IJsberen in een gevangenis zonder tralies: zo gaven de Sex Pistols de punkrevolutie vorm

Never Mind the Bollocks van de Sex Pistols was niet de eerste punkplaat uit de geschiedenis, maar ze geldt wel als de belangrijkste en invloedrijkste. Het was een document dat het publiek verdeelde en de wereld in brand zette. Veertig jaar later staat de muziek nog altijd trots overeind.

Toeslaan en verdwijnen, net zoals bij een guerilla-aanval. Dat was het credo van de Sex Pistols, een groep die chaos en anarchie omhelsde zoals geen andere het haar had voorgedaan. Het Londense kwartet schopte gezwind tegen heilige huisjes, liet geen kans onbenut om de goegemeente te schokken en veroorzaakte een explosie die in het rockmilieu alle deuren uit hun hengsels lichtte.

De band veranderde alle muzikale spelregels. Want ook al bracht het gezelschap tijdens de twee jaar van zijn bestaan slechts enkele singles en één langspeler uit, we spreken tot op vandaag over de tijd vóór en na de Sex Pistols.

Branie versus talent

De tweede helft van de jaren zeventig beloofde Britse jongeren geen al te rooskleurige toekomst. De jeugdwerkloosheid bereikte nieuwe pieken. Voor wie tot de arbeidersklasse behoorde en geen diploma had, waren er nauwelijks perspectieven. Geen wonder dat het nihilisme aan de overkant van het kanaal een vruchtbare voedingsbodem vond: het klassensysteem was een gevangenis zonder tralies. Tieners en jonge twintigers voelden zich door de politieke machthebbers finaal in de steek gelaten.

Rocksterren als Mick Jagger, Rod Stewart en Elton John waren inmiddels tot de jetset toegetreden en werden door diegenen die hen groot hadden gemaakt als verraders beschouwd. Bands als Supertramp en Barclay James Harvest klonken dan weer zo slaapverwekkend dat ze door een jong publiek, op zoek naar kicks, als bestofte opa’s werden weggezet.

Stilaan sluimerde er een nieuwe subcultuur van doe-het-zelvers die de waarden van de vorige generaties -en vooral de middelmaat van de middenklasse- resoluut verwierp. Wie geen talent had, moest het van zijn branie hebben. De wereld was aan de durvers.

Licht ontvlambaar

Dat besefte ook Malcolm McLaren, gewezen kunststudent, entrepreneur, eigenaar van de klerenboetiek SEX en manager van het garagerockbandje The Swankers, dat in 1973 al gitarist Steve Jones en drummer Paul Cook in de rangen telde. McLaren stond in Manhattan een poosje op de loonlijst bij The New York Dolls, zag er Television aan het werk en raakte onder de indruk van Richard Hell, die, met gescheurde kleren en een veiligheidsspeld door zijn oor, zijn eigen punk look had ontwikkeld.

McLaren was een gewiekste zakenman die de tijdgeest perfect aanvoelde en inzag dat The Swankers, mits enige aanpassingen, de aanstokers konden worden van een nieuwe revolutie. Hij voegde zijn winkelbediende Glen Matlock als bassist aan de line-up toe, stond erop dat de band eigen nummers zou gaan schrijven en ging op zoek naar de gepaste frontman.

Uiteindelijk spotte Jones op straat ene John Lydon. Die droeg een zelfgemaakt T-shirt met als opschrift I Hate Pink Floyd, had groen haar, zag eruit als een personage uit een roman van Charles Dickens en kende wat van muziek. De Sex Pistols waren geboren.

Vanaf haar eerste optreden, dat slechts tien minuten duurde, stond de groep in het middelpunt van controverse. De shows van de Pistols waren rauw, energiek en confronterend, gaven blijk van woede, frustratie en welgemeende haat jegens het establishment. Met hun simpele maar licht ontvlambare vorm van rockmuziek en hun agressieve attitude plaveiden de Sex Pistols de weg voor talloze andere punkbands die in de media als gevaarlijk werden afgeschilderd.

Lydon, of Johnny Rotten zoals hij zich inmiddels liet noemen, spuwde zijn venijn op alles en iedereen. Hij zóng niet, hij snauwde en beet, alsof hij toen al leek te beseffen dat ‘anger is an energy’. Overal waar hij met zijn kornuiten op het podium verscheen, ontstonden gewelddadige rellen, reden waarom ze door de meeste Britse concertorganisatoren in de ban werden gedaan.

De pers sprak over uitschot, maar smulde tegelijk van de schandaalsfeer die rond de groep hing. Zo kregen de Sex Pistols een bandeloze reputatie, volgens cynici een slimme marketing-zet van McLaren. ‘Alle publiciteit is goede publiciteit’, luidde diens motto.

Baarlijke duivel

Zijn mening werd aanvankelijk gedeeld door EMI, het label dat de Pistols een platencontract aanbood en hun eerste single Anarchy in the UK op de markt bracht. Met uitdagende regels als ‘I am an anti-christ’ en ‘I want to destroy the passerby’ sloeg het nummer in als een bom.

Velen zagen Rotten als de baarlijke duivel, maar volgens muziekcriticus Greil Marcus waren de door hem gebruikte schoktactieken gewoon een vorm van agitproptheater. In zijn boek Lipstick Traces legde hij later een verband tussen de Sex Pistols, het dadaïsme uit de periode van de eerste wereldoorlog en de ontregelende happenings van de situationisten in de jaren vijftig en zestig.

In het Groot-Brittannië van 1976 was het kwartet echter Publieke Vijand Nummer Eén. Van de negentien geplande optredens tijdens de Anarchy in the UK Tour konden er slechts drie plaatsvinden.

Bovendien schopten de Pistols in december stennis tijdens een door miljoenen bekeken programma van Bill Grundy op Thames TV. Rotten & Co. kraamden er de goorste schuttingtaal uit, waarna het verontwaardigde reacties van kijkers regende.

De volgende ochtend was het incident voorpaginanieuws bij alle Britse kranten. De platenmaatschappij distantieerde zich van de groep, zette haar prompt aan de deur en nam de single uit de handel, ook al waren er al 55.000 stuks van verkocht. De Sex Pistols namen wraak met de song EMI: ‘You thought that we were faking / That we were all just money making / You do not believe we’re for real / Or you would lose your cheap appeal’.

Op 10 maart ’77 werden de Sex Pistols voor een bedrag van 75.000 pond ingehaald door A&M, maar door een tussenkomst van de directie in L.A. stonden ze zes dagen later alweer op straat. Met de steun van Virgin verscheen kort daarna, naar aanleiding van de zilveren jubileum van Koningin Elizabeth, de single God Save the Queen, die nog méér heibel zou veroorzaken.

Het nummer was niet alleen een aanval op de neerbuigende manier waarop de Britse overheid met de working class omging, het was ook een belediging aan het koningshuis, waarbij de Queen werd ontmenselijkt (‘She ain’t no human being’) en de monarchie herleid tot het symbool van een ‘fascist regime’. De zin ‘There’s no future and England’s dreaming’ groeide zelfs uit tot één van de meest gehoorde slogans van de punkbeweging.

Op de hoes van de single stond Elizabeth afgebeeld met een veiligheidsspeld door haar lip, voldoende om het verontwaardigde personeel van de vinylperserij te doen dreigen met een boycot en een staking. God Save the Queen mocht niet op de radio worden gedraaid, maar schopte het desondanks tot de tweede plaats van de Britse charts.

De Sex Pistols huurden zelfs een boot waarmee ze de Thames afvoeren om op het dek, recht tegenover het parlement en vlakbij Buckingham Palace, een snoeiharde versie van Anarchy in the UK ten beste te geven. Zodra de boot aanmeerde, werden alle passagiers door de politie gearresteerd.

Chemie

Tegenstanders noemden de Pistols een zootje ongeregeld dat niet kon spelen, maar de muzikale chemie was niet te ontkennen. Songs als Pretty Vacant en Holidays in the Sun klonken trefzeker, zaten goed in elkaar en straalden een energie uit die herinnerde aan The Who van My Generation, The Rolling Stones van Satisfaction of The Stooges van Raw Power.

De gitaarriffs van Steve Jones klonken zo scherp en krachtig dat je er een boom mee kon vellen, maar zelf zag de man zich niet bepaald als een baanbreker. ‘Ik heb alles geleerd van The Faces, Bowie & Ronson en Mott the Hoople’, zei hij. ‘Maar omdat ik niet zo goed ben als zij, komt het eruit zoals het eruit komt.’

Er werd gefluisterd dat op Never Mind the Bollocks, de lp waar Virgin tegen alle afspraken in alle singles opzette, ook sessiegitarist Chris Spedding te horen was. Dat deed echter geen afbreuk aan de panache waarmee Jones de nummers uit zijn snaren toverde.

Ook het aandeel van bassist Glen Matlock als componist viel niet te onderschatten. Alleen werd hij, nog voor Bollocks uitkwam, uit de groep gezet omdat hij een Beatlesfan was. Dat zijn vervanger, Sid Vicious, nauwelijks wist hoe hij met zijn instrument om moest gaan, was blijkbaar geen punt.

De enige langspeler van de Sex Pistols kwam uit op 28 oktober 1977 en werd al door 125.000 fans besteld nog voor hij in de winkel lag. Behalve een tirade tegen Malcolm McLaren (Liar) stonden er ook een ode aan de leegte (Seventeen) en een grafisch nummer over abortus (Bodies) op.

Met het stuiptrekkende Pretty Vacant mepten Johnny Rotten en zijn maats dan weer een laatste spijker in de doodskist van de hippiegeneratie. ‘Their music often sounds like two subway trains crashing together under forty feet of mud’, noteerde de recensent van Rolling Stone, vol ontzag. ‘Bij hen vergeleken klinkt de muziek van de Ramones alsof ze door Walt Disney is bedacht’. Dat de plaat ook vandaag nog goed klinkt, ligt wellicht aan de productie van Chris Thomas, een man die naam maakte met For Your Pleasure van Roxy Music

.

Never Mind the Bollocks, een belangrijke inspiratiebron voor latere bands als Nirvana, Motörhead, Metallica en Megadeth, was het muzikale equivalent van dynamiet, maar doorbrak ook maatschappelijke taboes. Zo werd de door Steve Jones bedachte lp-titel niet alleen als provocerend aangevoeld, volgens toenmalige gezagsdragers was hij in strijd met de Britse wetgeving over obsceniteit.

Struikelsteen was het woord ‘bollocks’, dat onder meer kloten betekent. Een platenhandelaar werd zelfs gearresteerd omdat hij de hoes van de plaat in zijn uitstalraam had gehangen, zonder het gewraakte woord af te dekken.

Censuur

Tijdens het censuurproces dat erop volgde, kwam een linguïstische expert van de universiteit van Nottingham voor de rechtbank getuigen dat bollocks een keurig Angelsaksisch woord was. Het betekende zowel balletje als onzin of nonsens en kwam, behalve in medische teksten, ook in de Bijbel voor. Van obsceniteit kon dus geen sprake zijn. De rechter kon niet anders dan alle klachten tegen Virgin en de Sex Pistols laten vallen.

Rock-‘n-roll-zwendelaars dus? Sure thing. Maar met hun kortstondige rebellie hadden ze toch maar mooi een steekvlam veroorzaakt.

Met zijn felle gele en roze kleuren deed Jamie Reids hoesontwerp voor Never Mind the Bollocks denken aan een waspoederverpakking. Maar het verwees net zo goed naar stickers en flyers die Reid in de vroege seventies had gemaakt voor allerlei anarchistische bewegingen. Ook de uit kranten en tijdschriften geknipte letters, die wel eens gebruikt werden in losgeldbrieven, droegen bij tot een nieuwe esthetiek. Typografen spraken van de blackmail punk look.

In de VS kregen de Sex Pistols pas postuum voet aan de grond. Het publiek luisterde er liever naar Kansas en Boston dan naar een stel Londense herrieschoppers dat vooral het lelijke cultiveerde. Op 14 januari ’78, nog geen drie maanden na de release van Never Mind the Bollocks gaven de Pistols hun allerlaatste concert in de Winterland Ballroom in San Francisco. ‘Ooit het gevoel gehad dat je voor het lapje wordt gehouden?’, vroeg Johnny Rotten aan het vijfduizendkoppige publiek.

Het antwoord volgde pas in 1996 toen het kwartet, zonder de overleden Sid Vicious maar mét Glen Matlock, om opportunistische redenen aan een reünietoernee begon en precies datgene werd wat het altijd had verafschuwd.

Rock-‘n-roll-zwendelaars dus? Sure thing. Maar met hun kortstondige rebellie hadden ze toch maar mooi een steekvlam veroorzaakt, waarvan de schroeiende geur vandaag nog altijd onze neusgaten prikkelt. En zoals Neil Young al wist: ‘It’s better to burn out than to fade away’.