‘Dichter bij een klassieke superheldenfilm zal ik nooit komen’: Nicolas Winding Refn over ‘Copenhagen Cowboy’

© Netflix
Dave Mestdach
Dave Mestdach Chef film van Knack Focus

Nicolas Winding Refn, de maker van Drive en The Neon Demon, hijst op Netflix zijn Copenhagen Cowboy in het zadel voor een nieuwe nachtmerrie die alleen van hem kon komen.

Hoe zou een superheldenfilm eruitzien als die nu eens niet geregisseerd werd door de gemiddelde Hollywoodhuurling, maar door Nicolas Winding Refn, de Deense filmfetisjist achter Drive (2011), The Neon Demon (2016) en ander ontregelend vertier? Wellicht als een neonkleurige nachtmerrie bevolkt door hoeren, gangsters en mysterieuze wraakengelen. Dat is meteen een prima omschrijving van Refns nieuwe, op Netflix te streamen miniserie Copenhagen Cowboy.

© Courtesy of Netflix

Zes episodes en bijna vier uur lang volgt Refn in zijn bekende, strak gestileerde stijl de lotgevallen van Miu (Angela Bundalovic), een androgyne verschijning die in een ondergronds netwerk van seksslavinnen belandt dat gerund wordt door de Albanese maffia, al loeren ook Deense, Chinese en Russische criminelen om de hoek. Ontsnappen lijkt onmogelijk, zeker voor een frêle, engelachtig ogende freule als Miu, met zwart bloempotkapsel en blauwe sporttenue. Tenminste: tot ze over telepathische krachten blijkt te beschikken, ‘het soort waarvoor ze vierhonderd jaar geleden op de brandstapel zou zijn gezet’.

Denk bij die premisse de koele synthdeunen van huiscomponist Cliff Martinez en benauwende beeldkaders die de personages gevangen lijken te zetten. Voeg daar een jonge, blonde, brullende wraakgod met mommy issues aan toe, plus kwelende varkens – echte en andere – die verzuipen in vuil en vraatzucht, en je krijgt een groteske maar hypergestileerde trip door een onderwereld waar ‘NWR’ – zijn initialen zijn een merk geworden – al een cultcarrière lang het patent op heeft. Tot extase van de één. Tot gruwel van de ander.

© Courtesy of Netflix

Was zijn vorige, al even duistere en zich traag ontvouwende serie Too Old to Die Young (2019, te zien op Amazon) een Refn-riff op het noirgenre, dan is het vertrekpunt dit keer de superheld(inn)enfilm. Alleen wordt die aangelengd met martial-arts- en westerninvloeden, met mythes en folklore, met knipogen naar videogames en met – zijn woorden – ‘de metafysische kracht der vrouwelijkheid’. Alsof hij al zijn stokpaardjes tegelijk berijdt. Maar dan in tergend trage cadans in plaats van volle galop.

‘Het is de schuld van Jeanne d’Arc’, grijnst NWR, die aan zijn eerste werk op Deense bodem toe is sinds het succes van zijn Pusher-trilogie (1996-2005) hem begin deze eeuw naar LA lokte. ‘Het is begonnen met de klassieke beelden die we van haar kennen, van dat tengere kindvrouwtje dat een leger leidt maar van hekserij beschuldigd wordt. Ik dacht: wat als het stilste en kleinste personage, van wie je niet eens weet of het een jongen of een meisje is, het gevaarlijkst blijkt te zijn? Wat als ze bovennatuurlijke krachten heeft? Wat als ze een trainingspak draagt in plaats van een harnas? Dat was het concept waaruit de rest is voortgevloeid.’

© Courtesy of Netflix

Jouw Jeanne d’Arc vecht niet tegen Engelse ridders maar tegen Deense, Albanese, Chinese en Russische maffiosi.

Nicolas Winding Refn: Ik hield van het idee dat mijn androgyne heldin door allerlei domeinen reist, door verschillende onderwerelden en culturen. Zoals ook een videogame verschillende levels heeft. Elk level biedt een nieuwe uitdaging. En level na level ontpopt ze zich steeds meer tot superheldin. Dichter bij een klassieke superheldenfilm zal ik – denk ik – nooit komen. Tenzij een grote studio eens een wilde rit wil maken. (lacht)

Zou zo’n voorstel je interesseren?

Refn: Sure. Als ik mijn eigen superhelden mag verzinnen en ze mij geen draaiboek in handen duwen. Ik ben altijd gek geweest op superhelden. Als kind al. Men heeft mij voorstellen gedaan om een grote franchisefilm te maken (naar eigen zeggen werd hij gevraagd voor onder andere Wonder Woman en de Bondfilm Spectre, nvdr.). Maar dat waren voorstellen die ik wél kon weigeren, om Don Corleone te parafrasen. Ik moet vrij kunnen zijn. Dat is belangrijker dan geld. Ik moet Nicolas Winding Refn kunnen zijn. Als ik dat niet kan zijn, vinden ze vast wel iemand die het wil proberen. Goedkoper. (grijnst)

Je omschrijft Miu als je alter ego. Ik zie je niet meteen met een bloempotkapsel en een trainingspak staan.

Refn: (lacht) Je zou verbaasd zijn. Al mijn hoofdpersonages zijn alter ego’s. De stuntchauffeur in Drive, de smokkelaar in Only God Forgives (2013)… Het zijn fetisjversies van hoe ik mezelf zie. Ze belichamen mijn fantasmen, angsten, obsessies. Ze zijn het resultaat van de identiteitscrisis die al mijn hele leven duurt, zoals kunst dat is bij elke kunstenaar. Alleen vond ik het tijd om eens géén mannelijk alter ego te kiezen, maar een vrouwelijk. En niet één, maar meerdere tegelijk. Al was het maar om eens iets te maken dat mijn dochter ook wil zien. (lacht)

© Courtesy of Netflix

Je dochter – Lola Corfixen – speelt ook mee in de serie als Miu’s nemesis Rakel.

Refn: Tot voor kort had ze nooit een film van mij gezien. Het interesseerde haar geen fuck. Ze was net afgestudeerd, wist niet meteen wat te doen, dus gooide ze zich hier eerst even in, met de kop vooruit. Om te zien of acteren iets voor haar was. Ik denk dat ze verrast was van hoe zakelijk en professioneel het er op de set aan toe gaat. Ik heb haar geen voorkeursbehandeling gegeven. Ze heeft auditie moeten doen, net als iedereen.

Was ze gechoqueerd toen ze voor het eerst je films zag, waarin bloed, spuug en andere lichaamssappen in het rond vliegen?

Refn: Of ze dacht: heeft mijn vader zoiets zieks verzonnen? (grijnst) Hey, ik ben een entertainer. Ik maak entertainment. Ik wil mensen emotioneel raken, hen naar imaginaire plekken voeren. Ik maak geen documentaires. Ik vertel sprookjes. En hoe donkerder die zijn, hoe opwindender. Daar ben en blijf ik van overtuigd.

Zonder limieten?

Refn: Zonder limieten. Kunst – fictie – is een vrijplaats waar geen morele wetten gelden. De enige morele verplichting die ik als kunstenaar heb, is mezelf vrij uitdrukken. Male gaze? Ik ben een heteroseksuele man, dus ja: male gaze. Je kunt daar een opinie over hebben, graag zelfs, maar je kunt het niet verbieden. Of beperken. Het is simpel. Polarisatie betekent succes. Wordt je werk gehaat, lokt het reactie uit, dan weet je dat iets juist geraakt hebt. De één haat iets, de ander vindt het geweldig. Wat is daar mis mee?

Je hebt je nooit ingehouden, maar voel je tegenwoordig niet meer druk, nu zoveel zaken gevoelig liggen en worden uitgelegd in termen van ras, gender of geaardheid?

Refn: Je voelt de angst van veel mensen omdat ze niet meer weten hoe ze langs die gevoeligheden moeten navigeren. De discussies zijn dusdanig ideologisch beladen dat ze haast onmogelijk geworden zijn, zowel aan de rechter- als de linkerzijde van het politieke spectrum. Het is de taak van de kunstenaar om mensen weer in het midden van het debat te duwen. Je raakt hen opdat ze zouden praten, en je hoopt dat er wordt geluisterd. Ook naar de andere kant. Hoe kunnen we als soort evolueren als we allemaal hetzelfde denken en doen? Empathie is de basis. Voor alles. Kunst moet raken, je uit je comfortzone halen, je provoceren, je geestelijk aanranden.

© Courtesy of Netflix

Wat heeft jou recent nog geestelijk aangerand?

Refn: De pandemie. Hoe onze vrijheid werd beperkt, maar ook hoe we geconfronteerd werden met de fragiliteit van het leven. Hoe we eraan herinnerd werden hoezeer we elkaar nodig hebben. Hoe angst en paranoia werden aangezwengeld die ons terug in de tijd dreigen te katapulteren. Ik word voortdurend geestelijk verkracht wanneer ik mensen op hun ergst zie. Kunst is een manier om me daarvan te zuiveren.

Je omschreef je vorige serie Too Old to Die Young als een koortsdroom van post-Trump-Amerika. Wat is Copenhagen Cowboy?

Refn: Een visioen over globalisatie, waar die ons gebracht heeft en zal brengen. Tot op het punt dat we verschillende talen spreken, dat het virtuele of bovennatuurlijke naast het reële, of wat we de ‘echte wereld’ noemen, bestaat. Daar zit constructieve, maar ook destructieve kracht in. De serie is ook een poging om de jonge generatie authentieke helden te schenken, helden die hen en hun leefwereld reflecteren. Hun toekomst. Hun ideologieën.

Het klinkt alsof je bezorgd voor hen bent.

Refn: Ben ik ook. Zonder elkaar kunnen we niet bestaan. Zonder groep ben je geen individu. Maar de balans lijkt verstoord. Je hebt culturele identiteiten nodig, verbindende verhalen, maar je wilt niet meegezogen worden in nationalisme dat je individualiteit bedreigt, en die van de ander. Je kunt zeggen dat wat momenteel in Amerika gebeurt – de radicalisering, Trump, QAnon – het resultaat is van jaren slecht bestuur, en dat klopt ook. Maar het is vooral het resultaat van de staat van de geglobaliseerde wereld waarin mensen zich uitgesloten voelen, overbodig, naar de marge verbannen. Je moet iedereen toelaten. Iedereen een stem geven. Dat is wat kunst kan doen.

© Courtesy of Netflix

Is dat sociaal-politiek klimaat een reden waarom je LA hebt verlaten, of was je ginds uitverteld?

Refn: Mijn kinderen, die in de States zijn opgegroeid, zijn inmiddels volwassen. Ik had zin om terug te keren naar Denemarken, al was ik nerveus toen ik daar na twintig jaar weer aan de slag ging. Het deed deugd om dingen met mijn gezin te maken. Mijn dochter. Mijn vrouw (actrice Liv Corfixen, die de reeks meeschreef en -produceerde, nvdr.).

Werd je er meteen weer aanvaard?

Refn: Als de verloren zoon van de Deense cinema? Dat moet je Lars von Trier vragen. (grijnst)

Von Trier heeft met seizoen 3 van The Kingdom ook weer aan een serie gewerkt. Geloven jullie niet langer in cinema, jullie filmfetisjisten bij uitstek?

Refn: Cinema is altijd geëvolueerd. Er was pellicule, dan digitaal. Er was dvd en blu-ray, nu is het streaming, social media, TikTok… Wie weet waar we naartoe gaan. Dragers veranderen, maar de daad van expressie blijft dezelfde. Ik zie daarom geen bedreigingen. Ik zie opportuniteiten. Ik aanvaard het als mensen mijn werk op een laptop bekijken, of op een horloge. Op de trein. Op het strand. Ook al werk ik hard aan beeld en geluid. Als die evoluties iets duidelijk maken, dan is het dat wat telt de authenticiteit van de maker is. Als je bullshit maakt, zou het niet gemaakt moeten worden. Niet op groot scherm, niet op streaming, niet op eender wat. Mis ik de bioscoop? Tuurlijk. De collectieve, fysieke filmervaring is onkopieerbaar en onevenaarbaar. Laat ons afspreken dat als straks de apocalyps aanbreekt elke grote stad minstens één bioscoop moet overhouden. (lacht)

© Courtesy of Netflix

Copenhagen Cowboy

Nu op Netflix.

Nicolas Winding Refn

Geboren op 29 september 1970 in Kopenhagen.

Wordt als jonge student op de American Academy of Dramatic Arts in New York buitengesmeten nadat hij een tafel tegen de muur heeft gegooid.

Zijn debuut Pusher (1996), met Mads Mikkelsen, wordt een culthit. Twee sequels volgen, plus een verhuis naar LA.

Breekt volledig door met Bronson (2008), Valhalla Rising (2009) en Drive (2011), dat hem de regieprijs in Cannes oplevert.

Films die hij niet maakte, maar wel aan verbonden was: Wonder Woman, Spectre, The Equalizer en Magic Mike.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content