Alles wat u mág weten over seizoen 2 van ‘Russian Doll’ (en dat is niet zoveel)

De pandemie sloeg een kloof van drie jaar tussen het eerste en het tweede seizoen van Russian Doll, de meest besproken tv-serie van 2019. In dit gegarandeerd 100 procent spoilervrije stuk gaan we na wat er sindsdien in het leven van Nadia veranderd is, en wat blijft.

Groundhog Day is ingeruild voor Back to the Future

De ninetiesklassieker Groundhog Day (1993) was hét referentiepunt voor de eerste jaargang van Russian Doll, omdat hoofdpersonage Nadia Vulvokov (bedenkster Natasha Lyonne) net als Bill Murray in die film in een time loop terechtkwam. Op de avond van haar 36e verjaardag legde ze – Screen Rant telde het uit – in totaal achttien keer het loodje, om vervolgens elke keer op precies dezelfde plaats te herbeginnen: de badkamer van de loft waar haar beste vriendin een wild bohemienfeestje voor haar organiseerde. Waarna Harry Nilssons Gotta Get Up opgestart werd en alles opnieuw begon. Na een aantal sterfgevallen leerde Nadia Alan kennen, die in dezelfde tijdslus vastzat, en begon de reeks steeds nadrukkelijker existentialistische thema’s aan te snijden. De twee erkenden de trauma’s in hun leven en ontdekten dat ze pas verder konden leven als ze elkaar hielpen daarmee af te rekenen.

Dat lukte uiteindelijk, maar daarmee was de kous klaarblijkelijk niet af. Seizoen 2 pikt de draad kort voor Nadia’s veertigste verjaardag op. Zij en Alan zijn allebei betere, evenwichtiger mensen geworden, maar gelukkig kun je hen niet noemen. Tot het universum hun een nieuwe kans op verdoemenis of verlossing biedt.

In Back to the Future (1985) herschrijft het hoofdpersonage Marty McFly door middel van tijdreizen zijn hele familiegeschiedenis, en bijgevolg ook zijn eigen levensverhaal. Als Nadia en Alan in Russian Doll dezelfde kans krijgen, verkent de reeks zeven afleveringen lang de (on)mogelijkheid van dat gegeven. In welke mate worden we gevormd door het verleden? Of in de woorden van bedenkster Lyonne: ‘De grote vraag die ik stel, is of we als mens in staat zijn om onszelf te heroriënteren rond de trauma’s uit het verleden. De andere optie is dat er geen vrije wil is en dat we gedoemd zijn om het volle gewicht van onze geschiedenis te dragen.’

Heavy shit, en omdat het nu eenmaal dat soort reeks is, krijg je daarbij ook de technische vragen voorgeschoteld die met tijdreizen gepaard gaan. Er wordt met boeken van wetenschapper Stephen Hawking gezeuld, de kwantummechanica komt ter sprake en één aflevering heet Schrödinger’s Ruth, naar het befaamde gedachte-experiment met een kat van natuurkundige Erwin Schrödinger uit 1935. (Daarover later meer.)

Nadia reist onder andere naar het Manhattan van 1982. Het vehikel waarmee ze dat doet, figureert prominent in de trailer. Maar als we de precieze bestemmingen van haar reizen door tijd en ruimte verklappen, wordt ons Netflix-abonnement met onmiddellijke ingang ingetrokken. De streaminggigant waakt met een waslijst aan don’ts over haar paradepaardje.

Natasha Lyonne legt opnieuw haar ziel bloot

Onder de spielerei en de breinbrekers zat in het eerste deel van Russian Doll een emotionele kern die Natasha Lyonne uit haar eigen verleden had geplukt. Net als Nadia worstelde ze met drank, drugs en de erfenis van een disfunctionele familie. In een ontluisterend portret dat eerder deze maand in The New Yorker verscheen, doet ze dat nog eens haarfijn uit de doeken. De verslavingen die haar na haar vroege doorbraak in Woody Allens Everyone Says I Love You (1996) en de American Pie-films van het scherm weghielden. En vooral de moeilijke omgang met haar ouders: ‘Ze hielden allebei van snelle wagens, bontmantels, rottweilers, cocaïne en drank.’ Haar vader stierf in 2014. Gevraagd naar wanneer haar moeder overleed, moest ze even nadenken: ‘Ik denk dat het rond het eerste seizoen van Orange Is the New Black was. Ik weet nog dat ik bang was dat ze me door de reclamepanelen in de straten zou komen opzoeken.’

Lang hoef je niet te zoeken naar de ’trauma’s uit het verleden’ die in deel twee worden aangepakt. Graven we in de familiegeschiedenis van Lyonnes moeder, die in Parijs werd geboren als kind van Hongaarse Joden, dan stoten we al snel op het donkere spook van de Holocaust. Haar grootmoeder overleefde als een van de weinigen in haar familie de kampen, vertelde Lyonne in de podcast WTF with Marc Maron. Haar grootvader haalde het door zich in Boedapest als niet-Jood voor te doen. In vergelijking met wat haar familie (en bij uitbreiding die van Nadia Vulvokov) heeft meegemaakt, waren Marty McFly’s problemen in Back to the Future peanuts. Lyonne vertrouwde The New Yorker toe dat niet iedere fan van de reeks dat donkere verhaal over collectieve, overgeërfde trauma’s zal appreciëren, maar dat schrikte haar niet af: ‘Je krijgt niet veel kansen om te zeggen wat je te zeggen hebt, dus moet je ze grijpen als ze zich voordoen. Als mensen het maar niks vinden, doe ik ze gewoon een proces aan.’

Er wordt gedold met de theorieën die over de reeks verschenen

Het is niet allemaal kommer en kwel. Zo steekt Russian Doll uitgebreid de draak met de neiging tot exegese die na het eerste seizoen de kop opstak. Omdat de finale daarvan wel voor een emotionele ontlading maar niet voor een sluitende verklaring zorgde, sloegen veel commentatoren toen aan het gissen. Volgens één verklaring, die onder meer door The New York Times werd onderschreven, leverde de reeks commentaar op de grote opkuis van New York City in de jaren tachtig en negentig, waarbij daklozen, drugsverslaafden en andere hulpelozen nogal agressief plaats moesten ruimen voor yuppies en een neoliberale droom. Een tweede theorie zag Russian Doll als een videogame, vanwege het beroep van Nadia (gameontwikkelaar) en omdat ze op nogal komische wijze (en zonder blijvend gevolg) aan haar einde kwam. Een derde wees naar de aartsmoeilijke theorie van Erwin Schrödinger dat een niet-zichtbare kat in een doos tegelijk levend én dood kan zijn.

Al die theorieën worden heel terloops in seizoen twee verwerkt, in de spandoeken van betogers op straat of een opmerking van Nadia over non-playable characters – de niet-bestuurbare figuurtjes die in een videogame als figuranten optreden. Alsof de makers wilden zeggen: goed geprobeerd, jongens! Alleen Schrödingers kat krijgt genade in de eerder vermelde, voorlaatste aflevering Schrödinger’s Ruth, die wij hier niet gaan proberen te verklaren. Zelfs als we zouden mogen van Netflix, we zouden het niet eens kunnen.

De referenties vliegen je weer om de oren. En geen enkele verwijzing is gratuit

Op 12 februari 2019 tweette oude rocker Bill Janovitz, frontman van Buffalo Tom: ‘Terwijl ik naar Russian Doll keek, vroeg ik me af of Natasha zich bewust was van haar Columbo-imitatie. Tot ze er in een dialoog zelf naar verwees.’ Sindsdien is de verwijzing naar acteur Peter Falk, die op tv decenialang de inspecteur met de regenjas speelde, gemeengoed geworden. Niet in het minst door Lyonne zelf: toen acteur Mark Ruffalo later een reboot van Columbo aankondigde, repliceerde ze op Twitter dat ze met hem voor de rol wilde vechten. De referentie was niet toevallig, omdat niks in Russian Doll toevallig is, maar pas in seizoen twee wordt duidelijk dat de gelijkenis tussen Nadia/Natasha en Peter Falk niet louter fysiek is: alle drie zijn ze Joden met roots in Hongarije.

Acteur Bela Lugosi, die Dracula speelde in de klassieke verfilming uit 1931, was dan weer een katholiek, maar hij deelde naast zijn Hongaarse roots iets anders met het hoofdpersonage en haar vertolkster: een jarenlange drugsverslaving. Als u in de eerste aflevering van dit seizoen de song Bela Lugosi’s Dead van Bauhaus hoort, is dat een hint dat de verslavingsproblematiek niet langer een thema is.

Ingewikkeld? Het wordt nog moeilijker. ‘Het volledige seizoen is een easter egg‘, zei Lyonne aan The New Yorker, en dat lijkt nauwelijks overdreven. Op een bepaald moment bevindt Nadia zich in een bibliotheek, waar ze een man aan een medewerkster hoort vragen waar de eenden uit Central Park naartoe gaan als het vriest. Dat is een verwijzing naar de literatuurklassieker The Catcher in the Rye (1951), maar waarom? Auteur J.D. Salinger was Joods langs vaderskant, maar dat is wat te mager. Het gaat hier om de eenden zelf, en waar ze voor staan. Holden Caulfield, de hoofdpersoon uit het boek, komt bij elk lastig gesprek op hun verblijfplaats terug. Door die onschuldige, typische kindervraag te stellen wil hij het volwassen leven en de verantwoordelijkheden die erbij horen van zich af duwen. Dat is precies wat Nadia in zowat al haar conversaties doet.

Nog eentje om het af te leren. Op een gegeven moment begint Nadia tegen een personage dat lang voor haar tijd geboren is over Schindler’s List (1993) van Steven Spielberg, nog een Jood die familieleden verloren heeft in de kampen. De regisseur zag zijn Holocaustmeesterwerk als een hommage aan hen, maar Nadia zegt simpelweg: ‘Zijn beste film? Nee, geef mij maar de eerste episode van Columbo. ‘ Dat was in 1971 een van Spielbergs allereerste jobs.

Wie na het kijken snapt waarom Personal Jesus van Depeche Mode twee keer de revue passeert, mag ons gerust een mailtje sturen. Geen idee!

Ook Alan is opnieuw van de partij. Maar dit is meer dan ooit Nadia’s show

Weet u nog? In seizoen één kwam Alan in de tijdslus vast te zitten nadat hij met een gebroken hart van een gebouw was gesprongen. De angstige, compulsief nette jongeman is niet radicaal veranderd, maar als hij in zijn eigen tijdreis naar het Europa van weleer trekt – we mogen niet verklappen naar waar en wanneer – lijkt hij iets te ontdekken over zijn seksualiteit wat voor een doorbraak zou kunnen zorgen. Acteur Charlie Barnett is andermaal uitstekend, net als Lyonnes beste vriendin Chloë Sevigny, die deze keer prominenter in beeld komt. Ook Annie Murphy uit het in de States waanzinnig populaire Schitt’s Creek speelt een belangrijke rol, maar het is ons opnieuw verboden de naam van haar personage te noemen.

Misschien hebben ze bij Netflix gelijk en kunt u maar beter niet te veel op voorhand weten. Vooraleer u de reeks ondergaat, willen we wel nog twee tips meegeven. De eerste is om vlug seizoen 1 te herbekijken, want als je mee bent met de veelvuldige kruisverwijzingen wordt het kijkplezier verdubbeld. De tweede is om dit donkere tweede seizoen een eerlijke kans te geven, ook als het halfweg even in zichzelf lijkt te verdwalen – u krijgt er veel voor terug. In Lyonnes woorden: ‘In het eerste seizoen leerde ik om niet langer te sterven, maar hoe kan ik leren leven? Dat is waar dit seizoen over gaat.’