Volg het voorbeeld van Schroothoop en bricoleer uw band

Het Brusselse Schroothoop brouwt ‘exotica van de derde generatie’ met het afval dat u op straat laat liggen. (Dat is overigens géén aanmoediging.)

‘Zie, ik had mijn zakmes mee moeten brengen.’

Rik Staelens heeft net tussen het onkruid van een spoorwegberm Japanse duizendknoop gespot, een van de meest invasieve exoten in onze contreien. ‘Die stengels zijn ideaal om mee te knutselen. Als onderdeel van een klarinet, bijvoorbeeld. En kijk, paardenbloemen, ook met holle stengels. Die heb ik al gebruikt om een soort minihobo mee te maken.’

We zijn met Rik Staelens (blaas- en snaarinstrumenten) en Margo Maex (percussie) van het Brusselse instrumentale trio Schroothoop op wandel in hun thuisstad. Junkjazz, zo noemen ze zelf hun muziek. Alle instrumenten waarop ze spelen, hebben ze namelijk zelf gemaakt uit gerecupereerd afval, afgedankte voorwerpen en blijkbaar ook lokale stadsflora. Hun nieuwe album kreeg de titel Macadam, naar hun voornaamste bron van materiaal en inspiratie: de Brusselse straten. ‘Wanneer ik door de stad wandel, ben ik altijd op de uitkijk’, vertelt Maex. ‘Naar van die grote olijfblikken, bijvoorbeeld. Die klinken goed. En vlak bij mij om de hoek in Jette is er zo’n sluikstorthoekje, waar mensen hele inboedels illegaal dumpen. Ik wil dat zeker niet aanmoedigen, hè, maar ik kan er nooit langs lopen zonder te kijken of er iets bruikbaars tussen ligt. (lacht)’

Staelens, de voornaamste bricoleur van de groep, geeft ook muziekworkshops waarin hij je leert om uit rommel zelf instrumenten te bouwen. Duimpiano’s uit houten lades, strijkstokken uit op de markt achtergebleven kleerhangers of een saxofoon gemaakt van een vuvuzela, die verguisde plastic toeter die een hype werd tijdens het WK voetbal in Zuid-Afrika. Hoe dat laatste klinkt kunt u horen op de single Tanz der Quallen. ‘Velen haten die vuvuzela’s hartstochtelijk, maar ik zie vooral een mooie conische vorm, zoals een bazuin, eigenlijk’, zegt Staelens. ‘En met een saxofoonriet erop krijg je er een neig lawaai uit. Pas op, ik zit er wel lang op te zweten en te berekenen om er een goede stemming aan te geven. Waar de gaten moeten komen, hoe groot ze moeten zijn: er komt veel technische knowhow en trial-and-error bij kijken.’

Voor alle duidelijkheid: Schroothoop maakt geen conceptueel kabaal of lukrake ketelmuziek. Op Macadam hoor je zuiderse grooves, Arabisch gekleurde toonaarden, minimalistische ritmes en Noord-Afrikaanse melodieën, ‘alles op een hoop gesmeten’, aldus Maex. ‘Het experimentele zit bij ons vooral in nieuwe geluiden met allerlei niet-conventionele objecten vinden. Maar het blijft melodisch en toegankelijk. Onze toonladders en harmonieën zijn vrij traditioneel, maar door de unieke klank en timbres van de instrumenten of door er een elektronische beat onder te schuiven die er op het eerste gehoor niks mee te maken heeft, komen we bij een hybride genre uit, iets dat eigenlijk niet bestaat. Vertrouwd maar toch bevreemdend. “Exotica van de derde generatie”, zoals producer en toetsenist John Carroll Kirby het noemt. Zijn album Travel (2017) is voor mij een grote inspiratiebron.’

We stappen over het Emile Bockstaelplein in Laken, waar stadsploegen druk in de weer zijn met de resten van de avondkermis op te ruimen. Hier valt niks meer te rapen voor de asfaltjutters.

Is het ooit al gebeurd dat hun instrumenten door een overijverige poetsvrouw of technicus opnieuw bij het afval verzeilden? ‘Voorlopig is er nog niks verdwenen, maar we moeten wel degelijk opletten met ons materiaal, ja. Het is al gebeurd dat ik halve appels of andere etensresten in onze basdrum vindt, die gemaakt is van een vuilnisbak’, lacht Maex. ‘Zelfs wanneer er een grote sticker met “dit is geen afvalcontainer” op plakt.’

Hun unieke instrumentenarsenaal zorgt ook voor logistieke uitdagingen. Maex: ‘We zijn uitgenodigd om te spelen op een Roemeens jazzfestival. Maar hoe krijgen we onze hele backline ter plekke? Onze instrumenten zijn of te fragiel of te lomp om op het vliegtuig mee te nemen. Onze staande bas is bijvoorbeeld gemaakt van een grote werfemmer. Die zie ik niet meteen als handbagage door de controle raken.’ Het alternatief zou kunnen zijn om ter plaatse nieuwe instrumenten te bricoleren. Staelens: ‘Maar ik zie de gefronste wenkbrauwen al voor me wanneer we onze technische fiche doorsturen.’

Je ziet zo een ecologische gedachte achter Schroothoop. ‘We zijn alle drie absoluut milieubewust, meer dan de doorsnee burger, vermoed ik,’ zegt Maex, ‘maar we willen met Schroothoop geen statement maken of zo. De creatieve uitdaging staat voorop. En dat de mensen zich kunnen uitleven op onze muziek is sowieso prioritair. Het ecologische plaatje is een leuke bijzaak.’ Staelens: ‘En niet elk onderdeel van onze instrumenten moet per se gerecycleerd zijn. Ik ben evengoed vaste klant bij de Brico. Als je zelf instrumenten bouwt, is er altijd de eeuwige zoektocht naar de juiste vijs.’