Tien jaar ‘Push the Sky Away’ van Nick Cave: de vage grens tussen werkelijkheid en verbeelding

Na de swampy blues en schurende garagenoise van zijn nevenproject Grinderman, floot Nick Cave tien jaar geleden zijn Bad Seeds weer bij elkaar. Het resultaat was Push the Sky Away, zijn meest atmosferische en bedachtzame plaat sinds No More Shall We Part uit 2001. Ook vandaag blijft het nog steeds een majestueus en desolaat meesterwerk.

‘Some people say it’s just rock’n’roll / But it gets you down to your soul’, klonk het op Caves vijftiende langspeler sinds From Her To Eternity. Een veelbetekenend statement, want in de jaren die aan dit werkstuk voorafgingen had de artiest heel wat andere media verkend: hij publiceerde zijn tweede roman, The Death of Bunny Munro, schreef filmscripts voor John Hillcoat en leverde, samen met Warren Ellis, een handvol instrumentale soundtracks af. Maar na die uitstapjes zou de Black Crow King telkens weer terugkeren naar de song. En die stond bij hem quasi altijd in het teken van de heilige drievuldigheid Seks, Geweld en Religie.

Push the Sky Away, opgenomen in een landhuis uit de negentiende eeuw in het Franse Saint-Rémy-de-Provence,vertoonde weliswaar stilistische gelijkenissen met eerder werk als The Boatman’s Call en Nocturama, maar markeerde tegelijk een nieuw begin. Het was zijn eerste plaat sinds het vertrek van multi-instrumentalist Mick Harvey, de man die, sinds hij in 1973 zijn eerste muzikale stappen zette met The Boys Next Door en enkele jaren later stennis schopte met The Birthday Party, altijd Nick Caves rechterhand was geweest.

Na Dig!!! Lazarus Dig!!! hield Harvey het voor bekeken en werd zijn rol overgenomen door Warren Ellis, die in 1995 was toegetreden tot de Bad Seeds-familie en vervolgens een onmisbaar ankerpunt zou worden van Grinderman. Push the Sky Away was ook Caves laatste collectie met toetsenspeler Conway Savage, die in 2018 aan de gevolgen van een hersentumor overleed. Bassist Barry Adamson, ooit lid van Magazine en een Bad Seed van het eerste uur, keerde dan weer, voor het eerst sinds 1986, onverwacht maar kortstondig terug op het oude nest.

Beperkt geluidspalet

Al die ontwikkelingen hadden de chemie en de dynamiek van de groep ingrijpend veranderd. In die mate zelfs dat Push the Sky Away nauwelijks meer onder de parapluterm rock-‘n-roll te categoriseren viel. Gitaren kwamen op de plaat haast niet meer voor: de meeste tracks waren traag voortschrijdende, sombere ballads die in het verlengde lagen van Caves filmmuziek. Het opnameproces zou overigens op pellicule worden vastgelegd met het oog op de documentaire 20,000 Days on Earth.

Op Push the Sky Away bediende Nick Cave zich met opzet van een beperkt geluidspalet. Zijn eenvoudige melodieën getuigden van kwetsbaarheid en werden voornamelijk gedomineerd door keyboards, maar ook door de viool en elektronische loops van Warren Ellis. Het contrast met de rauwe, psychotische sound van Grinderman kon haast niet groter zijn. Wél bleek overduidelijk dat de muzikanten aan dat nevenproject een hernieuwde vitaliteit hadden overgehouden.

Het eerste dat opviel aan Push the Sky Away was de bedachtzame toon. De songs klonken verfijnd en ingetogen, waren ondergedompeld in een intimistische sfeer en vormden, stilistisch gesproken, een bijzonder coherent geheel. Het ene nummer leek automatisch uit het vorige voort te spruiten en meteen al de kiemen van het volgende in zich te dragen. Samen vormden de negen songs een soort suite, al hadden ze allemaal een eigen karakter en gaven ze aan hoezeer het oeuvre van Nick Cave telkens nieuwe invalshoeken uitlokte. Zelf omschreef de artiest, in de schaarse interviews waartoe hij zich in die dagen liet verleiden, Push the Sky Away als ‘new, in an old school kind of way’. De lp werd, zo merkte hij op, voortgestuwd door een ‘nauwelijks hoorbare, trillende hartslag’.

Minder gitaren impliceerde meteen: meer ruimte voor de stem – op zijn vijftiende plaat zong Saint Nick beter dan ooit – en voor subtiele details, zoals de elektronische percussie in Wide Lovely Eyes, die de emotionele lagen in de songs moesten helpen bloot te leggen. Sommigen hebben die sound intussen al vergeleken met James Blake na een alliantie met Leonard Cohen. Want ook al zwom Nick Cave intussen in de mainstream, hij bleef onverdroten nieuwe uitdagingen opzoeken. Of zoals hij zijn artistieke drijfveren in het titelnummer van de lp kernachtig samenvatte: ‘You’ve got to keep on pushing / Push the sky away’.

Eb en vloed

Sinds de zanger zich in 2002, samen met zijn vrouw (de mode-ontwerpster en het fotomodel Susie Bick) in de Engelse kustplaats Brighton had gevestigd, hield hij er als songwriter vaste kantooruren op na. Uit het raam van zijn werkkamer kon hij de zee zien en dat had, haast vanzelfsprekend, een weerslag op zijn songs. In zijn teksten krioelde het van de verwijzingen naar het water, de goven en het strand, terwijl de strijkers de bewegingen van eb en vloed leken te imiteren.

De smeulende, elegische opener We No Who U R – geen idee waarom een literaire songschrijver als Nick Cave nu plotsklaps zijn toevlucht zocht tot sms-taal – zette de toon met een zacht spinnend orgeltje, een dwarsfluit, een uiterst behoedzame ritmesectie en de warme achtergrondstem van Martha Skye Murphy. Het nummer huisvestte ook de eerste van een reeks impressionistische beelden en onvergetelijke metaforen: ‘The trees will stand like pleading hands’. In de overige nummers zou Nick Cave evenzeer in het grensgebied tussen pure schoonheid en onderhuidse dreiging blijven opereren.

Dat de artiest vanuit het standpunt van een voyeur schreef, was niets nieuws: hij deed het bijvoorbeeld al ten tijde van Watching Alice uit Tender Prey. Ook op Push the Sky Away was Cave veeleer een toeschouwer dan iemand die deelnam aan de actie. Zo observeerde in Water’s Edge een ouder wordende man – de zanger was 55 op het moment dat de plaat uitkwam– het verleidingsspel tussen ‘local boys’ en ‘city girls’. Daarbij ging hij enig plastisch taalgebruik niet uit de weg, maar uiteindelijk restte vooral het besef dat ‘the thrill of love’ en ‘the chill of love’ niet zo ver uit elkaar liggen.

Zoals vanouds worden de vertellers uit Caves songs op Push the Sky Away gedreven (én geteisterd) door lust. De prikkels komen van overal: ‘Your dress sighs with your wide lovely stride’ klinkt het in Wide Lovely Eyes, terwijl het ik-personage in Mermaids haast uitzinnig wordt bij de aanblik van zeemeerminnen die liggen te zonnebaden op de rotsen. ‘I was the match that would fire up her snatch’ zucht de zanger in de onvoltooid verleden tijd. Want inmiddels is hij, tot zijn groot chagrijn, ‘fired from her crotch’.

Heimwee

In Jubilee Street, over een ouder wordende prostituee die uit de markt wordt gedrukt door een golf jonge concurrentes uit Oost-Europa, beschrijft Nick Caves artistieke alter ego zijn transformatie van hoerenloper (‘Here I come up the hill, pushing my wheel of love’) in een keurig getrouwde burger (‘These days I go down town in my tie and tails /  I got a foetus on a leash’). Maar die veranderingen gaan steevast gepaard met knagende heimwee en nostalgie.

Jubilee Street is trouwens één van de weinige nummers op Push the Sky Away waarin een gitaar – eerst sierlijk, daarna steeds omineuzer klinkend – een prominente rol krijgt toebedeeld. Die song zelf, én de auteur ervan, vormen dan weer het onderwerp van Finishing Jubilee Street. Maar Nick Cave speelt net zo graag met mythen en religieuze paradoxen. Dat blijkt bijvoorbeeld uit één van de hoogtepunten op de plaat, het uitgesponnen Higgs Boson Blues, dat het midden houdt tussen road song en odyssee.

De artiest voert hier een bonte stoet van personages op, waaronder blueszanger Robert Johnson (‘with a 10 dollar guitar’), de duivel, Martin Luther King (via een verwijzing naar het Lorraine Motel in Memphis, waar de burgerrechtenactivist in 1968 werd vermoord) en Mylie Cyrus (de popzangeres en tv-actrice die de hoofdrol speelde in de comedyserie-voor-jongeren Hannah Montana). Het verband tussen al deze figuren, die Cave door het hoofd flitsen tijdens een lange autorit naar Genève, is niet altijd even duidelijk, maar het kan geen toeval zijn dat de in zwarte humor gedrenkte song begint en eindigt met de zin ‘I can’t remember anything at all’. In het universum van Nick Cave, waar het geheugen al eens hapert, dreigt de lijn tussen werkelijkheid en verbeelding finaal te vervagen.

Geraffineerd

De titel van het zeven minuten durende epos verwijst dan weer  naar het Higgsdeeltje, een sub-atomisch partikel dat een jaar eerder was ontdekt. Het ging om het ontbrekende stukje in de puzzel waarmee fysici de structuur van het universum probeerden uit te leggen.

Hoewel Push the Sky Away een uitermate geraffineerd werkstuk is, verwijst de rommelende bas van Martyn Casey in Water’s Edge en We Real Cool expliciet naar oudere Cave-classics zoals Tupelo of The Mercy Seat. Nick Cave mag als songwriter dan graag vooruitkijken, de band met zijn verleden is altijd expliciet aanwezig. Wél is de kans groot dat de luisteraar die kennis neemt van Push the Sky Away na een willekeurige flard uit Caves periode met The Birthday Party, het enorme verschil tussen beide als een schok zal ervaren. De Sturm und Drang van weleer is nog niet helemaal verdwenen, maar heeft na al die jaren een nieuwe vorm aangenomen. Niettemin weet de fan die vertrouwd is met, pakweg, Your Funeral… My Trial uit 1986, dat de zanger zich al langer bewust is van de kracht van de stilte.

Een decennium geleden concludeerden de critici dat Push the Sky Away op gelijke hoogte kon staan met het beste werk van Bob Dylan en Leonard Cohen. Een terechte inschatting? Ach, muziek is geen wedstrijd. Maar dat het om een ambitieuze plaat ging, die tot de sterkste uit zijn discografie wordt gerekend, valt zeker niet te ontkennen. En in de titeltrack doet Cave het geheim van zijn artistieke ontwikkeling zélf uit de doeken: ‘You’ve gotta just keep on pushing’.