Soms lijkt nieuwe muziek nog het meest op (heel) oude muziek. En toch kan u er niet altijd meteen de vinger op leggen. Het goede nieuws is: dat ligt niet alleen aan u. Het is gewoon een interpolatie.
‘Apateu, apateu / Apateu, apateu / Uh, uh-huh, uh-huh’. Als u onlangs hebt meegezongen of -geneuried met Apt., de catchy oorworm van K-popzangeres Rosé met Bruno Mars – in februari nummer 1 in de Ultratop – dan ging er misschien een belletje rinkelen.
Terecht: het hele ritme én een deel van de zanglijn is gebaseerd op Mickey van onehitwonder Toni Basil, die in 1982 de hitlijsten beklom. Wie de radio wat harder zet bij Abracadabra van Lady Gaga, de tweede single uit haar nieuwe album Mayhem, raakt deels ook betoverd door Siouxsie & the Banshees, de Britse punkband bij wie Gaga in de aanloop naar het refrein een stukje melodie uit hun song Spellbound heeft ‘geleend’. Hetzelfde deed de nieuwe countrylieveling Shaboozey, door in zijn megahit A Bar Song (Tipsy) te refereren aan Tipsy, de twee decennia oude debuutsingle van rapper J-Kwon. Dáár hebt u dus die ‘One, here comes the two to the three to the four’ eerder gehoord. En wat in het origineel van J-Kwon ‘Everybody in this bitch getting tipsy’ is, klinkt bij Shaboozey ‘Everybody in this bar getting tipsy’. En nee, dat zijn stuk voor stuk geen samples, wél interpolaties.
De canon van de pop
‘Een muzikale techniek om een deel van een eerder opgenomen nummer opnieuw uit te voeren in de creatie van een nieuw nummer’, zo luidt de definitie van interpolatie die muziekpsycholoog emeritus professor Mark Reybrouck ons toestuurt. Het verschil met sampling is dat een sample afkomstig is van een bestaande opname. Een interpolatie is een melodie, een ritme, een harmonieus fragment of tekstfragment opnieuw inspelen of inzingen. Het ene is een productionele techniek, het andere een compositorische ingreep, al zijn beide begrippen aan elkaar verwant.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
In zekere zin is interpolatie de rechtstreekse voorouder van sampling, want het is zo oud als de muziek zelf, aldus Jeroen D’hoe, professor aan LUCA Muziek en KU Leuven. ‘Interpolatie was bijvoorbeeld in de klassieke muziek al een gebruikte methode. Zo schreef Wolfgang Amadeus Mozart verschillende variaties op het thema van het achttiende-eeuwse volksliedje dat we vooral kennen als Altijd is Kortjakje ziek, en gebruikte Johann Sebastian Bach in zijn Concert voor vier clavecimbels elementen uit een concerto voor vier violen en strijkers van Antonio Vivaldi.’
Ook rock- en popcomponisten gaan trouwens regelmatig te leen bij klassieke muziek. Een bekend voorbeeld is Canon in D van de Duitse barokcomponist Johann Pachelbel. De akkoordenprogressie, baslijn of melodie hoor je in onder meer I Should Be So Lucky van Kylie Minogue, Basket Case van Green Day, Go West van The Village People, en C U When We Get There van Coolio.
In 1985 onderlijnde Sting zijn anti-Koude Oorlog-single Russians met elementen uit een suite van componist Sergei Prokofiev. ‘Een duidelijk voorbeeld van hoe interpolaties initieel gebruikt werden als een referentie of een soort eerbetoon aan’, aldus Jeroen D’hoe. Aangezien klassieke composities zoals die van Pachelbel en Prokofiev tot het publieke domein behoren (doorgaans vanaf zeventig jaar na het overlijden van de componist), kan iedereen ze naar believen hergebruiken. Maar hoe zit dat met interpolaties van recentere, auteursrechtelijk beschermde songs? En waarom zit dat fenomeen in de lift?
Breuklijnen
Alle kunst bouwt verder op andere kunst, ook muziek. Maar in 2015 daverde de muziekwereld op zijn grondvesten, toen Pharrell Williams en Robin Thicke veroordeeld werden wegens het schenden van het auteursrecht en een schadevergoeding moesten betalen aan de erven van soulicoon Marvin Gaye. Hun hit Blurred Lines leek te veel op Gayes Got to Give It Up. Dat beide songs compositorisch wel degelijk van elkaar verschillen, mocht niet baten. Het was het ‘gevoel’ en de ‘sound’ van de twee songs die te veel overeenkwamen, volgens de jury. Een regelrechte aanslag op de fundamenten van de muziek, volgens producers en songschrijvers. De lijn tussen inspiratie of hommage en plagiaat werd nu angstaanjagend troebel, en de zaak Blurred Lines hing als een zwarte schaduw boven de hitlijsten. Nu is de slinger gekeerd.
Voor de goede orde: Siouxsie and the Banshees worden door Lady Gaga vermeld als coauteurs van Abracadabra, en ook Rosé & Bruno Mars en Shaboozey staan voor hun interpolaties een deel van de auteursrechtelijke koek af. The Weeknd die tijdens Wake Me Up, de openingstrack op zijn nieuwste album Hurry Up Tomorrow, de groove van Thriller van Michael Jackson imiteert – of nee: interpoleert? Geen probleem: Rod Temperton, de originele auteur van de monsterhit uit 1983, wordt postuum vermeld als een van de coauteurs en een deel van de royalty’s wordt verdeeld onder de nalatenschap van Michael Jackson en Sony Music, die elk de helft van de auteursrechten beheren.
Dat steeds meer legendarische songschrijvers (legacy artists zoals Bob Dylan, Bruce Springsteen en Stevie Nicks) deels of zelfs integraal de auteursrechten op hun liedjes voor een pak dollars van de hand doen aan derden is trouwens een van de redenen waarom interpolaties tegenwoordig gemeengoed zijn en zelfs aangemoedigd worden.
Neem en eet hiervan, gij allen
Neem nu Freak van Doja Cat. Dat is een track die een tijdlang enkel op de Soundcloudpagina van de rapper te vinden was, maar dan plots, in 2020, alsnog officieel werd uitgebracht. In Freak zit een interpolatie van Put Your Head on My Shoulder, de fiftiesklassieker van Paul Anka. Die gaf in 2019 zoals veel andere artiesten het beheer van zijn auteursrechten in handen van Primary Wave, een Amerikaans uitgeversbedrijf dat op een berg aangekochte muziekrechten zit, onder meer van The Doors, Nirvana, en Prince. Het was dan ook Primary Wave die bij Doja Cat met succes had gelobbyd om Freak officieel te releasen.
Dat past in hun strategie om oude songs zo veel mogelijk te gelde te maken: Primary Wave organiseert zelfs songschrijfkampen waar potentiële hits worden gepend en waar de aanwezige popcomponisten worden aangemoedigd om gebruik te maken van de songs in hun dikke portefeuille. De nu 83-jarige Paul Anka vindt het alvast prima: ‘In mijn tijd stond de popmuziek in zijn kinderschoenen, en de tijden veranderen’, zei hij aan Rolling Stone. ‘It’s a whole new ballgame. Wil je mijn songs gebruiken, doe maar. Zég het gewoon. Ik ga niet moeilijk doen over een paar percenten.’ Vrij vertaald: laat je inspireren en ‘leen’ zoveel je wil, zolang je me krediet geeft.
Een nog meer ontvankelijke houding vinden we bij Elvis Costello, toen die te weten kwam dat Olivia Rodrigo in haar song Brutal ongeautoriseerd een riff gebruikt die gekopieerd is van zijn Pump It Up uit 1978: ‘Dat is hoe rock-’n-roll werkt’, schreef Costello als reactie op Twitter. ‘Je gebruikt de gebroken scherven van een andere sensatie om er zelf een nieuw speeltje mee te maken. Ik deed hetzelfde.’
‘Ons brein houdt van herkenbare patronen’, verklaart Marc Leman, voormalig hoogleraar musicologie aan de UGent, het fenomeen en het succes van interpolaties. ‘Bij elke aha-erlebnis worden we door onze hersenen “beloond” met een shot dopamine, wat effect heeft op ons welbehagen. Maar wat ook meespeelt bij interpolaties is dat je als luisteraar het gevoel krijgt bij een selecte club te horen, wanneer je de oorsprong van het originele patroon herkent. Ook dat zorgt voor een extra gevoel van bevrediging. In de jazz paste men vroeger die techniek op dezelfde manier toe.’
Jazz en pop op één, interpolerende lijn? Een voorbeeld: in 2019 bracht Ariana Grande de single 7 Rings uit. De melodie en zanglijn zijn een interpolatie van My Favorite Things uit The Sound of Music, in 1959 geschreven door het legendarische musicalduo Richard Rogers en Oscar Hammerstein. My Favorite Things is ook bekend in de versie waarmee saxofonist en jazzlegende John Coltrane in 1961 improviserend zijn stempel drukte op de melodie. Al gaat de vergelijking met interpolaties in de pop niet helemaal op, volgens Koen Gisen, muzikant bij An Pierlé Quartet maar ook producer van onder meer Meskerem Mees en The Bony King of Nowhere. Gisen, een jazzliefhebber, ziet het zo: ‘Sinds de bebop is het in de jazz traditie om met musicalnummers of andere standards aan de slag te gaan. Maar die bekende liedjes waren in de eerste plaats een aanleiding – een springplank – om te improviseren en aan de haal te gaan met de melodie en akkoordenschema’s. Dat was de kunst, de vaardigheid van de muzikanten om te etaleren. Behalve de songtekst heeft Ariana Grande eigenlijk niks veranderd of toegevoegd aan My Favorite Things. Ik zal het zo zeggen: Grande heeft in het geheel één steen verlegt, en John Coltrane verlegde er ineens vijf.’
Vuurwerk in het brein
Genres en een zwak voor virtuositeit zijn een kwestie van individuele smaak, maar wat we wel allemaal gemeen hebben, is een robuust muzikaal geheugen, zegt muziekpsycholoog Mark Reybrouck. ‘Dat zie je onder meer bij onderzoek naar hersenaandoeningen als alzheimer en dementie. Wanneer patiënten in een ver stadium van de ziekte liedjes te horen krijgen uit hun jeugd zingen ze die spontaan mee, wat wijst op een sterke emotionele en cognitieve trigger.’
Vuurwerk in het brein, noemt Reybrouck het neurologische effect van sommige interpolaties dan ook, omdat ze verschillende hersengebieden tegelijk doen oplichten. ‘Een nieuw stuk muziek waar we intellectueel van genieten activeert sowieso onze hersenschors, waar het verstand gelokaliseerd is. Onze emoties in het limbisch systeem kunnen worden getriggerd als we opwinding ervaren, en hetzelfde gebeurt soms in de hersenstam die bijvoorbeeld onze versnelde hartslag controleert (respectievelijk het zogenoemde zoogdieren- en reptielenbrein, nvdr.). Dat effect wordt nog versterkt wanneer er ook beweging aan te pas komt, zoals bij dansen. En tot slot heeft de herkenning van bestaande patronen effect op ons geheugen, dat verspreid ligt over verschillende zones van de hersenen, onder meer in de hippocampus.’
Over originaliteit kan je discussiëren, maar over biologie en feestjes onder onze hersenpan niet: we horen graag interpolaties in popsongs omdat ze ons blij en gezond maken. Als we het dus moeilijk vinden om dat verdomde ‘Apateu, apateu / Apateu, apateu’ weer uit ons hoofd te krijgen: voor onze hersenen zijn dat nu eenmaal a few of our favorite things.
Wat is wat?
Samplen: wanneer je een stuk audio van een andere geproduceerde opname gebruikt in je productie. Hiervoor is toestemming nodig – de audio is auteursrechtelijk beschermd. Als je een sample zelf nog bewerkt – door de toonhoogte te veranderen, te versnellen of vertragen – noem je het een transpositie.
Interpolatie: wanneer je een melodie, een ritme, een harmonieus fragment of tekstfragment zelf opnieuw inspeelt of zingt. Hiervoor is ook toestemming nodig.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
