Peter Gabriel wordt 70: ‘Van je mislukkingen leer je méér dan van je successen’

Ze zijn zeldzaam: artiesten die zichzelf in de loop van hun carrière herhaaldelijk opnieuw weten uit te vinden. Maar voor Peter Gabriel, die vandaag 70 wordt, is het een koud kunstje. Theatrale progrocker, vooruitziende popster, soundtrackcomponist, schutspatroon van de wereldmuziek, mensenrechtenactivist: hij is het allemaal en méér.

Ooit hoopte hij de eerste muzikant in de ruimte te worden. Het zegt iets over zijn intellectuele nieuwsgierigheid en zijn nooit aflatende belangstelling voor nieuwe technologieën. Maar Peter Gabriel dompelt zich ook graag onder in niet-Angelsaksische culturen, combineert in zijn werk computergeluiden met diverse etnische tradities en versmelt het kosmopolitische steevast met het pastorale. Zijn naam wordt nog steeds met respect uitgesproken, ook al is hij al geruime tijd slechts mondjesmaat aanwezig aan het platenfront.

Pas zes jaar na zijn million seller So uit 1986 komt hij met opvolger Us op de proppen. Vervolgens zal het duren tot 2002 voor hij Up, zijn voorlopig laatste plaat met oorspronkelijk materiaal, op de wereld loslaat. Daarna volgen enkel nog concertregistraties, een plaat met orkestrale versies van oudere songs en een coverplaat waarop Gabriel zijn favoriete nummers van andere artiesten vertolkt. Voor 2020 wordt weliswaar nieuw werk aangekondigd, maar of we daar veel geloof aan moeten hechten? Eerder beloofde platen als I/O en Another Tongue zijn er uiteindelijk óók nooit gekomen. Zeker, Peter Gabriel is een perfectionist, die aan strenge kwaliteitsbewaking doet. Toch valt zijn lange stilzwijgen op nog een andere manier te verklaren: ‘Mijn probleem is dat ik vaak impulsief aan een nummer begin, maar me ook snel laat afleiden’.

Als Gabriel over één ding níét beschikt, is het street credibility. Zijn familie behoort tot de hogere middenklasse en als jonge knaap wordt hij naar een eliteschool gestuurd, waar oer-Britse tradities, maar ook lijfstraffen, pesterijen en vernederingen schering en inslag zijn. In Charterhouse voelt hij zich ongelukkig en eenzaam. Enkel het feit dat hij er met enkele vrienden muziek kan maken, helpt hem het public school-regime te overleven. Als hij in de vroege sixties Please Please Me van The Beatles op de radio hoort, gaat voor hem een nieuwe, opwindende wereld open en na een concert van Otis Redding weet hij het zeker: hij wil muzikant worden.

Vermommingen

Hij begint een bandje waarmee hij, onder invloed van artiesten van het Stax-label, dansbare r&b speelt. Tegen 1967 transformeert het gezelschap zich in Genesis en op voorspraak van Jonathan King mag het voor Decca een plaat maken, die terecht flopt. Pas wanneer het kwintet onderdak vindt bij het nieuwe artrocklabel Charisma, maakt het een nieuwe start met het intrigerende Trespass. In de loop van de seventies volgt een reeks langspelers zoals Nursery Crymes, Foxtrot en Selling England By the Pound, die Genesis vooral op het Europese continent een trouwe aanhang bezorgen. De groep speelt lang uitgesponnen, complex gestructureerde composities met bucolische folk, prog en symfonische rock als voornaamste ingrediënten.

Wat Genesis van de concurrentie onderscheidt, is Gabriels theatrale podiumact. Omdat de overige groepsleden zittend spelen, zijn optredens van de groep aanvankelijk vrij statisch en tijdens de pauzes tussen de nummers, nodig om de 12-snarige gitaren te stemmen, dreigt de aandacht van het publiek snel weg te ebben. Om dat te vermijden, verschijnt de zanger op het podium in een rode jurk, met een masker of vossenkop en uitgedost in allerlei excentrieke vermommingen.

Als tekstschrijver voelt Peter Gabriel zich aangetrokken tot het literaire universum van Lewis Carroll, Edgar Allen Poe, Kurt Vonnegut en de gebroeders Grimm. Iedere song is een verhaal dat hij, op zijn flamboyante manier en met behulp van bizarre rekwisieten, tijdens concerten tot leven tracht te brengen. Zijn strategie mist haar effect niet: Genesis haalt de cover van NME. Alleen zijn de overige bandleden iets minder enthousiast. Hun oordeel luidt dat Gabriels ‘egotrip’ de muziek naar de achtergrond duwt.

Pispaal van de punkgeneratie

Zelf zal de frontman zijn spectaculaire strapatsen later afdoen als een goedkope gimmick en een wanhopige poging zich van de anderen te onderscheiden. Maar als bewonderaar van Laurie Andersons multimediaperformances blijft hij zijn hele carrière lang op zoek naar sterke beelden om zijn muziek mee te ondersteunen. Ook als hij in 2000 de opdracht krijgt een voorstelling te maken voor de Millennium Dome in Greenwich, komt zijn hang naar dramatiek weer aan de oppervlakte. De cultuurhistorische fabel OVO is een gedurfde mengvorm van dans, theater, acrobatie en muziek, uitgebeeld door 162 acteurs. En ook zijn Secret World– en Growing Up-tournees, waarvoor hij in zee gaat met de Canadese regisseur Robert Lepage, zitten vol hoogtechnologische visuele hoogstandjes.

Net als Yes, Pink Floyd en Jethro Tull wordt het als pretentieus gedoodverfde Genesis de pispaal van de punkgeneratie. ‘Omdat rock-‘n-roll, zeker in Groot-Brittannië, nauw verweven is met voetbal en de mythologie van de working class, toont de muziekpers een viscerale afkeer van artiesten uit de middenklasse. Zeker als die blijk geven van enige ambitie’, zegt Gabriel. ‘Dat vooroordeel zal ons jaren parten blijven spelen’.

Ironisch genoeg is de zanger vanaf het prille begin een fervente fan van de Sex Pistols. In 1977 wordt hij zelfs in Zwitserland gearresteerd omdat de politie hem verwart met een voortvluchtig lid van de Rote Armee Fraction, de terroristische groepering die net de Duitste industrieel (en gewezen nazi) Hanns-Martin Schleyer heeft vermoord.

Peter Gabriel is altijd al dol geweest op het showaspect van rockmuziek, of het nu gaat om de duckwalk van Chuck Berry of het gemolenwiek van Pete Townshend. Bovendien voelt hij zich verwant met de typisch Engelse, absurdistische humor van Monty Python. ‘Onder de schijnbare gereserveerdheid en beleefdheid van de Britten, schuilt een beest dat ieder ogenblik te voorschijn kan springen’, aldus Gabriel. ‘Als ik erin slaag me van mijn remmingen te bevrijden en mijn emoties de vrije loop te laten, heb ik het gevoel dat er nieuw bloed door mijn aderen pompt.’ Dat wordt vooral duidelijk wanneer hij, later in zijn carrière, de grenzen van waanzin en psychische pijn, de kwellingen van de liefde en de valstrikken van religie zal onderzoeken.

Politieke dimensie

Na de claustrofobische rockopera The Lamb Lies Down on Broadway uit 1974 verrast Peter Gabriel door de stekker uit de Genesis-machine te trekken. Die beslissing heeft niet alleen met de fricties tussen de leden te maken, maar ook met zijn privéleven. De geboorte van zijn eerste dochter, in hetzelfde jaar, gaat met heel wat complicaties gepaard. Bijgevolg plooit Gabriel zich terug op zijn gezin. Hij verhuist naar het landelijke Bath en houdt zich alleen nog bezig met lezen en tuinieren.

Zijn terugkeer, nu als soloartiest, levert met Solsbury Hill meteen een kanjer van een hit op. Het is een song over het verlies van zijn jeugdige onschuld, maar wie dat wil kan er ook een allegorie voor de breuk met Genesis in lezen. Gabriel boort nu een poppubliek aan en scoort met singles als Games Without Frontiers en Shock the Monkey. De vier titelloze elpees die hij tussen 1977 en 1982 uitbrengt, vallen enkel van elkaar te onderscheiden door de vervormde portretten op de hoes. De zanger beschouwt op dat moment zijn platen als afleveringen van een magazine.

Zijn muziek is avontuurlijk maar toegankelijk en heeft en sterk geritmeerde inslag (zie The Rhythm of the Heat). Dat laatste is geen toeval: Gabriel heeft immers ooit zijn eerste muzikale stappen gezet als drummer. Zijn vierde plaat is voorts geïnspireerd door de geschriften van psychoanalyticus Carl Gustav Jung en antropologische boeken over voodoo en primitieve genezingsrituelen. Tegelijk krijgen Gabriels songs een steeds explicietere politieke dimensie. Zo is Biko een doorvoelde ode aan een Zuid-Afrikaanse anti-apartheidsstrijder die de dood vindt in de gevangenis van Port Elisabeth.

Cultuurimperialisme

Intussen ontpopt Peter Gabriel zich als een belangrijke voorvechter van de ‘wereldmuziek’. In 1980 wordt hij één van de grondleggers van het WOMAD-festival, dat artiesten uit alle windstreken programmeert. Gabriel is één van de eerste westerse artiesten die uitheemse instrumenten en klankkleuren in zijn werk introduceert en in 1989 opent hij, met de Real World Studio’s, zijn eigen droomfabriek. Met het Real World-label brengt hij dan weer muziek uit van de Pakistaanse qawwalizanger Nusrat Gateh Ali Khan en de Senegalese griot Youssou N’Dour, met wie hij eerder al heeft samengewerkt voor In Your Eyes op So. Het is de plaat, een combinatie van gedreven r&b en Nigeriaanse highlife, waarmee Peter Gabriel in 1986 doorbreekt bij het grote publiek. De revolutionaire stop-motionvideo bij soulsingle Sledgehammer groeit uit tot de meest gespeelde clip in de geschiedenis van MTV.

‘Purisme leidt al te vaak tot inteelt’, dixit Gabriel. ‘Kruisbestuivingen vind ik veel boeiender. Alleen uit een mix van culturen kunnen dingen ontstaan die fris en levensvatbaar zijn. Voor mij is het ook een manier om racisme te bestrijden en de kloof tussen het rijke westen en de derde wereld te dichten. Omdat ik exotische ingrediënten in mijn werk gebruik, word ik soms van cultuurimperialisme beschuldigd, maar veel van wat we vandaag als fundamenteel voor rock-‘n-roll beschouwen komt sowieso al uit Afrika. “Goede schrijvers stelen, slechte schrijvers lenen”, zei T.S. Eliot ooit. Wat mij betreft is alles wat intrigerend of sexy klinkt het jatten waard. Het is aan die houding dat ook de elektronische dansmuziek haar energie ontleent. Vergelijk het met honden in het park: zodra ze iets ruiken dat hen prikkelt, springen ze er meteen op.’

‘Natuurlijk mag het geen eenrichtingsverkeer worden. Ik leer dingen van Youssou N’Dour, maar hij pikt net zo goed dingen op van mij. Pure imitatie valt nooit goed te praten: het wordt pas interessant als je je invloeden hebt verteerd en ze er op een andere manier weer uitkomen.’

Mensenrechtenactivist

Peter Gabriels belangstelling voor andere culturen draagt ook bij tot zijn maatschappelijk engagement. Halverwege de eighties neemt hij deel aan de Consipracy of Hope-tournee van Amnesty International en enkele jaren later wordt hij medeoprichter van Witness, een organisatie die amateurjournalisten van videocamera’s voorziet om schendingen van de mensenrechten vast te leggen. Maar ook dichter bij huis heeft hij oog voor mistoestanden. In Don’t Give Up, een duet met Kate Bush, toont hij aan hoe de massale werkloosheid tijdens de Thatcherjaren het sociale weefsel in zijn land heeft aangetast. ‘Wie geen inkomen heeft, dreigt ook zijn gevoel van eigenwaarde te verliezen’.

Gabriels fortuin wordt op zo’n 90 miljoen dollar geschat en lange tijd werpt de artiest zich op als geldschieter van de Labour Party. Maar wanneer premier Tony Blair in 2003 besluit Irak binnen te vallen, voelt de zanger zich verraden en haakt hij af. Op So verwijst hij, in We Do What We’re Told, overigens naar een controversieel experiment waarmee psycholoog Stanley Milgram aantoont hoe, onder invloed van een autoriteit, mensen bereid zijn morele grenzen te overschrijden. ‘Ik vind het beangstigend dat de moral majority er blijkbaar geen graten in ziet andersdenkenden te veroordelen of te straffen.’

Tegelijk met het commerciële succes van So stormt het in Peter Gabriels privéleven. Zijn eerste huwelijk loopt op de klippen, en voor Us en Up schrijft hij enkele van zijn persoonlijkste songs. Come Talk To Me is gericht aan zijn oudste dochter die van hem vervreemd is geraakt, Father, Son gaat over de moeizame relatie met zijn vader en Digging in the Dirt komt tot stand na zijn breuk met de actrice Rosanna Arquette.

‘Doordat ik nooit universtaire studies heb gedaan, voel ik me vaak onzeker in conversaties met mensen van wie ik vermoed dat ze verstandiger zijn dan ik’, geeft Peter Gabriel toe. ‘Eén van de cruciale dingen die je als artiest moet leren, is je angsten te overwinnen. Creatief bezig zijn is voor mij een manier om mijn geestelijke evenwicht te bewaren. Dit gezegd zijnde, geloof ik dat je meer van je mislukkingen kunt leren dan van je successen. De beste raad die ik ooit van iemand heb gekregen, luidt: geef nooit op. Talent wordt gruwelijk overschat. Wat telt is volharding. Wilskracht is de voornaamste sleutel om te slagen in het leven.’