Einstürzende Neubauten in de AB: na 42 jaar nog steeds overrompelend uniek

In 2020 zouden de Berlijnse beeldenstormers van Einstürzende Neubauten hun veertigste verjaardag vieren met Alles in Allem. Maar door één of ander virus viel hun tournee in het water. Tot nu. En tijdens het eerste van hun twee uitgestelde concerten in de AB bleek eens te meer dat niemand klinkt als Blixa Bargeld en de zijnen.

Vanwege het gebruikte instrumentarium wordt hun muziek wel eens oneerbiedig als ‘schrootrock’ omschreven. Toen de groep in 1980 ontstond, in de krakersgemeenschap van Berlijn, hadden de leden nu eenmaal geen geld om zich conventionele instrumenten aan te schaffen en dus schuimden ze bouwwerven en vuilnisbelten af, op zoek naar industrieel afval dat ze interessante klanken konden ontlokken. Neubauten stelden al gauw vast dat achter staalplaten, springveren, olievaten, plastic buizen, winkelkarretjes en afgedankte machine-onderdelen zeer bruikbare percussietuigen schuilgingen. Vervolgens begonnen ze hun songs op te leuken met het geluid van drilboren, slijpschijven, betonmolens, luchtcompressoren of zelfontworpen installaties.  

In die beginperiode klonk hun werk nog primitief, noisy en apocalyptisch. Hun optredens waren tegelijk intimiderende rituelen en feesten van atonaliteit en dissonantie, maar gaandeweg zouden Einstürzende Neubauten een eigen muzikale vocabulaire en grammatica ontwikkelen. Het gezelschap spiegelde zich aan de overtuiging van de Duitse filosoof Theodor Adorno dat ieder voorwerp, iedere materie een vorm van muziek in zich draagt. Frontman Blixa Bargeld heeft er nooit een geheim van gemaakt dat hij de gangbare logica wilde ondermijnen en de routine geen kans wilde geven.  

Zonder aan hun oorspronkelijke DNA te verzaken, evolueerden de heren van Neubauten in het laatste decennium van de vorige eeuw geleidelijk naar toegankelijke en geraffineerde songstructuren, waarin ze even vaak met stilte als met lawaai experimenteerden. Bovendien zaten hun composities dermate vol met kunst- en cultuurhistorische verwijzingen dat je er met gemak een doctoraal proefschrift aan zou kunnen wijden. 

Vreemdsoortige constructies

Met het twee jaar geleden verschenen Alles in Allem (hun twaalfde studioplaat, als we de live-registraties, soundtracks en vele compilaties met rarities niet meerekenen) leverden Einstürzende Neubauten misschien wel hun contemplatiefste, rustigste en meest verfijnde werkstuk af. In de songs staan vooral locaties in hun thuisstad Berlijn centraal. Blixa Bargeld verknoopt in zijn teksten actuele gebeurtenissen met persoonlijke herinneringen, maar gaat daarbij momenten van abstractie of absurdisme zeker niet uit de weg.  

Het materiaal uit Alles in Allem staat ook centraal tijdens Neubautens huidige ‘Year of the Tiger Tour’, waarin de groep occasioneel teruggrijpt op hooggewaardeerde langspelers als Alles Wieder Offen, Lament en het twintig jaar oude Silence is Sexy. Naar goede gewoonte stond het podium weer vol vreemdsoortige constructies met stalen kabels en draaiende turbines en zorgden drie van de zes bandleden –N.U. Unruh, Rudolph Moser en bassist Alex Hacke– voor de ritmische ruggengraat van de twee uur durende set. Maar Einstürzende Neubauten integreren in hun sound ook steeds vaker conventionele instrumenten, zoals harp en majestueuze strijkers, doorgaans als samples aangestuurd door toetsenspeler Felix Gebhard. Gitarist Jochen Arbeit diepte occasioneel dan weer een smoelschuiver of een melodica op.  

Dé blikvanger was uiteraard frontman Blixa Bargeld, een dandy in driedelig pak en met glinsterende make-up, die zijn teksten afwisselend reciteerde en croonde, maar zich in Möbiliertes Lied en het even meeslepende als uitgesponnen Sonnenbarke nog steeds in taat toonde tot door merg en been snijdende, dierlijke kreten. Bargeld, die als acteur ooit te zien was in theaterstukken van Heiner Muller, heeft een expressieve stem die de songs soms in pure hoorspelen transformeert (zie Zivilisatorisches Missgeschick). We herinneren ons nog de tijd toen de zanger je met zijn koele blik van ver kon doodbliksemen, maar dezer dagen oogt hij, met zijn schouderlange haar, haast benaderbaar. De man geeft zowaar zelfs kooklessen op instagram. 

Pulserend

Heel af en toe kwamen Neubauten nog eens stormachtig, energiek en pulserend voor de dag, zoals tijdens Die Befindlichkeit des Landes of de zinderende climax van het oorlogsepos How Did I Die. Maar de groep schuwt niet langer de schoonheid en is zich meer dan ooit bewust van de kracht van de terughoudendheid. Dat leidde tot hoogtepunten als Nagorny Karabach, Seven Screws (met een Twin Peaks-achtige gitaarsolo – jawel!– van Arbeit, het nu al klassieke Grazer Damm en de metalige gamelansong Taschen, waarin twee bandleden… boodschappentassen bespeelden. Am Landwerhrkanaal diende zich aan als een folky wals en Ten Grand Goldie was gebouwd op een sample van een slaaplied van de Toearegs. Susej (een omkering van Jesus) was dan weer een denkbeeldige dialoog tussen de oude en de jonge Blixa. 

Tijdens de toegiften kondigde Bargeld, speciaal voor het Belgische publiek, La Guillotine de Magritte aan, dat twee jaar geleden als single verscheen. Voor ze definitief in de coulissen verdwenen lieten Einstürzende Neubauten nog even een storm opsteken met Let’s Do It A Dada, een ode aan dadaïsten als Max Ernst en Tristan Tzara, waarin ook grijnzend werd verwezen naar Filippo Marnetti, de Italiaanse futurist die zich uiteindelijk tot het fascisme bekeerde.  

Waar de meeste van hun generatiegenoten al lang in het nostalgiecircuit zijn beland, blijven de zestigers van Einstürzende Neubauten nog altijd spannende, trefzekere en grensverleggende muziek maken. Misschien niet meer zo verrassend als vroeger, maar subtieler, volwassener en met meer oog voor detail. Een overrompelend concert dus, van één van de origineelste bands van de jongste decennia. Want ondanks hun groepsnaam staan ze nog altijd trots overeind.