Like A Virgin van Madonna, veertig jaar later: méér dan een manipuleerbaar sexy poppetje

Met Like A Virgin, haar tweede langspeler die precies veertig jaar geleden uitkwam, ontwikkelde Madonna zich van een doorsnee popsterretje tot een cultureel icoon. Of hoe de New Yorkse club queen op haar 26ste de populairste zangeres ter wereld werd, met een statement dat religie en seksualiteit op gelijke hoogte plaatste.

Voor ze naam maakte als muzikale kameleon, die zich altijd wist te omringen met vooruitstrevende, zelfs baanbrekende muzikale partners als Mirwais en William Orbit, wilde Louise ‘Madonna’ Ciccone eigenlijk danseres worden. ‘De dansvloer is een magische plek die mij een gevoel van vrijheid geeft’, verklaarde ze destijds. Wellicht was dat de reden waarom haar debuut vol stond met licht verteerbare, springerige dancepopnummers. Alleen wie zeer goed luisterde, had in het prilste stadium van haar carrière al in de gaten dat achter de zangeres ook een conceptuele kunstenaar schuilging.

In de vroege eighties maakte Madonna deel uit van de hippe artiestengemeenschap in New York en opereerde ze nog vaker in de underground dan in de mainstream. De eerste keer dat ze songs als Like A Virgin en Dress You Up op het podium bracht, deed ze dat bijvoorbeeld tijdens een feestje van beeldend kunstenaar Keith Haring, in de Paradise Garage Club op 16 mei 1984. Het publiek reageerde vrij onverschillig. De enige aanwezige die meteen een potentiële wereldster in haar zag was Andy Warhol. De popartpaus vergiste zich niet: Madonna’s tweede lp, Like A Virgin, zou de populairste plaat uit het Reagan-tijdperk worden. Wereldwijd werden er 21 miljoen stuks van verkocht, waarvan tien miljoen in de VS. De lp was meteen ook goed voor haar eerste nummer-één in de Billboard-charts.

Het was een zoete wraak, want Madonna had over haar eerste plaat nauwelijks zeggenschap gekregen. Producer Reggie Lucas hield volstrekt geen rekening met de ideeën die de zangeres zelf aanbracht en dat leidde tot frustratie. Madonna vond dat Lucas haar onvoldoende ernstig nam en zo haar artistieke integriteit ondermijnde. Toen Holiday, één van de singles uit haar titelloze debuut, doordrong tot de Amerikaanse top-twintig, besloot ze niet langer met zich te laten sollen en nam ze zich voor tijdens het maakproces van haar volgende langspeler de volledige creatieve controle op te eisen. Ze wilde het laatste woord over over ieder detail en stond erop de plaat zelf  te producen.

Mannelijk chauvinisme

Daarbij stuitte ze echter op het njet van Michael Ostin, de toenmalige A&R-verantwoordelijke bij platenmaatschappij Warner Bros. Madonna was woedend: ze vond dat ze onder de duim werd gehouden door oude chauvinistische blanke mannen. ‘Ik kan me niet voorstellen dat Prince of Michael Jackson een soortgelijk gevecht zouden moeten leveren’, brieste ze tegen een journalist van Rolling Stone. ‘Ik ben méér dan een manipuleerbaar sexy poppetje’. Uiteindelijk kwam het tot een compromis. De zangeres kreeg van Warner de vrijheid, zonder enige financiële beperking, zelf haar producer te kiezen en uiteindelijk koos ze voor Nile Rodgers van Chic. Om zijn werk met Diana Ross, Sister Sledge en, vooral, om zijn verrichtingen op Let’s Dance van David Bowie, noemde ze hem ‘een genie’.

De iconische beelden, waarin werd gespeeld met het contrast tussen maagd en hoer, zouden bepalend worden voor Madonna’s imago

Rodgers omringde zich voor de gelegenheid met enkele getrouwen uit zijn Chic-organisatie, onder wie bassist Bernard Edwards, drummer Tony Thompson en geluidstechnicus Jason Corsaro. Het plan was Madonna’s tweede plaat volledig digitaal in te blikken, wat in die tijd nog betrekkelijk nieuw was. Vooral de combinatie van synths met een live-instrumentatie zorgde voor een dynamische sound die veel meer reliëf vertoonde dan de doordeweekse dancepop uit haar titelloze debuut. Die plaat steunde vooral op elektronica en een drummachine. In zijn autobiografie Le freak zou Nile Rodgers later melden dat het honorarium dat hij kreeg voor de productie van Like A Virgin vele malen hoger lag dan het bedrag dat de meeste artiesten overhielden aan de verkoop van hun eigen platen.

Toch verliep het opnameproces verre van rimpelloos. Rodgers werkte met ervaren studioratten en de weinig diplomatische manier waarop Madonna met hen communiceerde zette al snel kwaad bloed. De zangeres woonde iedere opnamesessie bij en telkens wanneer één van de muzikanten iets speelde wat haar niet beviel ging ze op haar achterste poten staan of suggereerde ze mogelijke alternatieven. Het studiopersoneel was het echter niet gewend op op zulk een onrespectvolle manier de les te worden gelezen. Op een bepaald moment dreigde Nile Rodgers er zelfs mee op te stappen, waarna Madonna niet anders kon dan haar verontschuldigingen aan te bieden. Niet dat de plooien daarmee waren gladgestreken. Er zouden nog meer meningsverschillen volgen. Alleen had de zangeres intussen geleerd dat ze met een zachte aanpak meer kon bereiken dan met scheldpartijen.

Buitensporig

Terwijl Madonna en Rodgers aan Like A Virgin sleutelden had MTV Borderline, een track uit de vorige lp, in hoge rotatie genomen. Het nummer haalde de Amerikaanse toptien en dreef de verkoop van die eerste plaat op tot een miljoen exemplaren. Daarom besloten de hoge piefen bij Warner de release van Madonna’s nieuwe werkstuk, dat al sinds het voorjaar klaar was, uit te stellen tot november. De zangeres maakte van die wachttijd gebruik om zich in haar eerste filmrol, voor Desperately Seeking Susan, vast te bijten. Ze vloog naar Venetië om er de controversiële clip voor de single Like A Virgin te draaien en deed er, met het oog op de hoezen van de lp en enkele singles, een aantal shoots met de gevierde modefotograaf Steven Meisel. De laatstgenoemde zou later nog eens met de popster samenwerken voor haar koffietafelboek SEX.

Die iconische beelden, waarin werd gespeeld met het contrast tussen maagd en hoer, zouden bepalend worden voor Madonna’s imago. Haar artiestennaam, die verwees naar de maagd Maria, en haar crucifixen stonden haaks op de foto’s waarop de zangeres afwissselend te zien was in bruidjurk, compleet met ‘BOY TOY’-riem, en in weinig verhullende lingerie. Ook Madonna’s optreden tijdens de allereerste MTV-awards had een niet te onderschatten impact.

Haar suggestieve performance werd door velen als buitensporig en goedkoop afgedaan. Madonna’s toenmalige manager, Freddy DeMann, was er heilig van overtuigd dat zijn cliënte zo haar carrière dreigde op te blazen, maar hij vergiste zich deerlijk. Al die provocatieve strapatsen en de dubbele bodems in haar teksten leverden Madonna zoveel publiciteit op dat niemand er nog omheen kon. ‘I have no shame’ had ze eerder al via Burnin’ Up laten weten. Rebelse tienermeisjes hadden een nieuwe heldin gevonden.

Like A Virgin klonk veelzijdiger én volwassener dan voorganger Madonna. Met dansbare popliedjes, gebouwd op catchy melodieën en onweerstaanbare hooks, werd de plaat niet alleen een commerciële voltreffer, ze was ook de oorzaak van een heuse Madonnamania die nog vele jaren zou aanhouden. Like A Virgin bereikte bijna overal ter wereld de hoogste regionen van de hitlijsten en bleef het hele jaar 1985 de ether domineren. Enkele maanden na de release werd de plaat  in Europa trouwens al heruitgebracht met Into the Groove, geschreven voor de film Desperately Seeking Susan, als bonustrack.

Lijflied

Hoewel Madonna, samen met Stephen Bray, de demo’s voor haar tweede langspeler had geschreven en ze voor eens en voorgoed haar eigen stempel op haar muziek wilde drukken, viel op dat ze voor haar grootste hits toch op buitenstaanders was aangewezen. Dat gold al meteen voor de twee nummers die alle overige zouden overschaduwen.

Material Girl, een satire op het materialisme van de eighties die in een mum van tijd tot Madonna’s lijflied zou uitgroeien, was van de hand van Peter Brown en Robert Rans. Dat duo had het aan Warner aangeboden, in de hoop dat het voor één van zijn artiesten van pas zou komen en Ostin vond het meteen geknipt voor Madge. Tijdens de opname van de door Marilyn Monroe geïnspireerde video, ontmoette de zangeres filmacteur Sean Penn met wie ze in 1985 trouwde. Het huwelijk zou slechts vier jaar stand houden, maar de single in kwestie haalde aan beide kanten van de Atlantische oceaan wél de top-drie.

Like A Virgin, Madona’s eerste globale nummer-éénhit, werd dan weer bedacht door de hitmakers Billy Steinberg en Tom Kelly, die ook verantwoordelijk waren voor True Colors van Cyndi Lauper en Eternal Flame van The Bangles. De baslijn herinnerde zowel aan Billie Jean van Michael Jackson als Sugar Pie Honey Comb van The Four Tops, maar dat stond de klassieke status van de song geenszins in de weg.

Dress You Up, aangeleverd door Andrea LaRusso en Peggy Stanziale die ook materiaal hadden geschreven voor Bonnie Pointer, was een ander hoogtepunt dat pas op het laatste moment aan de tracklist werd toegevoegd. Tipper Gore, de voortrekster van de ‘moral majority’, rekende het nummer tot haar ‘Filthy fifteen’, een lijst van liedjes die voor jonge oortjes àl te expliciet waren en waarvoor ‘parental advisory’ aangewezen werd geacht.

Buigzaam blijven

Van de songs die Madonna en Bray in 1983 hadden geschreven, kwamen er uiteindelijk slechts vier op de lp terecht. Angel werd vooral populair in Australië en Japan, Stay was voorzien van een gesproken sexy interludium, Pretender lag, met zijn spaarzame synthesizer een melodie-vol-weerhaakjes, in het verlengde van het debuut en Over and Over herinnerde aan de periode waarin Madonna, voor ze aan haar solocarrière begon, optrad met diverse new wave-bands. ‘Het maakt niet uit hoeveel tegenslagen je te verduren krijgt, het komt erop aan buigzaam te blijven en na iedere klap weer op te staan’, luidde de boodschap.

Voor Shoo Bee-Doo, een zoetelijk midtemponummer, opgevat als hommage aan Motown en de Girl Group-hits uit de sixties waarmee ze was opgegroeid in Detroit, tekende Madonna helemaal in haar eentje. En dan was er ook nog Love Don’t Live Here Anymore, een ballad van discozangeres Rose Royce, die als tegengewicht moest dienen voor de vele dancetracks op de plaat. Dit zeldzame moment van kwetsbaarheid en twijfel werd gesuggereerd door platenbaas Michael Ostin en werd live opgenomen met een imposante batterij strijkers. Het gaf aan dat Madonna wel degelijk kon zingen, maar de wanhopige teneur van het lied viel, vergeleken bij de Barbier-achtigespeelsheid van de rest, nogal uit de toon.

Hoewel Like A Virgin meteen een commerciële voltreffer werd, waren de recensies aanvankelijk aan de lauwe kant. Critici waren van oordeel dat de songs wisselvallig van kwaliteit waren, al hadden ze het achteraf bekeken vooral moeilijk met Madonna’s groeiende geloofwaardigheid als zangeres. Ze zagen haar op dat moment nog als een eendagsvlieg en keken niet verder dan de verpakking. Het zou nog duren tot langspelers als True Blue (1986) en Like A Prayer of het hommageproject Ciccone Youth, met leden van Sonic Youth, Dinosaur Jr en fIREHOSE, voor Madonna als artieste voor vol werd aangezien.

Hoe dan ook, de bal was intussen aan het rollen en zou uiteindelijk een heuse sneeuwlawine veroorzaken. Op 10 april 1985 begon de zangeres in het Paramount Theatre van Seattle haar eerste grote Amerikaanse tournee van veertig concerten en vier decennia later, op haar 66^ste, weet Madonna nog steeds grote volksverhuizingen te veroorzaken. De Queen of Pop is bovendien een gewaardeerde actrice en een gerespecteerde zakenvrouw die invloed heeft gehad op iedereen van Britney Spears tot Beyoncé, Rihanna, Katy Perry en Lady Gaga. Ze heeft ruim driehonderd miljoen platen verkocht en blijft zichzelf nog steeds heruitvinden. Natuurlijk is ze niet langer de ultieme vamp die een kinderlijke onschuld uitstraalt. Maar Like A Virgin is, na veertig jaar, bij haar publiek nog altijd even geliefd.