David Simon gaat in het verzet: ‘Als dit zo verdergaat, leven we over enkele jaren in een totalitaire staat’

© Contour by Getty Images
Joost Devriesere
Joost Devriesere Auteur en journalist bij Knack Focus en Knack

Met The Plot Against America, een adaptatie van de visionaire alternative history van Philip Roth, waarschuwt David Simon, ’s werelds meest gerespecteerde tv-maker voor het einde van de democratie in de VS en ver daarbuiten. ‘Met een regime als dat van Trump is dialoog niet mogelijk. De enige mogelijkheid is verzet.’

1940, een Joodse buurt in Newark, New Jersey. Herman Levin gelooft zijn oren niet wanneer hij Charles Lindbergh live op de radio in niet mis te verstane bewoordingen de Joden een bedreiging voor de VS hoort noemen. In een mum van tijd staat iedereen in de wijk op straat te discussiëren: de Amerikaanse held die in 1927 de eerste transatlantische eenmansvlucht tot een goed einde heeft gebracht, is ook een vriend van de nazi’s en een fervente tegenstander van een Amerikaanse militaire interventie in het door de nazi’s overrompelde Europa, waar Joden tot derderangsburgers gedegradeerd en in getto’s opgesloten worden.

Enkele maanden later gebeurt het ondenkbare: de immens populaire Lindbergh krijgt de Republikeinse nominatie voor de presidentsverkiezingen, verslaat zittend president Franklin D. Roosevelt en neemt zijn intrek in het Witte Huis. Het leven van Herman, zijn vrouw Bess en zijn twee jonge zonen neemt een dramatische wending. Veel Amerikanen steken hun antisemitisme niet meer weg en Lindberghs regering begint achter de schermen aan een ‘oplossing’ voor het Joodse vraagstuk te werken. Bovendien legt Evelyn, de zus van Bess, het aan met rabbi Bengelsdorf, die collaboreert met de nieuwe machthebbers, blijft Hermans oudste zoon Sandy hardnekkig met Lindbergh dwepen en sluit zijn neef Alvin zich aan bij het Canadese leger om in Europa nazi’s te gaan doden.

BEN COLE (l.) en JOHN TURTURRO als president Charles Lindbergh en rabbi Lionel Bengelsdorf. 'Wat Bengelsdorf doet, is fout, maar enigszins begrijpelijk.'
BEN COLE (l.) en JOHN TURTURRO als president Charles Lindbergh en rabbi Lionel Bengelsdorf. ‘Wat Bengelsdorf doet, is fout, maar enigszins begrijpelijk.’© ISOPIX

***

Lindbergh is natuurlijk nooit echt president geworden. Hij was weliswaar een van de boegbeelden van de isolationistische America First-beweging en had een heel lage dunk van Joden, maar presidentskandidaat is hij nooit geweest. In 1941 begon Roosevelt aan zijn derde van vier termijnen als president nadat hij de vloer had aangeveegd met zijn Republikeinse uitdager Wendell Willkie. In december van dat jaar, na de Japanse aanval op Pearl Harbor, sloten de VS zich bij de geallieerden aan en de rest is geschiedenis.

Het was great American novelist Philip Roth die in 2004 aan die geschiedenis een serieuze draai gaf in zijn roman The Plot Against America. Roth was bezorgd dat Amerika na de aanslagen van 9/11, onder de Republikeinse president George W. Bush, een totalitair, xenofoob regime zou worden. Zo ver kwam het niet: Bush en zijn neoconservatieve haviken vielen weliswaar onder valse voorwendselen Irak binnen, maar ze waren daarbij vooral uit op oliedollars en lucratieve militaire contracten, niet op een ontmanteling van de staat.

Ondertussen liggen de kaarten anders. Buitenlandse mogendheden hebben de Amerikaanse verkiezingen van 2016 beïnvloed, in het Witte Huis resideert met Donald Trump een haatzaaiende celebrity die elke dag zijn hoogstpersoonlijke alternatieve werkelijkheid creëert en zichzelf onbeperkte macht toedicht, en de VS zijn verdeelder dan ooit.

Voldoende reden voor David Simon (60) om in actie te schieten. De man die ons beklijvend tv-voer als The Wire, Treme en The Deuce schonk en daarbij nooit zijn maatschappelijke betrokkenheid en kritiek op de overheid onder stoelen of banken stak, maakte van The Plot Against America – met in de hoofdrollen onder meer John Turturro, Winona Ryder en Zoe Kazan – een naar zijn doen heel conventionele maar indrukwekkende zesdelige HBO-miniserie waarmee hij zijn landgenoten en bij uitbreiding de hele wereld een schot voor de boeg geeft: volgens hem zou een herverkiezing van Trump in november de VS weleens op de weg naar een totalitair regime kunnen zetten. De laatste aflevering zult u alvast nooit vergeten.

‘HBO bood me in 2012 al aan om het boek naar het kleine scherm te vertalen’, zegt David Simon, een kalme, bloedernstige man die tijdens het interview zijn stem geen enkele keer zal verheffen, ‘maar dat vond ik destijds niet nodig. Het is een fascinerend verhaal, maar ik beschouwde het toen louter als een artefact.’

De roman is ondertussen een voorafspiegeling gebleken van wat we vandaag zowat overal ter wereld zien: het oprukkende populisme en isolationisme en de gevolgen daarvan voor de democratie en de samenleving.

David Simon: In 2012 was dat helemaal niet aan de orde, ook niet in de VS. Obama was net voor de tweede keer verkozen. Amerika leek goed op weg om een inclusievere samenleving te worden, een land dat minder vatbaar zou zijn voor xenofobie, demagogie en paniekzaaierij. Na de verkiezingen van 2016 begon ik voor het eerst na te denken om het toch te doen, en tijdens die eerste, verschrikkelijk deprimerende weken na Trumps eedaflegging heb ik dan toch toegehapt.

David Simon gaat in het verzet: 'Als dit zo verdergaat, leven we over enkele jaren in een totalitaire staat'
© ISOPIX

Voor Philip Roth was The Plot Against America een heel persoonlijk verhaal, doorspekt met herinneringen aan zijn jeugd. Je komt zelf uit een Joodse, centrumlinkse familie, zoals de Levins. Hoe persoonlijk is het voor jou?

Simon: Minder, want per slot van rekening volgt het verhaal een andere familie dan de mijne. Al moet ik wel zeggen dat ik meer van mezelf in de serie heb gestopt dan gewoonlijk. The Plot Against America gaf me de kans om hier en daar wat jeugdherinneringen binnen te smokkelen, gesprekken waar ik zelf bij was of anekdotes die me via mijn familie hebben bereikt.

Er is me slechts eentje opgevallen. Van een opmerkelijke tafelscène in de eerste aflevering herinner ik me niet dat die in het boek voorkomt.

Simon: Klopt. In die scène, waarin ik de avondmaaltijd voor de sabbat toon, bekritiseert vader Levin zijn vrouw omdat ze het gezin elke vrijdagavond hetzelfde slag soep voorschotelt. Dat is iets uit mijn jeugd: ik heb het mijn vader honderden keren aan tafel horen zeggen. Later in de serie zit er in een dialoog ook een verwijzing naar een baloney sandwich on white bread with mayonaise. Ook dat is uit het leven gegrepen.

Het klinkt vooral heel onsmakelijk. Maar vertel vooral verder.

Simon:(lacht) Dat heeft ook weer met mijn vader te maken. Die is twintig jaar actief geweest op de pr-afdeling van B’nai B’rith, een Joodse belangenvereniging in Washington, DC. In 1977 werden de gebouwen waar die organisatie kantoor hield bestormd door een islamitische groepering (de Hanafi Movement, onder leiding van Hamaas Abdul Khaalis, de misnoegde ex-leider van de Nation of Islam, nvdr.). Ze hielden daar meer dan honderdveertig mensen vast. Mijn vader was door de gijzelnemers aangeduid om het voedsel te verdelen, en een van de dingen die ze te eten kregen, was die boulognesalami met wit brood en mayo, een broodje waarvan de samenstelling nogal botst met de Joodse smaakopvattingen. Wij eten baloney namelijk het liefst op roggebrood en met mosterd. Toen een van zijn collega’s daar een opmerking over maakte, antwoordde mijn vader: ‘Ik denk dat ze ons willen vergiftigen.’ Dat is een heel grappige repliek als je wordt omringd door gewapende mannen. Dat broodje heb ik dus ook in de serie verwerkt.

Hoe is die gijzeling afgelopen?

Simon: Mijn vader en de andere gijzelaars zijn na nog geen twee dagen vrijgelaten na bemiddeling van enkele islamitische landen – Iran, Egypte en Pakistan (er viel ook één dode, een radioreporter, nvdr.).

David Simon gaat in het verzet: 'Als dit zo verdergaat, leven we over enkele jaren in een totalitaire staat'

Een van de intrigerendste personages in de serie is rabbi Bengelsdorf, die wordt gespeeld door John Turturro. Hij collaboreert met de regering-Lindbergh, en dus met de mensen die zijn volk het liefst van al zien verdwijnen. Hoe beoordeel je hem?

Simon: Het zou te makkelijk zijn om Bengelsdorf als een opportunist weg te zetten, want volgens mij gelooft hij oprecht dat hij iets waardevols en verstandigs doet. Hij ziet zichzelf als een Mozesachtige figuur, die zijn volk zal bevrijden. Wat hij doet, is fout maar enigszins begrijpelijk. De angst om als een ‘ander’, als een niet-volwaardige Amerikaanse burger gezien te worden, leefde toen heel erg bij Amerikaanse Joden.

De Levins en veel andere gezinnen in The Plot Against America zijn nochtans heel Amerikaans. Een orthodoxe Jood die bij de Levins geld komt ronselen om de nog op te richten staat Israël te financieren, wordt zelfs een beetje smalend bekeken.

Simon: En zo waren er in die tijd heel veel Joodse families. Ze wierpen hun religieuze gevoeligheden en rituelen af om sneller aanvaard te worden in het land dat ze als hun thuis beschouwden. Families als de Levins seculariseerden en assimileerden zo snel dat ze er duizelig van werden. En toch werd hun loyauteit in vraag gesteld.

Veel is er in die zeventig jaar allicht niet veranderd.

Simon: Nee. Vandaag bevinden nogal wat mensen zich in een vergelijkbare situatie, niet alleen Joden maar álle immigranten. De kritiek van veel autochtone bewoners is ook nog altijd dezelfde: ‘Ze passen zich niet of niet snel genoeg aan. Ze beheersen de taal niet voldoende. Ze houden er andere gebruiken op na en halen de neus op voor de onze. Ze koken met andere ingrediënten en we houden niet van die vreemde geuren.’ Dat was in 1940 niet anders dan in de jaren ervoor en erna. De Ieren en Italianen die hier voordien waren aangekomen, hadden tegen dezelfde vooroordelen moeten opboksen. De mensen die hier vandaag arriveren, maken hetzelfde mee.

In 2014 zei je op een congres: ‘Hoe verder mensen van de VS wonen, hoe beter ze een Amerikaanse dystopie begrijpen.’ Zal de boodschap die je met The Plot Against America wilt uitdragen wel de juiste mensen bereiken? Amerika lijkt vandaag zo verdeeld dat er gewoon niet meer naar een tegengeluid wordt geluisterd.

Simon: Misschien zullen niet-Amerikanen ook nu gevoeliger zijn voor de boodschap, maar ik ben er zeker van dat ze ook zal doordringen bij Amerikanen van goede wil, bij mensen die zich bewust zijn van wat er op het spel staat.

David Simon gaat in het verzet: 'Als dit zo verdergaat, leven we over enkele jaren in een totalitaire staat'
© ISOPIX

En wat met diegenen die dat niet beseffen?

Simon: Natuurlijk zullen er heel wat de boodschap verkeerd begrijpen. Dat is altijd zo. Meer nog: rechtse media zoals Breitbart vragen zich momenteel luidop af of het wel eerlijk van me is om te suggereren dat Trump een antisemiet is. De héél eenvoudige analogie met het verleden zien ze niet, of willen ze niet zien. Ik wek met deze serie op geen enkel moment de indruk dat de VS sinds 2016 meer of minder antisemitisch zijn geworden. Hoewel ook het antisemitisme weer toeneemt, is de Joodse gemeenschap niet de meest kwetsbare groep in onze samenleving. Wie zich hier vandaag echt bedreigd moeten voelen, zijn mensen met een donkerder huidstint. En moslims.

Waaraan merk je dat?

Simon: Er wordt elke dag meer aan hun burgerlijke vrijheden geknaagd. Langs de grens met Mexico worden migrantenkinderen van hun ouders gescheiden. Mensen uit minderheidsgroepen worden door de politie gedood alsof het routine is. Wie naar The Plot Against America kijkt en alleen aan het lot van de Joden denkt, zal het nooit begrijpen.

De hamvraag: is er op dit moment een plot against America aan de gang? Met andere woorden: wordt je land van binnenuit of van buitenaf belaagd?

Simon:(zonder aarzeling) Ja. Ik denk niet dat er daadwerkelijk een scenario op papier staat, maar er zijn nogal wat elementen die wijzen op een complot. Buitenlandse totalitaire regimes en white supremacists – die de afgelopen decennia een fenomeen in de marge waren geworden – hebben elkaar gevonden en een manier bedacht waarop ze de institutionele bescherming die in onze republiek en onze grondwet is ingebouwd kunnen ontmantelen. Met een combinatie van geld, demagogie en desinformatie verzwakken ze onze democratische instellingen.

Waarom doen ze dat?

Simon: Simpel: ze willen meer invloed om hun agenda uit te voeren. Voor anderen draait het gewoon om geld.

Met een serie als The Wire probeerde je te wegen op het beleid. President Barack Obama nodigde je zelfs in het Witte Huis uit om te peilen naar je ideeën over hoe de werking van politie en gerecht verbeterd kon worden. Zou je op een uitnodiging van Donald Trump ingaan?

Simon: Nee. Ik denk niet dat deze president in staat is tot coherent denken of geïnteresseerd is in de uitwisseling van ideeën. Met een regime als dit is dialoog niet mogelijk. De enige mogelijkheid is verzet.

David Simon gaat in het verzet: 'Als dit zo verdergaat, leven we over enkele jaren in een totalitaire staat'

Als belangrijk tv-maker beschik je daartoe over een megafoon. Wat kunnen Pete en Susan met de pet doen?

Simon: Gaan stemmen. Ik denk dat elke Amerikaan het aan zichzelf verplicht is van dat recht gebruik te maken. Wie gelooft in onze republiek en de idealen die ons land wil uitdragen – hoe weinig efficiënt die soms ook in de praktijk worden gebracht – mag niet aan die plicht verzaken.

Kortom: je roept je medeburgers op om voor de Democraten te stemmen.

Simon: Ja. Ik stem dit keer over de hele lijn Democratisch, ongeacht wie zich op welk niveau kandidaat stelt. Op dit moment is de Republikeinse Partij een destructieve kracht die onze democratie, onze republiek ondermijnt. Als dit zo verdergaat, leven we over enkele jaren in een totalitaire staat.

Zegt iemand die waarschijnlijk altijd op Democraten heeft gestemd.

Simon: O, maar ik heb nog voor Republikeinen gestemd, hoor. Soms was de Republikeinse kandidaat gewoon de meest geschikte voor de job. Ik wil dus zeker niet zeggen dat je in normale omstandigheden over de hele lijn voor één partij moet stemmen. Maar dit zijn geen normale omstandigheden. Dit is een scharniermoment in de geschiedenis van de VS.

Je volgende tv-project, A Dry Run, speelt zich af in de periode net voor de Tweede Wereldoorlog. Je trekt er zelfs voor naar Europa. Hoe staat het daarmee?

Simon: Er is al een script, maar het budget is nog niet helemaal rond. Het gaat over de Amerikaanse vrijwilligers die tussen 1936 en 1939 meevochten met de Brigadas Internacionales in de Spaanse Burgeroorlog. Dat was een dry run, een test voor een eventuele confrontatie met de nazi’s.

David Simon gaat in het verzet: 'Als dit zo verdergaat, leven we over enkele jaren in een totalitaire staat'
© ISOPIX

Alweer een verhaal over fascisme en hoe het te bestrijden. Beschouw je dit als de strijd van je leven?

Simon: Ik zal het heus nog wel over andere thema’s hebben, maar dit zijn de verhalen die ik nu wil vertellen. Omdat ze zo belangrijk zijn.

Ik wil je graag iets voorleggen wat ons hier bezighoudt. Onlangs kwam er internationale kritiek op de carnavalsviering in de Belgische stad Aalst. In een bepaald deel van de stoet werden Joodse stereotypes die in zwang waren in nazi-Duitsland nogal fel benadrukt – een ervan zag ik zelfs terugkeren in The Plot Against America. De carnavalisten en hun medestanders noemden het satire en beriepen zich op de vrije meningsuiting, de tegenstanders vonden het smakeloos en racistisch. De publieke opinie is nog steeds verdeeld over die kwestie. Wat denk jij?

Simon: Ik ben te weinig op de hoogte van de gebeurtenissen en de discussie in België, dus over die specifieke kwestie zal ik me zeker niet uitspreken. Ik kan je wel vertellen dat ik net terug ben van Mardi Gras, de carnavalsviering in New Orleans. Daar heb ik de Zulu Parade bijgewoond, een stoet die heel complex is wat betreft raciale beeldvorming. Het gaat om een initiatief van de Afro-Amerikaanse gemeenschap in de stad, waarbij Afro-Amerikanen zwarte make-up aanbrengen, zich in strooien rokjes hullen en met speren zwaaien.

Afro-Amerikanen in blackface? Da’s wel heel bijzonder.

Simon: Ze maken een karikatuur van hoe witte mensen vroeger – en in sommige gevallen nu nog – naar Afro-Amerikanen kijken. Door die beeldvorming op haar kop te zetten drijven ze de spot met het carnaval zelf, dat oorspronkelijk een witte bedoening was, maar ook met de vooroordelen van bepaalde witte inwoners die het er moeilijk mee hebben dat de raciale verhoudingen door de jaren heen zijn veranderd.

Vind je zo’n stoet kunnen?

Simon: Het is briljante satire, maar veel mensen die de Zulu Parade nog nooit hebben meegemaakt vinden het verschrikkelijk. Ze kunnen er niet mee overweg dat Afro-Amerikanen zichzelf zo vernederen. Maar het is niet omdat iets verkeerd geïnterpreteerd kan worden dat je het moet veroordelen. Geen enkele satire zal door iederéén als geslaagd bevonden worden. Het omgekeerde is ook waar: als vrijwel niemand behalve de satirist zelf de satire begrijpt, wil dat in de meeste gevallen zeggen dat het geen al te goede satire is.

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."

David Simon

Geboren in 1960 in Washington, DC, in een Joods gezin met Hongaarse roots. Wordt door velen de beste tv-maker van zijn generatie genoemd.

Werkt twaalf jaar voor The Baltimore Sun, voornamelijk als misdaadjournalist. Vanuit die ervaring schrijft hij in 1991 het boek Homicide: A Year on the Killing Streets, waaruit twee jaar later de langlopende tv-serie Homicide: Life on the Street voortvloeit.

Schrijft in 1997 met Ed Burns de miniserie The Corner voor HBO. Hij blijft de betaalzender tot op heden trouw.

Wordt vanaf 2002 – met enige vertraging – incontournable dankzij The Wire, een grauwe, met memorabele dialogen doorspekte misdaadserie die focust op politiewerk, drugscriminaliteit en politiek gekonkelfoes in Baltimore.

Ook metGeneration Kill (over soldaten tijdens de invasie van Irak), Treme (over New Orleans na de orkaan Katrina), Show Me a Hero (over een controversieel woningproject in New York) en The Deuce (over het porno- en prostitutiemilieu in het New York van de jaren zeventig en tachtig) oogst hij veel lof.

Levert metThe Plot Against America niet alleen een indringende miniserie maar ook een krachtig statement af.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content