Waarom wij geen nood hebben aan zestien uur Kraftwerk

Disclaimer: dit stuk kan beledigingen aan het adres van Kraftwerkfans bevatten. Door dit te lezen verzaakt u aan het recht om daar op Facebook en Twitter over te zeuren.

Vier dagen zullen de heren van Kraftwerk hun kamp opslaan in de Koningin Elisabethzaal. Goed voor acht concerten waarop ze telkens een integrale versie van een van hun acht laatste platen zullen spelen. Dat is het integrale Autobahn, het integrale Radio-Activity, het integrale Trans-Europe Express, het integrale The Man-Machine, het integrale Computer World, het integrale Techno Pop, het integrale The Mix en het integrale Tour de France Soundtracks. En toch. Het had nóg meer integraal gekund.

U moet weten: Kraftwerk komt, ondanks wat de persteksten beweren, niet zijn volledige catalogus spelen in Antwerpen. Vóór Autobahn in 1974 verscheen, had de band al drie albums uitgebracht – Kraftwerk, Kraftwerk 2 en Ralf und Florian. Googel ‘Rockpalast 1970’, scroll door naar minuut 31 en u krijgt een Kraftwerk zonder robotpakken en zonder electronica te zien dat iets brengt dat zich tussen freejazz, krautrock en een shred ophoudt. Googel ‘Tanzmusik 1973’ en u krijgt drie heren in beeld die hun ding doen met een prille drumcomputer, een orgel en een solerende dwarsfluit, onderwijl zo ernstig mogelijk voor zich uit starend. Het zijn essentiële beelden voor fans, want ze laten een prille versie zien van wat Kraftwerk later zou worden.

Een heel erg saaie band.

***

Er is iets vreemds met Kraftwerk gebeurd in het voorbije decennium. In de jaren negentig had de band niet meteen de reputatie de zwierigste band te zijn. Hun muzikale erfenis was herleid tot The Model, enThe Big Lebowski, waarin de drie Nihilists nadrukkelijk op Kraftwerk gebaseerd waren, leek de definitieve doodsteek voor de credibiliteit van de Duitsers. En dan veranderde er iets. Steeds vaker begonnen artiesten Kraftwerk als invloed te noemen. Steeds vaker verschenen woorden als ‘pioniers’ en ‘baanbrekend’ wanneer Kraftwerk vermeld werd. Soms werd ‘bahnbrekend’ gebruikt. Meestal door mensen die de woordspeling lieten voorafgaan door de woorden ‘pun intended’.

Een jaar of vijf geleden was dat even een ding in journalistieke middens.

Begrijp ons niet verkeerd: die historische correctie was terecht. Elektronische muziek is een volwaardig genre en Kraftwerk had daar een belangrijk aandeel in. Alleen: wat daarop volgde, was een soort heiligverklaring van de band. Een heiligverklaring die haar hoogtepunt bereikte in 2013, toen Kraftwerk zijn integrale The Catalogue 1 2 3 4 5 6 7 8 in de Turbinehal van Tate Modern speelde. Sindsdien is de voornaamste discussie over Kraftwerk of ze nu op gelijke hoogte dan wel net boven The Beatles thuishoren als Meest Invloedrijke Band Aller Tijden. Sindsdien overheerst de gedachte dat Kraftwerks genialiteit niet gerelativeerd kan worden. En sindsdien vinden mensen het normaal dat vier Duitsers zestien uur lang hun volledige oeuvre spelen. Om maar te zeggen: ook de show van Tour de France Soundtracks in Antwerpen is volledig uitverkocht.

Dat is niemands favoriete Kraftwerkplaat.

***

De Duitsers zijn de jongste vijf jaar in iets merkwaardigs geslaagd. Kraftwerk heeft zijn bekendheid niet gebouwd op zijn livereputatie of sprankelende persoonlijkheden. Kraftwerk heeft zijn carrière gebouwd op oorspronkelijkheid. Dat is waarom de Koningin Elisabethzaal acht keer is uitverkocht: mensen willen de pioniers van de elektronische muziek aan het werk zien. De band die elk genre dat sinds het midden van de jaren zeventig ontstaan is in gang stak. Zonder Kraftwerk geen Afrika Bambaataa. Zonder Kraftwerk geen V-2 Schneider van David Bowie. Zonder Kraftwerk geen The Orb, geen Aphex Twin, geen Devo, geen Daft Punk, geen New Order. Zonder Kraftwerk geen Talk van Coldplay. Dat is min of meer de logica. Waarbij er meestal aan voorbijgegaan wordt dat een wereld zonder Talk van Coldplay nu ook weer niet zo’n slechte plek is. Maar dat terzijde.

En er zijn wel meer nuanceringen mogelijk. Dat Kraftwerk ook niet helemaal uit het niets is gekomen, bijvoorbeeld, maar evenzeer beïnvloed is door andere bands. Dat hun impact grotendeels gelijkloopt met de impact van de technologie die ze gebruikten. En dat veel van de invloeden die hun toegeschreven worden al eens aan Hineininterpretierung durven te lijden. De afgelopen jaren verscheen er geen stuk over Kraftwerk zonder dat ze de grondleggers van de hiphop werden genoemd. De redenering is dat Afrika Bambaataa zich liet inspireren door Kraftwerks Trans-Europe Express en Numbers toen hij Planet Rock maakte, een van de eerste nummers die hiphop en electronica combineerde, en op zijn beurt onder meer de G-funk van Dr. Dre beïnvloedde. Alleen: Kraftwerk was maar een van de invloeden op Planet Rock, naast artiesten als Gary Numan en George Clinton. Bambaataa zelf heeft al laten vallen dat de invloed van Kraftwerk op zijn werk overschat wordt. Om dan iemand die Ralf heet de grondlegger van de hiphop te noemen: daar is veel goede wil voor nodig.

Je kunt je ook afvragen of oorspronkelijkheid wel een kwaliteit is als het over relevantie gaat. We expliceren: de Nokia 3310 is een oorspronkelijker gsm dan een iPhone 6, maar de kans is klein dat u die eerste nog in uw broekzak hebt zitten. Het oorspronkelijke recept voor een dame blanche vereist een perzik, aalbessen en amandelijs, maar dat is niet wat u op restaurant hoopt te krijgen. En het oorspronkelijke sprookje van Assepoester is er niet een dat u aan uw kinderen voorleest. Je zou iets soortgelijks kunnen beweren over de oorspronkelijkheid van Kraftwerk. Ja, Kraftwerk heeft de prille techno beïnvloed, maar er is interessantere techno gemaakt dan Kraftwerk. Oké, misschien zou er zonder Kraftwerk geen Aphex Twin zijn, maar Aphex Twin heeft de electronica wel naar een hoger niveau getild. En Kraftwerk is zeker een cruciale factor geweest in het ontstaan van de electropop, maar er is poppyer electro gemaakt dan The Model. De eerste zijn in een genre wil niet zeggen dat je de grootste bent.

Dat is het vreemde aan Kraftwerk. The Beatles hebben hun geluid te danken aan de bands die voor hen bestonden. Kraftwerk heeft zijn belang te danken aan bands die na hen kwamen. Zonder New Order, Aphex Twin, Soulwax en Daft Punk zouden we nu niet naar Kraftwerk luisteren. Laat staan naar de uitvoering van acht integrale platen.

Waaronder Tour de France.

***

Het spijtige is dat het genre waarin Kraftwerk wél de grootste is – Kraftwerkmuziek – niet meteen het meest tijdloze is gebleken. Autobahn was een 23 minuten durende evocatie van hoe het is om op de A555 van Keulen naar Bonn te rijden, terwijl een Duitser voor de zekerheid meegeeft dat ‘We rijen, rijen, rijen op de autobaan/ We rijen, rijen, rijen op de autobaan’. Pocket Calculator is een nummer over een rekenmachine waarin de lyrics ‘I’m adding/ And subtracting/ I’m controlling/ And composing’ gedebiteerd worden. Geiger Counter is het geluid van een geigerteller. Het is niet eens controversieel om dat gedateerd te noemen. De waarheid is dat een derde van hun nummers de test ‘Is dit Kraftwerk of een remix van de soundtrack van The Legend of Zelda op de Nintendo 8-bit?’ waarschijnlijk niet doorstaat bij de gemiddelde achttienjarige.

Een jaar of twee geleden was er enige ophef over Kraftwerk. Een toeschouwer in de Amsterdamse Paradiso, waar Kraftwerk een concert gaf, had vanaf het balkon gefilmd wat er op dat podium gebeurde. De band bleek over een indrukwekkende set-up te beschikken – met een Numark Orbit Controller, een Doepfer Ribbon Controller en iets dat Novation Remote SL Mk2 Zero heet – , al werden er opvallend weinig noten gespeeld. De meeste aandacht ging evenwel naar een mysterieuze tekstbrowser die bij een van de heren openstond. Een detail dat tot internetkoppen als ‘Checkt Kraftwerk zijn e-mail op het podium?’ leidde. Wellicht doen ze dat niet, maar het doet er niet toe. Het punt is namelijk al gemaakt.

Waarmee we bij ons voornaamste argument tegen Kraftwerkmarathons beland zijn: hun fans. Kraftwerkconcerten zijn een indrukwekkende performance. Niet van Kraftwerk zelf: dat blijven vier identieke heren in spandex die expressieloos voor zich uit staren vanachter een pupiter. Niet eens cool expressieloos. Gewoon: expressieloos. Nee, de echte performance komt van het publiek, dat met duizenden tegelijk twee uur lang doet alsof. Doet alsof het naar Kraftwerk kijkt en niet naar één origineel lid en drie mannen van wie het de naam niet kent. Doet alsof het een spannende live-uitvoering aanschouwt en niet een noot-voor-noot-herneming van veertig jaar oude nummers. Doet alsof de visuals ‘een fascinerend interdisciplinair spel met betekenis creëren’ en geen YouTubecompilatie op een jumbotron vormen. Doet alsof ‘Radioactivity/ Is in the air for you and me/ Radioactivity/ Discovered by Madame Curie’ geen onwaarschijnlijk knullige rijm is. En vooral: doet alsof wat het ziet niet saai is.

***

We weten het wel: dat is ook de bedoeling. De saaiheid van Kraftwerk moet het monotone bestaan van de gerobotiseerde mens in een postindustriële, laatkapitalistische wereld weerspiegelen. Het voordeel van veertig jaar lang één ding te doen is dat iedereen weet wat dat ding is. Maar het is niet omdat iets conceptueel saai is, dat het daarom minder saai zou zijn.

Voor de duidelijkheid: u hoort ons niet beweren dat fans van Kraftwerk saaie mensen zijn.

U hoort ons alleen beweren dat fans van Kraftwerk procentueel gezien meer kans hebben om over een ingekaderde poster van een lettertype in hun slaapkamer te beschikken.

Meestal Helvetica Neue, om een of andere reden.

Daarom ook vinden we het spijtig dat Kraftwerk die eerste drie platen niet komt spelen. Omdat ze de mythe doorprikken die Kraftwerk met zijn robotpakken, 3D-visuals en mysterie rond zichzelf heeft opgebouwd en de band toont zoals die echt is: een wat gedateerde avant-gardegroep voor mensen die van ietwat gedateerde avant-gardegroepen houden, waarvan het belang ergens gesitueerd moet worden ter hoogte van dat van Steve Reich, Karlheinz Stockhausen en de Minimoog. Dat is niet gering. Volstaat ruimschoots om een concert van anderhalf uur te rechtvaardigen op een crossmediaal kunstenfestival.

Alleen niet om acht integrale platen te komen spelen.

Waaronder Tour de France.

Serieus. Niemands favoriete Kraftwerkplaat.