Ook na veertien jaar blijft de moeder van de true-crime-tv (integraal en met drie nieuwe afleveringen nu op Netflix te bekijken) bij het beste en het meest fascinerende wat uw tv-scherm te bieden heeft. Maker Jean-Xavier de Lestrade over de vreemde dood van Kathleen Peterson, de ethische vraagtekens bij het genre dat hij uitvond en de mogelijkheid dat de dader een uil is. Een uil. Inderdaad.
Het is moeilijk om het over The Staircase te hebben zonder al te veel te spoilen, dus beperken we ons tot de essentiële feiten. Op 9 december 2001 treft Michael Peterson, een Amerikaans schrijver uit Durham, North Carolina, zijn vrouw Kathleen onder aan de trap aan in een plas bloed. Hij denkt dat ze gevallen is. De politie denkt van niet en beschuldigt Peterson van de moord op zijn vrouw. Het is het begin van een lang en bochtig verhaal, dat zestien jaar zal duren en bijna evenveel twists telt als De Dag.
Ik blijf het vreemd vinden om de vader van de true-crimereeks genoemd te worden. Dat was nooit het plan.
Het centrale dilemma blijft al die tijd hetzelfde. Kijk naar de rust waarmee Michael Peterson kijkt naar alles wat er rondom hem gebeurt en met welke liefde hij over zijn vrouw praat en je bent zeker dat hij de moord niet gepleegd heeft. Kijk naar de reeks snijwonden en de plas bloed waarin zijn vrouw is aangetroffen en je bent zeker dat ze niet van de trap gevallen is. Het is het spanningsveld waarin The Staircase, dat de aanloop naar het proces, de rechtszaak zelf en de nasleep ervan volgt, zich voortdurend begeeft.
Maar meer dan een whodunit is de docureeks een analyse van het Amerikaanse rechtssysteem. Een rechtssysteem dat niet op zoek is naar de waarheid, maar gefixeerd is op het overtuigen van de jury. Eén voorbeeld: in de tweede aflevering laat de verdediging een Aziatisch-Amerikaans bloedpatroonexpert beoordelen door een testjury, een soort focus group die door de beklaagde betaald wordt om op voorhand de processtrategie te testen. De expert legt met kennis van zaken uit dat de wonden van Kathleen niet met geweld kunnen zijn aangebracht. De testjury raadt evenwel aan om hem van de getuigenbank te houden. De reden: ‘Hij praat grappig.’
Laat ons zeggen dat het rechtssysteem niet zo goed uit The Staircase komt.
Mocht dat klinken als élke andere true-crimereeks die u vandaag op Netflix kunt bekijken, dan klopt dat. Met één verschil: The Staircase was de eerste. De eerste acht afleveringen dateren van 2004, lang voor Serial, Making a Murderer, The Keepers en elke docu in serievorm over een misschien wel onterecht veroordeelde moordenaar die door het systeem genaaid werd furore maakten. In 2014 breide de Franse regisseur Jean-Xavier de Lestrade – goede naam, inderdaad – er twee extra afleveringen aan over de nasleep van het proces. Nu, voor de release op Netflix, komen daar nog eens drie nieuwe afleveringen bij. En het moet gezegd: ook na veertien jaar blijft de reeks even hard intrigeren – en frustreren.
Een van de fascinerendste aspecten aan The Staircase is dat het verhaal niet naverteld wordt, maar zich ontrolt voor de camera. Hoe en wanneer ben je Michael Peterson beginnen te volgen?
Jean-Xavier de Lestrade: Ik geloof dat we in februari 2002 zijn beginnen te filmen, zeven weken na de dood van Kathleen Peterson dus. Wat je moet weten: een jaar vóór The Staircase had ik voor HBO Murder on a Sunday Morning gemaakt, een twee uur durende documentaire over een zwarte tiener die beschuldigd was van de moord op een vrouw in Jacksonville, Florida (en die een Oscar voor beste documentaire won, nvdr.). HBO was daar heel blij mee en wilde dat ik een nieuwe documentaire maakte. Dezelfde stijl. Hetzelfde soort onderwerp. Ik had toegezegd op één voorwaarde: ik wilde een zaak volgen die het exacte tegenovergestelde was. Murder on a Sunday Morning ging over een vijftienjarige zwarte jongen van bescheiden afkomst die het moest zien te redden met een pro-Deoadvocaat. Deze keer wilde ik iets maken over een rijke, blanke man die goed stond bij de gemeenschap en het geld had om een batterij dure advocaten te betalen. Gewoon om te zien of justitie de zaak deze keer anders zou behandelen.
Uiteindelijk hebben we vijf maanden moeten zoeken naar een zaak die aan die criteria voldeed. Ik denk dat we al bij al zeker driehonderd rechtszaken bekeken hebben. En dan kregen we een mail van een journalist uit North Carolina die ons vertelde over een lokaal proces dat op til was: een bekende schrijver uit Durham die beschuldigd werd van de moord op zijn vrouw, maar volhield dat het een ongeluk was. Dat was ook alles wat we wisten toen we het vliegtuig naar naar Durham namen.
Wat was je eerste indruk van Michael Peterson?
De Lestrade: Intuïtief voelde ik meteen dat hij een heel goed personage was. Hoe hij praatte over zijn overleden vrouw: het leek heel oprecht en heel geroerd. Maar tegelijk voelde je dat er nog iets anders was. Iets dat hij verstopte. Niet noodzakelijk dat hij zijn vrouw vermoord had, maar hij leek een groot mysterie.
Maar wat me echt over de streep trok, was de ontmoeting met het openbaar ministerie, een dag later. Het eerste wat de procureur en zijn team zeiden, was: ‘Alles wat Michael Peterson vertelt, is een leugen. Michael Peterson is het kwaad. Het pure kwaad.’ Ze spraken niet over bewijzen of motieven. Het ging om emotie. Je voelde dat ze vastbesloten waren hem te veroordelen. Niet veel later ontdekte ik ook waarom dat was.
Wanneer realiseerde je je dat dit geen verhaal was dat zich in twee uur liet vertellen?
De Lestrade: Pas na het verdict van de jury. Tot dan hadden we alleen maar gefilmd, en plots stelde ik vast dat ik 600 uur beeldmateriaal had. Dat is 25 volle dagen. Het zou me nooit lukken dat in twee uur samen te vatten. Op de vlucht terug van Durham naar Parijs heb ik de episodes ruwweg uitgeschreven. Daarna zei ik tegen mijn producer: ‘We moeten dit als een serie monteren. Een tv-serie van acht uur.’ Ik weet nog dat mijn producer me in mijn gezicht uitlachte. ‘Wie wil er nu acht uur van één rechtszaak zien?’
HBO dacht er zo ook over. ‘Acht uur krijgen we niet verkocht. Het publiek wil daar nooit naar kijken.’ Wat bijzonder lastig was, aangezien ik een contract met hen had voor een film van twee uur. Maar ik hield voet bij stuk. uiteindelijk is het Franse Canal+ ter hulp gekomen voor die eerste acht afleveringen.
Had je voorbeelden?
De Lestrade: Nee. Totaal niet. Ik heb geprobeerd om het te formatteren als een fictiereeks. Ik hanteerde de codes van de dramaserie. Ik gebruikte een soundtrack. Ik gebruikte twists. Ik stak er een episodestructuur in. Alles moest voelen als een dramareeks. Behalve dan dat het in The Staircase allemaal echt gebeurd was.
Uiteindelijk hebben we de reeks in 2004 aan 33 landen verkocht. De kritieken waren goed, maar achteraf gezien was het publiek er niet echt klaar voor. Geen enkele zender leek te weten hoe ze The Staircase moesten uitzenden. De ene zond elke week één nieuwe aflevering uit, de andere gaf ze alle acht na elkaar. Serialized drama zoals The Wire en The Sopranos was nieuw toen, serialized drama dat echt gebeurd was al helemaal.
True crime heeft één groot risico: het mag geen entertainment zijn. Het is namelijk geen entertainment. Het gaat om levens van echte mensen.
Tien jaar later brak de true-crimeserie door met eerst de podcast Serial en dan de Netflix-reeks Making a Murderer. De makers van die twee reeksen noemen nadrukkelijk The Staircase als inspiratiebron.
De Lestrade: Een van de producenten van Making a Murderer is in het beginstadium van de reeks naar Parijs gekomen om te overleggen. Ze wilde weten hoe we de reeks geproducet hadden en ze wilde met onze monteurs afspreken over hoe ze The Staircase hadden geëdit. Maar ik blijf het vreemd vinden om de vader van het genre genoemd te worden. Dat was nooit het plan. Mijn doel was om twee kanten van het Amerikaanse gerecht te laten zien. Niet om true-crime-tv te introduceren.
Heb je Making a Murderer gezien?
De Lestrade: Ondertussen wel, ja. Ik vond het een heel sterke reeks. Het gaat verder dan de vraag of Steven Avery schuldig is of niet: ze stelt een heleboel vragen over justitie en de maatschappij. Heel knap gedaan. De reeks toont ook waarom het genre zo goed werkt. Je spendeert uren en uren met dezelfde personages. Maar anders dan een fictiereeks, zijn het hier echte mensen. Dat is een totaal andere kijkervaring. Je leeft veel sterker mee.
Er is ook een andere kant. Making a Murderer kreeg achteraf veel kritiek, met name vanuit ethisch standpunt. De openbare aanklager werd als de slechterik geportretteerd en overwoog zelfmoord na alle haat van het internet. De makers kregen bakken kritiek omdat ze informatie die niet in hun verhaal paste uit de reeks hielden. Hoe kijk jij daarnaar?
De Lestrade: Het was anders voor mij, omdat The Staircase in de eerste plaats een middel was om naar het Amerikaanse rechtssysteem te kijken. Maar true crime heeft één groot risico: het mag geen entertainment zijn. Het is namelijk geen entertainment. Het gaat om levens van echte mensen. Dat is iets wat je als maker nooit uit het oog mag verliezen, zeker nu het een populair genre aan het worden is. Het blijven altijd echte mensen.
Nu, ik denk dat dat finaal de verantwoordelijkheid van de makers zelf is. Ik heb fictietechnieken gebruikt om de reeks te monteren, maar ik heb mijn best gedaan om met elk personage correct om te gaan. Ik had meer verwantschap met de advocaten van Peterson dan met de openbare aanklager van North Carolina, maar ik heb geprobeerd om iedereen met hetzelfde respect te behandelen.
Ik weet niet of Candace Zamperini, de zus van Kathleen, die overtuigd is dat Peterson haar vermoord heeft, het daarmee eens is. In de laatste aflevering spreekt ze zich in de rechtszaal uit tegen ‘de Franse filmcrew die een pseudodocumentaire wilde maken over de moord op mijn zus zonder de toestemming van mijn familie’. Ze heeft een punt.
De Lestrade: Als ik van één ding spijt heb, is het dat Candace niet meer aanwezig is in de reeks. We hebben opnieuw en opnieuw geprobeerd om haar te contacteren, maar ze wilde niet in de reeks zitten – wat overigens haar goed recht is. De enige beelden van haar die ik kon gebruiken, waren de dingen die ze publiekelijk in de rechtbank zei. Daarom zitten die ook in de reeks: ik wilde tonen wat ze te zeggen had.
Heb je geen schrik dat het internet zich op haar gaat storten, nu de reeks op Netflix komt?
De Lestrade: Ik zou niet weten waarom. Candace is een heel boze en heel verdrietige vrouw, maar ik denk dat iedereen ook snapt waarom. Iedereen begrijpt waarom ze doet wat ze doet.
De vraag die je al zestien jaar moet beantwoorden: denk je dat Michael Peterson onschuldig is?
De Lestrade: En al zestien jaar geef ik hetzelfde antwoord: ik weet het niet. Als het een val is, is het een heel vreemde val. Maar als het een moord is, is het een heel vreemde moord. Ik heb jaren doorgebracht met Michael Peterson, maar ik kan niet zeggen dat ik hem ken. Het is heel moeilijk voor mij om te geloven dat hij zijn vrouw heeft vermoord. Maar Michael Peterson zal altijd een beetje een mysterie blijven. Je weet het gewoon niet.
Voor mij is dat ook de andere les. In elke mens zit er een stukje mysterie dat enkel aan hem of haar toebehoort en dat je nooit zult kennen. Soms is dat iets kleins. Soms is het iets groots. Maar iedereen, van je partner tot je collega of je vrienden, heeft een donkere kant waar je geen toegang toe hebt. Je kunt niet anders dan daarmee te leren leven.
Er is ook nog een andere optie, natuurlijk.
De Lestrade: De uil, bedoel je?
Het is dé theorie die op het internet leeft, maar in The Staircase laat je het onvermeld.
De Lestrade: De eerste keer dat ik iemand hoorde opperen dat de dader een uil was, heb ik hardop gelachen. Maar hoe meer ik erover leerde, hoe meer het steek begon te houden. Ik heb de bedenker ervan gesproken en zijn bevindingen getoetst bij medische onderzoekers. Dan ga je toch denken dat het niet zo’n domme theorie is. Meer zelfs: dat die domme theorie misschien wel de meest plausibele uitleg is voor het type snijwonden dat Kathleen had. Ik zeg niet dat het dé uitleg is, ik zeg alleen dat het niet zo dom is als het in eerste instantie lijkt.
De reden dat de uiltheorie uit The Staircase wordt gehouden, heeft ook niks met de geloofwaardigheid ervan te maken. Ik denk dat ik twintig uur beeldmateriaal over de uilentheorie heb verzameld. Het zit er gewoon niet in omdat ik me beperkt heb tot wat er in de rechtszaal gezegd werd. Ik heb gewacht tot de verdediging het als theorie zou aanbrengen, maar dat deed ze niet. Dus deed ik het ook niet.
Heb je Boyhood gezien?
De Lestrade: Ja.
Het is een van de bizarre neveneffecten van een rechtszaak die zestien jaar aansleept: je ziet de betrokkenen verouderen. Zeker in de nieuwe afleveringen die je voor Netflix hebt gemaakt, was het bijna confronterend om Peterson te zien.
De Lestrade: Terwijl ik de afleveringen aan het monteren was, moest ik ook aan Boyhood denken. Zij het dan de diep, diep tragische versie ervan. Je ziet Petersons dochters volwassen vrouwen worden. Je ziet kleinkinderen erbij komen. Maar vooral Michael Peterson zelf ouder zien worden is verbijsterend. Hij is echt een oude man geworden. Alle energie is uit hem gezogen. Als je wilt weten wat de gevangenis met iemand doet, moet je gewoon naar hem kijken. Het is bijna als de relativiteitstheorie. Een jaar in de gevangenis is niet hetzelfde als een jaar buiten de gevangenis.
The Staircase
Nu op Netflix.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
EN WAT ALS EEN UIL HET GEDAAN HEEFT?
Blijkt geloofwaardiger dan u nu denkt.
Het zit niet in The Staircase, maar het internet kan er niet over zwijgen: de uiltheorie. Werd door Larry Pollard, een buurman van Michael Peterson, naar voren gebracht kort voor het einde van het proces. De uiltheorie komt erop neer dat Kathleen Peterson voor ze haar woonst kon binnengaan aangevallen werd door een uil, de uil van haar hoofd heeft proberen te trekken, naar binnen is gelopen en door het bloedverlies en de shock op de trap gevallen is.
Een theorie die totale onzin lijkt, tot je de argumentatie leest. Eén: er zijn gedocumenteerde aanvallen van uilen op mensenhoofden. Twee: een uilenaanval zou overeenkomen met het grote mysterie in Kathleens overlijden: hoe ze zo veel snijwonden op haar achterhoofd kon hebben zonder een fractuur en hoe ze zoveel bloed had kunnen verliezen. Drie: er zijn microscopische uilenveren aangetroffen in de hand van Kathleen Peterson, samen met enkele van haar eigen haren. We herhalen: er zijn uilenveren in haar hand gevonden.
Geen advocaat die de zin ‘De moordenaar is een uil’ wil uitspreken, maar dat was vreemd genoeg niet de reden waarom de uiltheorie niet in het proces van Michael Peterson werd aangehaald. De piste werd pas net voor het slotpleidooi aangebracht, zegt Petersons advocaat David Rudolf, op een moment dat de verdediging zich moest beperken tot de bewijzen die doorheen het proces waren aangedragen. ‘Het klinkt vreemd, maar de uiltheorie heeft oprecht aannemelijk’, aldus Rudolf.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
