Hoe woke is de revival van de western?

Terwijl popsterren country campy maken, draaien cowboys op televisie de klok terug. Waarom de man met de stetson steeds opnieuw de hoofdrol speelt in de Amerikaanse cultuuroorlog.

Lil Nas X bracht in 2019 Old Town Road uit, een ‘country rap’-hit die tig records brak en de comeback van de cowboy in de popcultuur leek in te luiden. FKA Twigs zat zopas nog op een gespierde man die dienstdeed als rodeopaard tijdens de Eusexua-tour in Brussel. Beyoncé schreef met Cowboy Carter geschiedenis als eerste zwarte vrouw met een Grammy voor beste countryplaat. Eerder was een glittercowboyhoed de dresscode voor zowel Harry Styles als de Eras Tour van Taylor Swift. En Chappell Roan steekt country in een queer cowboyvestje met haar laatste single The Giver, waarin ze uitpakt met hoe goed ze vrouwen kan bevredigen. ‘Ain’t no country boy quitter / I get the job done’, hoort nu al tot de betere oneliners van het jaar.

Roan maakt naar eigen zeggen geen country. Ze maakt cuntry. In de popmuziek zijn de yeehaws dus eerder campy dan conservatief. Dat is anders op televisie.

Het imperium van Taylor Sheridan

Het verhaal dat de blauwdruk legde voor de recentste renaissance van de tv-western is Yellowstone, Taylor Sheridans soapy familiedrama waarin de hardwerkende patriarch John Dutton (Kevin Costner) zijn ranch beschermt tegen de rijke elite. Sinds de première in 2018 groeide het uit tot de populairste televisieshow in de Verenigde Staten. De première van het vijfde en laatste seizoen trok vorig jaar een recordaantal live kijkers van twaalf miljoen.

Het imperium van Sheridan is intussen niet meer te overzien: hij tekende een meerjarendeal bij Paramount+ voor 200 miljoen dollar en maakte op vijf jaar tijd drie Yellowstone-spin-offs (1883, 1923 en het voor dit jaar geplande The Madison) en nog vier afzonderlijke reeksen (Mayor of Kingstown, Tulsa King, Lioness en Landman). Doorgaans speelt het drama zich ver weg van New York af, krijgt de witte man (al dan niet in cowboyhoed) een hoofdrol en zijn tradities er enkel om in ere hersteld te worden. Het is geen toeval dat de kijkcijfers voor Yellowstone het hoogst waren in de zogenaamde red states, de conservatievere staten die Republikeins stemmen.

Cowboys hebben in de popcultuur altijd al hun lasso’s uitgeslagen op het ritme van de veranderende tijdsgeest. John Fords Stagecoach (1939) reageert op de socialistische New Deal. De hypergewelddadige spaghettiwesterns uit de sixties weerspiegelen een turbulente periode van sociale onrust. En deze nieuwe lading cowboys uit Yellowstone vertellen het eeuwenoude verhaal van het Wilde Westen met een nieuwe blik.
Alleen is die blik niet zo eenduidig. Zo kan Yellowstone dan wel gezien worden als antiwoke red state-televisie, Sheridan zelf ziet dat niet zo. ‘Ze noemen het een conservatieve show’, zei hij aan The Atlantic. ‘En ik kan daar enkel om lachen. De show gaat over de verdrijving van Native Americans, de manier waarop inheemse vrouwen behandeld werden, over de hebzucht van bedrijven, gentrificatie en landroof. Klinkt dat als een red state-reeks?’

Hij heeft geen ongelijk. Yellowstone droomt luidop van de American dream van vrijheid en een eigen lap grond, maar is op verschillende vlakken best progressief. De inheemse bewoners zijn uitgediept, sommige personages zijn queer en er zijn cowboys van kleur.

Een ruk naar rechts

Daarom is het opmerkelijk dat Sheridans meest recente worp wél een ruk naar rechts maakt. Landman is opnieuw het verhaal van een man met een cowboyhoed die tegen het systeem vecht in een landschap dat overwoekerd wordt door corrupte miljonairs. Billy Bob Thornton speelt Tommy Norris, een fixer voor de olie-industrie. Zijn job bestaat uit ‘het land bemachtigen en de mensen managen’: ‘Het eerste deel is gemakkelijk’, zegt hij. ‘It’s the second part that can get you killed.’

Op het eerste gezicht weinig nieuws voor showrunner Sheridan. Tot er een vrouw in beeld komt. Zowel de zeventienjarige dochter als de ex-vrouw van Thorntons personage lopen systematisch rond in onderbroek of bikini (de camera draait zijn hand niet om voor een close-up of twee) en lijken weinig andere kenmerken te vertonen dan ‘zin hebben in seks’. Wanneer een advocaat protesteert wanneer naar haar verwezen wordt als ‘the lady’, repliceert Tommy met: ‘Heb ik verkeerd gegokt? Het spijt me zo, meneer! En complimenten aan je chirurg.’ Het lijkt alsof Sheridan bij Paramount+ een stukje tv-landschap voor zichzelf heeft uitgekerfd voor het publiek dat klaagt ‘dat ze niets meer mogen zeggen’.

Bovendien deinst Sheridan er niet voor terug om zijn minachting voor de progressieve stedeling te laten doorschemeren. In Yellowstone oogstte hij ook al lof in rechtse kringen met een scène waarin Kevin Costner een veganistische betoger terechtwijst door op te merken dat de productie van quinoa vervuilend is. In Landman voert Thornton een gelijkaardig betoog over windmolens: ‘Weet je hoeveel diesel er nodig is om al dat beton te mengen?’ vraagt hij aan een advocaat, waarna hij stelt dat ‘zelfs na twintig jaar de ecologische voetafdruk van een windmolen nog niet gecompenseerd is.’ Op X deelde een gebruiker het fragment om ‘de ogen van elke linkse stemmer te openen’, goed voor 21,9 miljoen views. Zelfs als Sheridan weet dat die claims misleidend zijn, laat hij ze in zijn fictie bewust onbetwist.

Een nieuwe soort neowestern

Landman kondigt een nieuwe soort neowestern aan. Toen Variety in 2022 vroeg waarom de western teruggekeerd was op televisie, antwoordde Brian Watkins, de bedenker van scifi-neowesternreeks Outer Range, nog dat het lijkt ‘alsof we vastzitten. We willen vooruit – of ons op zijn minst een toekomst inbeelden die anders is dan de wereld waarin we nu leven’.

Die zogenaamde vooruitgang is vandaag in de western vrij letterlijk te nemen: je land uitbreiden en daar je eigen regels bepalen. Yellowstone eindigt met Beth die uiteindelijk een nieuw stuk land opkoopt. Landman gaat vrij letterlijk over het bezitten van land. En in American Primeval, het antwoord van Netflix op al die frontier dramas bij de concurrentie, trekt het hoofdpersonage Sara Rowell van de ‘beschaafde’ wereld in Boston naar het ongetemde en vrije westen, op de vlucht na de moord op haar rijke echtgenoot en op zoek naar de vader van haar zoon.

American Primeval is een van de meest gewelddadige westerns die afgelopen tijd op televisie te zien was. De reeks speelt zich af in 1857, wanneer het leger van de Verenigde Staten, mormoonse milities, Native Americans en pioniers zijn verwikkeld in een brute overlevingsstrijd. Iedereen ziet eruit alsof ze zich nog nooit hebben gewassen. Er zijn geen straten, enkel modderige paden. Dieren worden gevild, geslacht en opgevreten. Extreem geweld is de prijs die je betaalt voor je eigen stuk grond aan de frontier, die mythische grens tussen de beschaafde wereld en het onontgonnen Beloofde Land. Regisseur Peter Berg en scenarist Mark L. Smith, die eerder al met Alejandro G. Iñárritu The Revenant neerpende, zijn duidelijk niet geïnteresseerd in het romantiseren van het Wilde Westen. Wel hierin: het oerverhaal van hoe dat wetteloze no man’s land in minder dan honderd jaar uitgroeide tot een van de machtigste landen ter wereld.

En zij niet alleen: American Primeval werd in de eerste twee weken na de release 24,7 miljoen keer bekeken op Netflix. Naast American Primeval liggen ook Ransom Canyon en The Abandons bij Netflix op de plank, twee reeksen over Amerikanen met een bedreigde ranch. Zij draaien dus ook expliciet rond de bescherming van hun territorium en levenswijze tegen ‘de krachten van buitenaf’. Wat die krachten precies zijn, is open voor interpretatie.

Make cowboys great again

De tv-cowboy neemt met andere woorden opnieuw zijn traditionele rol in de geschiedenis op: als een onderdeel van Amerika’s manifest destiny om land te claimen. In 1845 werd die term voor het eerst gebruikt door ene John O’Sullivan om ‘het goddelijke recht’ te benoemen van de Amerikanen die westwaards trokken en de Native Americans en Mexicanen wegdreven. Het vormt zowat de basis van de hele Amerikaanse mythologie. Het is geen toeval dat Trump – de man die aast op de Gazastrook, het Panamakanaal, Groenland en Canada en die dus vrij letterlijk zijn frontier wil uitbreiden – die term ook in zijn inauguratiespeech gebruikte, toen hij het had over ‘de stars and stripes planten op Mars’. Dat Trump teruggrijpt naar die manifest destiny zegt iets over hoe essentieel gebiedsuitbreiding en cowboys zijn voor de oermythe van de Verenigde Staten.

Nu de VS hun relatie met de rest van de wereld, en ook met zichzelf, lijken te kalibreren, is het geen wonder dat ook de filmwereld zich in het debat mengt met een progressievere honky-tonk. Want als je kijkt naar de cowboys die recent op de cinemaschermen voorbijgaloppeerden, dan zie je toch een ander figuur. The Rider (2017), First Cow (2019), The Power of the Dog (2021), Nope (2022), Strange Way of Life (2023), The Harder They Fall (2021): zij vervingen het witte archetype van John Wayne door gevoeligere cowboys, outlaws van kleur en queer ranchers. Bij hen is er in het westen wel ruimte voor sterke vrouwen en Native Americans die meer zijn dan enkel slachtoffers of een bende wilden. De komende filmreleases lijken op dat elan verder te gaan: zo speelt Josh O’Connor in Rebuilding straks een cowboy uit Colorado die zijn ranch in vlammen ziet opgaan na allesverwoestende bosbranden. In dat universum is de corrupte elite niet de vijand, maar klimaatopwarming.
We vatten het voor u samen: als je witte MAGA-nonkel een cowboyhoed opzet, is het bedenkelijk. Doet je queer gen Z nichtje het, is het cuntry.

Het wordt een verwarrende zomer.