Sigur Rós en Noordpool Orkest in Bozar: méér is niet altijd beter

Al ruim dertig jaar is Sigur Rós, samen met Björk, het voornaamste muzikale exportproduct van IJsland. De band klinkt volstrekt uniek en wist, ook zonder radiohits, de wereld te veroveren. Dit keer hadden de heren echter een extraatje in petto: bij hun twee concerten in Bozar lieten ze zich bijstaan door een veertigkoppig filharmonisch orkest.

Over één ding kunnen we het alvast eens zijn: de even filmische als etherische sound van Sigur Rós valt nergens mee te vergelijken. De groep combineert op verbluffende wijze ingrediënten uit postrock met flarden ambient, prog, minimal, neo-klassiek, elektronica en liturgische muziek. Centraal staat daarbij de soepele contratenor van frontman Jón Þór Birgisson, kortweg Jónsi, die zich van een zelfverzonnen taal (het Vonlenska of ‘Hooplands’) bedient en zijn gitaar niet zelden met een strijkstok bewerkt.

Als we zijn live-registraties, soundtracks en speciale projecten niet meetellen, bracht Sigur Rós sinds 1997 al zeven langspelers uit. De composities van het gezelschap hebben altijd al een orkestrale inslag gehad, maar op het twee jaar geleden verschenen Átta werden negen van de tien nummers daadwerkelijk opgenomen met het London Contemporary Orchestra. Dat versterkte bij de bandleden het verlangen om met een symfonisch orkest de hort op te gaan. Zodra het idee was gerijpt ging toetsenman en multi-instrumentalist Kjartan Sveinsson, samen met zijn vrouw Maria, door de catalogus van Sigur Rós, op zoek naar ouder materiaal dat eveneens voor maximale aankleding in aanmerking zou kunnen komen. Het resultaat: een Orchestral Tour, met twee suites van elk negen recente en minder recente songs, die de voorbije maanden al Australië, Zuid-Oost Azië en Noord-, Zuid- en Centraal Europa aandeed. 

Sacraal

Om logistieke redenen werkt Sigur Rós tijdens iedere etappe van zijn concertreis met lokale orkesten, die telkens gedirigeerd worden door de Brit Robert Ames. Dat verklaart waarom er nooit van de vastgelegde setlist wordt afgeweken en er geen ruimte is voor spontaneïteit. Toch is ieder optreden enig in zijn soort, omdat elke filharmonie nu eenmaal zijn eigen accenten legt en in de muziek andere nuances hoorbaar maakt. 

In Brussel, en binnenkort ook het Amsterdamse Carré, liet Sigur Rós zich ondersteunen door het Noordpool Orkest uit Groningen. Al is ondersteunen niet het juiste woord: de band ging volledig op in het orkest en werd daardoor, als het ware, anoniem. Nu Jónsi, Sveinsson en bassist Georg Hólm deel uitmaakten van een groter raderwerk, veranderde sowieso hun positie in het geheel. Al was het, zowel voor de muzikanten als het publiek, aan die nieuwe evenwichtsoefening wel even wennen.

Van visuals was dit keer geen sprake. Zelfs de belichting was minimaal gehouden, waardoor de avond, vanaf opener Blóðberg, verliep zoals bij een klassiek concert. Sigur Rós oogde in Bozar nog statischer dan anders, want eigenlijk viel er nauwelijks iets te zien. De nadruk lag volledig op de muziek, die je in grote en kleine golven overspoelde. Het publiek was een Belevenis beloofd en, jawel, af en toe werden in de songs onverwachte lagen blootgelegd of accenten aangedikt. Doorgaans speelde het orkest overigens behoedzaam en ingehouden, zoals ze dat in het werk van impressionistische componisten als Ravel of Debussy zou doen. Bombast werd gelukkig vermeden.

De toeschouwers kregen een warm dekentje over zich heen gelegd en luisterden ademloos, in opperste concentratie. Je kon in de zaal een speld horen vallen. Wél kwam er af en toe herkenningsapplaus, bijvoorbeeld toen Von of Starálfur werden ingezet. Alleen ging dat nooit ten koste van de plechtstatige, zeg maar gerust sacrale sfeer. 

Kerkdienst 

Jónsi, inmiddels een koorknaap van vijftig, verschool zich de hele tijd achter de dirigent, waardoor je hem amper te zien kreeg, Niettemin zong hij zo zuiver en gedisciplineerd dat je je bij als een kerkdienst waande. Soms, zoals in het euforische Heysátan, bouwde de zanger duizelingwekkende kathedralen met zijn stem en reikte hij letterlijk naar de hemel. Dat de meeste van zijn teksten geen semantische maar enkel een emotionele betekenis hadden, droeg nog bij tot de magie.

Het Noordpool Orkest, waar de groep voor de gelegenheid gewoon een onderdeel van vormde, putte uit alle platen van Sigur Rós, met uitzondering van Kveikur uit 2013. Het vaakst stond het stil bij Takk… en het recente Átta. De meest intense momenten noteerden we tijdens het tweede deel, toen de lp ( ) werd aangesneden en Untitled #1 (Vaka) en Untitled #5 (Álafoss) in al hun complexiteit maar ook in al hun eenvoud werden ontvouwd. Sé lest diende zich aanals een frivool walsje met de blazers in de hoofdrol en afsluiter Hoppípolla was één van de zeldzame songs die enigszins bij popmuziek aanleunden. Bij wijze van post scriptum speelde het orkest nog het instrumentale Avalon (uit Ágætis Byrjun), maar de leden van Sugur Rós waren op dat moment al in de coulissen verdwenen. 

Zeker, het was een mooi, interessant en nagenoeg perfect concert, maar van de acht passages van het gezelschap die ik al mocht meemaken, was dit zeker niet de memorabelste. Daarvoor waren de twee sets iets te afstandelijk, te geprogrammeerd en te fel op voorhand uitgetekend. Het zal wel aan mij liggen, maar ook al ben ik een fan van het eerste uur, ik voelde ik er, eerlijk gezegd, weinig bij. Natuurlijk komen bands vaak in de verleiding om, net als Sigur Rós, eens iets grootschaligs uit te proberen. Zoals echter eerder al bleek uit soortgelijke projecten van José González, The Notwist of Efterklang, zorgt een symfonisch orkest zelden voor een échte en blijvende meerwaarde. Volgende keer dus toch liever back to basics.