”De toekomstbouwers’ is behoorlijk rommelig en oubollig, al is er ook een belangrijke maar’

Waarom ‘De toekomstbouwers’ volgens onze tv-recensente Tine Hens toch een aanrader is.

Het is een jaarlijkse traditie op de Nederlandse tv: tijdens de Dutch Design Week in Eindhoven krijgen jonge ontwerpers dagelijks de kans vooruit te blikken op hun en onze toekomst. Voor een programma over vorm is deze laatavondshow behoorlijk rommelig, ronduit oubollig zelfs. ‘Vertel eens over uw ontwerp’, wordt aan ontwerpers gevraagd, waarop ze dat ontwerp zo goed mogelijk beschrijven zonder dat er ook maar één foto van in beeld verschijnt. Dat gebeurt wel na de hele beschrijving, waarop gastvrouw Nadia Moussaid steevast zegt: ‘Laat ons eens kijken naar een reportage over jouw ontwerp.’ Als dat ergerlijk klinkt, wel, dat is het. Maar er is ook een belangrijke maar.

Want als je even de tijd neemt om door die ergernissen heen te bijten en je te concentreren op de inhoud, dan ontvouwt er zich een meer dan wonderlijke wereld. Ontwerpen gaat al lang niet meer over de lengte van de teut van een koffiepot. Hier staat een generatie vormgevers klaar die zich met passie en overgave buigt over de grote wereldproblemen. Klimaatverandering, biodiversiteitsverlies, ongelijkheid, armoede: doorploeg de atlas van hedendaagse knelpunten en de ontwerpers zijn vast van plan zich erin vast te bijten en er ‘oplossingspaden’ voor uit te tekenen en in elkaar te timmeren. Zo wijzen ze mensen op ongerijmdheden in de samenleving of het eigen gedrag, niet door erover te praten of te preken, maar door ze er op slimme manier mee te confronteren. Ontwerpster Julia Janssen berekende dat het je negen dagen kost om de volledige onlineprivacyrichtlijn van de Daily Mail te lezen, maar gemiddeld doen we er 0,0146 seconden over om op ‘Ik aanvaard’ te klikken.

Van productdesign is de aandacht verlegd naar social design en de vraag naar hoe we onze omgeving zo kunnen inrichten dat die mens en natuur ten goede komt. Maar ook naar welke rol technologie daarbij kan of moet spelen en hoe we als mens niet enkel passieve gebruikers maar actieve beheerders van die technologie kunnen worden. Ontwerpers willen niet langer bezig zijn met de inrichting van onze huiskamers – als je het hen vraagt, zeggen ze bijna allemaal: ‘Er is genoeg. Koop tweedehands’ – maar met de inrichting van deze wereld.

De toekomstbouwers kiest er nogal traditioneel voor om die grote vragen ter tafel te leggen, waarna gastvrouw, specialist, geïnteresseerde leek en jonge ontwerper er samen een rondje over praten. Maar ik kan me perfect voorstellen hoe al die jonge denkers en bedenkers het onderwerp worden van een langere reportagereeks.

In de eerste aflevering vertelde Bernhard Lenger over hoe we niet bang moeten zijn voor algoritmes, maar ze moeten opvoeden alsof het onze huisdieren zijn. Ieder algoritme is door de mens bedacht, en dus kan ieder algoritme door een mens opgevoed worden. ‘Het zijn hulpmiddelen’, beschreef hij het. ‘We kunnen ze een morele reflex geven.’ Om te tonen hoe en waarom, knutselde hij een installatie ineen waarin zijn versie van Siri of Alexia de bezoeker morele dilemma’s voorschotelt en de mens om advies vraagt om beter te worden. Hij noemde het The Moral Lab.

‘Zo moeten we ernaar kijken’, legde hij uit. ‘We maken algoritmes. We moeten niet bang zijn voor het algoritme. Soms wel voor de maker.’ De mensen rond de tafel keken toch wat angstig en bedrukt, maar dat was niet hoe Lenger het zag. ‘Dat is net positief’, benadrukte hij. ‘Het betekent dat we dit allemaal kunnen oplossen.’ Dat is wat me telkens weer naar dit programma trekt: de vorm is hopeloos, maar er komen mensen aan het woord met de toekomst aan hun voeten die bereid zijn te turen door de barst in de muur. Daar stroomt het licht binnen, wist Leonard Cohen al.