlijk altijd – ook nu nog – een inschatting maken: wanneer is het onverantwoord om aandacht te schenken aan de bullshit die uit zijn mond komt en wanneer is het onverantwoord om hem te negeren? Loonde het bijvoorbeeld de moeite om zo uitvoerig over hem te berichten toen hij ‘covfefe’ tweette? Nee, want who cared? Dat betekende niets, zelfs letterlijk.

Waar trek jij de lijn? Of beter: wanneer ging Trump voldoende over de schreef om in Last Week Tonight aangepakt te worden?

Oliver:In 2017 bijvoorbeeld, toen hij na het dodelijke extreemrechtse geweld in Charlottesville zei dat er goede mensen aan beide kanten waren. Of nadat hij de terugtrekking van de VS-troepen uit Noord-Syrië had bevolen. En toen hij opmerkelijk lauwtjes reageerde op de moord op Jamal Khashoggi (de columnist van The Washington Post die in het Saudische consulaat in Istanbul werd vermoord, vermoedelijk in opdracht van de Saudische kroonprins Mohammed Bin Salman, nvdr.). Het zou enorm onverstandig en roekeloos geweest zijn om níét op die zaken te reageren. Maar goed, uiteindelijk hebben we zelden een verhaal waaraan we vijf, zes weken hadden gewerkt geschrapt of verplaatst om het uitsluitend over Trump te hebben. Dan hebben we in 2020 toch iets vaker onze planning omgegooid voor afleveringen omtrent het coronavirus en Black Lives Matter.

Wanneer is een onderwerp voor jou interessant genoeg om er een aflevering aan te wijden?

Oliver:Het is altijd onze bedoeling mensen iets te tonen waarover ze waarschijnlijk nog niet dieper hebben nagedacht. Neem de zomeraflevering over de politie. Daarin hebben we aangetoond hoe diep het politiegeweld tegenover zwarte burgers in de VS is geworteld. Dat is erg belangrijk als je een beweging als Black Lives Matter wilt begrijpen. (denkt na) Weet je, het is een privilege om elke week een halfuur te krijgen om een onderwerp uit te diepen, om het te hebben over zaken die er echt toe doen en daar ook nog eens grappen rond te verzinnen. En niet te vergeten: we hebben volledige redactionele controle. We bepalen zelf welke onderwerpen we behandelen en hoe we dat doen. Niet al mijn collega’s kunnen dat zeggen.

Als je op de sociale media mag voortgaan, converseren Amerikanen niet meer: ze schreeuwen naar elkaar en trekken zich dan terug in hun eigen echokamers. Wat kun jij doen om het gesprek weer op gang te brengen?

Oliver:Het is onmogelijk om een gesprek te voeren als zo veel mensen niet eens weten waarover ze praten. Net daarom proberen we zo diep mogelijk in elk onderwerp te duiken. Dat is natuurlijk geen probleem waar uitsluitend de VS mee worstelen. Toen ik in mijn jeugdjaren in Engeland les kreeg over de Eerste Wereldoorlog, had de boodschap die we meekregen niet veel meer om het lijf dan: ‘It was hard, but we did well.’ (lacht) Daar moesten we het mee doen. Het probleem met een gebrek aan correcte en volledige informatie is dat je nooit helemaal beseft wat er aan de hand is als je niet weet waar het vandaan komt.

Staan mensen vandaag nog wel te springen om nog meer informatie? Door corona lijkt het velen dezer dagen allemaal te veel te worden.

Oliver:Het klopt dat mensen steeds vaker van de feiten wegkijken. Daar is wel een zeker risico aan verbonden, want als er iets pijnlijks gebeurt, is het belangrijk dat je er de volledige context van kent en dat het je op de een of andere manier raakt. Anders word je op den duur gevoelloos, een leeg omhulsel.

Gelukkig heb jij het ideale verzetje: elke dag comedy maken over al die ellende.

Oliver:Wel … Een van de grootste problemen die ik de laatste jaren ervaar, is dat comedy schrijven over heel donkere onderwerpen wel eventjes zuiverend kan werken, maar uiteindelijk injecteer je jezelf voortdurend met gif.

Je blijft ondertussen je show thuis opnemen, zonder publiek. Hoe moeilijk is dat?

Oliver: Thuiswerk eist zoals voor zovele anderen ook van mij een tol, want er staat slechts één muur tussen mijn werk en mijn privéleven. Soms moet ik al eens een fragment overdoen omdat de kinderen lawaai maken, maar dat leidt niet tot grote ergernissen. Het is stukken moeilijker om een heel grimmige aflevering zoals die over politiegeweld te maken, uit mijn kamer te komen en vervolgens geconfronteerd te worden met een vijf- en een tweejarige die eisen dat ik met hen speel. Waarop ik moet zeggen: ‘Dat gaat nu niet. Ik voel eventjes helemaal niets meer.’

Houden je kinderen het een beetje uit?

Oliver: Ik ben zeer dankbaar dat ze deze pandemie meemaken nu ze nog zo jong zijn. Op die leeftijd hebben kinderen veel minder de indruk dat hun iets wordt afgenomen. Ik voel heel erg mee met tieners die vandaag hun wereld plots onnoemelijk klein zien worden en bovendien niet kunnen inschatten welke invloed dat zal hebben op de rest van hun leven. Dat is pas een tragedie.