‘Chernobyl’, de factcheck: welke dingen zijn echt gebeurd en welke niet?

Zes vragen over Chernobyl die we na vijf uur podcast, twee boeken en 12 subreddits denken te kunnen beantwoorden. Min of meer.

Heeft de Brug des Doods nu wel of niet bestaan?

Moeilijk te zeggen. Ja, mensen zouden zich verzameld hebben op de treinbrug aan de Leninlaan in Pripjat, op drie kilometer van de kerncentrale. Maar het weinige concrete bewijs dat er is, spreekt de claim tegen dat iedereen die daar stond in de daaropvolgende jaren overleden is. Adam Higginbotham, auteur van Midnight in Chernobyl, interviewde iemand die die avond op de brug stond en tot op heden nog in perfecte gezondheid is. De Brug des Doods is volgens Higginbotham ‘een van de verhalen die voortdurend herhaald worden en bijdragen tot de mythologische versie van de Tsjernobyl-ramp’. Conclusie: allicht een urban legend.

Is er echt een helikopter uit de lucht gevallen in Tsjernobyl?

Ja, maar dat gebeurde een half jaar na de ramp en had niets met straling te maken: de helikopter was tegen een kraan gevlogen – u vindt de beelden op YouTube. Het is Chernobyl op zijn listigst: als u goed kijkt, ziet u dat ook in de reeks de helikopter tegen een kabel van een kraan vliegt. Alleen: dat is niet wat u denkt te zien. De context suggereert dat de radioactiviteit ofwel de elektronica van de helikopter ofwel het zicht van de piloot aangetast heeft. Conclusie: strikt genomen klopt het helikopterverhaal, de suggestie erachter niet.

Kan een foetus de straling van de moeder absorberen?

Ljoedmilla Ignatenko, de echte vrouw van de brandweerman, liet het verhaal zo optekenen in het boek Wij houden van Tsjernobyl van Nobelprijswinnaar Svetlana Alexijevits. Maar het is niet omdat het haar destijds zo verteld is, dat het ook waar is. Na anderhalf uur subreddits doorploeteren durven we te stellen dat een foetus niet als een spons de negatieve effecten van radioactieve straling bij de moeder kan absorberen. Conclusie: Chernobyl verschuilt zich hier achter het perspectief van toen. Het toont hoe er destijds over gedacht werd, wetende dat dat allicht niet klopte.

Zijn Oekraïne en Wit-Rusland gered door 400 naakte mijnwerkers?

Ja en neen. De mijnwerkers werkten ontkleed, al hangt het van de getuigen af hoe naakt ze precies waren. Hun werk was ook heroïsch te noemen, alleen: het bleek achteraf niet nodig. Het was niet zeker dat het uranium door het beton zou smelten. Uiteindelijk is dat ook niet gebeurd – en dat geeft de reeks niet mee. Het is de voornaamste kritiek op Chernobyl: de apocalyptische dreiging wordt overdreven, net zoals de hopeloze doem die over de reddingswerkers hangt. De helikopterpiloten, puinruimers, brandweermannen en mijnwerkers waren niet allemaal ten dode opgeschreven. Van de mijnwerkers bijvoorbeeld wordt geschat dat één op de vier overleden is aan de gevolgen van de straling. Dat zijn ontzettend heftige cijfers, maar niet de zekere dood die Chernobyl lijkt te insinueren.

Zijn de dialogen van de ingenieurs tijdens de kernramp accuraat?

Ja. Chernobyl gebruikt hier de letterlijke dialogen uit Wij houden van Tsjernobyl, de mondelinge geschiedenis van de ramp, opgetekend door Alexijevits.

Heeft Legasov echt de waarheid verteld op het proces?

Neen. Legasov was niet eens op het proces aanwezig. Dit is waar Chernobyl het grootste loopje met de waarheid neemt, iets wat de makers ook erkennen. Er is een proces geweest, maar verder is de laatste aflevering fictie, verdicht om dramatische doeleinden – het echte proces duurde twee weken en de spilfiguren waren mensen die niet in de reeks zaten. Klopt wel: Legasov heeft exact twee jaar na de ramp zelfmoord gepleegd en de toedracht van de ramp in een reeks audiocassettes verspreid onder wetenschappers. Conclusie: de geest van het proces klopt, de dramatische setting is verzonnen. (De rode en blauwe bordjes zijn dus ook niet echt. Spijtig.)