Hoe platenlabel Sahel Sounds de beste Afrikaanse muziek naar het Westen brengt

Digitale folk uit Niger, met autotune gepimpte woestijnblues, de Timbaland van Mali: u vindt het allemaal op Sahel Sounds, al tien jaar uw gids naar de muzikale uithoeken van de Sahara.

2008, New York. Christopher Kirkley, een ingenieur en gitarist met een passie voor oude folk, krijgt van zijn flatgenoot een cd van Afel Bocoum, leerling van de bekende Malinese gitarist Ali Farka Touré. Kirkley raakt in de ban van Bocoums bluesy, hypnotische muziek. ‘Alleen, ik kreeg de techniek maar niet onder de knie’, vertelt hij. ‘En op het internet vond ik bitter weinig dat me verder kon helpen.’

Een paar maanden later stapt Kirkley, gewapend met een taperecorder, van het vliegtuig in Mauritanië. Als de kern van de West-Afrikaanse blues niet tot bij hem geraakt, dan moet hij er maar naartoe. ‘Zoiets, ja’, glimlacht Kirkley, een minzame kale veertiger die tegenwoordig in Portland, Oregon woont.

‘Mijn passie voor folk werd destijds gevoed door de field recordings die Alan Lomax decennialang, van de jaren 1930 tot 1960 in de VS en Europa heeft gemaakt. Dat gigantische muziekarchief heeft me het belang van conservatie doen inzien. Ik had al wel meer verre en lange reizen gemaakt, door Zuid-Amerika bijvoorbeeld, maar ik kwam telkens met alleen maar mooie verhalen thuis. Deze keer wilde ik het anders aanpakken. Ik moest en zou er een project van maken, iets substantieels.’

Zijn muzikale ontdekkingsreis, die uiteindelijk twee jaar in beslag zou nemen, mondde uit in een blog, waar de zelfverklaarde amateurarchivaris zijn vondsten op deelde – ‘iederéén had toen een blog, weet je wel’, lacht Kirkley.

Tien jaar later is de blog uitgegroeid tot een onafhankelijk driemansbedrijfje met meer dan vijftig releases, waaronder twee langspeelfilms, in de catalogus. Behalve het nodige veld- en speurwerk neemt Kirkley ook het management van sommige artiesten voor zijn rekening. Uit noodzaak, klinkt het bij een kop koffie, hier in Gent, waar hij op bezoek is met Ahmedou Ahmed Lowla, een synthesizervirtuoos die voornamelijk in Mauritanië grote sier maakt en met Terrouzi eind vorige maand een eerste album uitbracht op Sahel Sounds. ‘Voor de meeste van onze artiesten die toeren, is het de eerste keer dat ze buiten het Afrikaanse continent, hun land zelfs, optreden. Dan maak ik hen liever zelf wegwijs, kwestie van de cultuurschok wat te verzachten.’

Het gesprek wordt onderbroken door Kirkleys vibrerende smartphone. Hij schakelt over op vlekkeloos Frans, opgepikt tijdens zijn jarenlange reizen door West-Afrika.

‘Dat was Mdou Moctar, om te vertellen dat ze gisteren een goede show gespeeld hebben, ergens in North Carolina.’ Moctar, een Toeareggitarist die Kirkley negen jaar geleden leerde kennen in Niger, is een van de jonge vernieuwers van de ‘woestijnblues’, de door nomaden gespeelde, bezwerende gitaarmuziek die bands als Tinariwen in het Westen geïntroduceerd hebben. Hij heeft er net een korte stadiontournee op zitten in het voorprogramma van Tame Impala – frontman Kevin Parker had het label daarvoor persoonlijk aangeschreven. ‘Woestijnblues is eigenlijk geen correcte term’, corrigeert Kirkley. ‘Mdou is wel een Toeareg, geboren in een nomadenkamp, maar groeide op en woont in Agadez, de grootste stad van Niger. Die jongen zou het geen week uithouden in de woestijn. (lacht)‘

Kirkleys eerste kennismaking met Moctars via drumcomputers en autotune gemanipuleerde muziek gebeurde via zijn telefoon. ‘Tegenwoordig zit iedereen ginds op Facebook en Snapchat, maar lange tijd vond muziek zoals die van Mdou haar weg via de simkaarten van gsm’s. Hoorde je op de bus iets dat je aanstond, dan wisselde je muziek uit via bluetooth of door die kaarten uit te wisselen. Een soort viraal netwerk, maar dan losgekoppeld van het internet. Geld verdienen met opnames, dat kennen ze al lang niet meer in West-Afrika. Muziek is er een vorm van ruilhandel en de populaire muzikanten verdienen goed hun brood door op te treden.’

De muziek ergens oppikken en opslaan en dan het spoor naar de artiest zelf terugvolgen, zo ging Kirkley vóór de hedendaagse apps en sociale media jarenlang te werk. Hij heeft ondertussen een uitgebreid en betrouwbaar netwerk van contacten, maar helemaal waterdicht is dat nog steeds niet. Neem nu Hama, een jonge Nigerese multi-instrumentalist en synthesizercomponist die een soort digitale folk speelt, beïnvloed door hiphop en techno.

‘Zijn muziek was alomtegenwoordig op het simkaartnetwerk – er bestonden zelfs ringtones van – maar niemand leek te weten wie Hama was. Tot ik in de richting van een overleden toetsenist uit Agadez werd gestuurd. Ik lokaliseerde zijn familie en zij bevestigden: “Hij is het.” Nadat ik de productie van een plaat met zijn muziek in gang had gestoken, trok ik, samen met een filmploeg die een documentaire draaide, naar zijn nabestaanden om hun geld te overhandigen. Onderweg hoorden we op straat een van zijn tracks. We hielden even halt om wat beelden te schieten. Toen ik uitlegde dat we onderweg waren naar zijn familie in Agadez, keken die mensen raar op. “Waarom Agadez?” vroegen ze. “Die gast woont hier twee straten verderop.” (lacht)‘

Erfgoed conserveren is intussen geen prioriteit meer voor Kirkley. Met Sahel Sounds richt hij zich liever op vernieuwing en kruisbestuiving – dialoog, zoals hij het noemt. ‘Toen ik nog met field recordings aan de slag was, begon ik te beseffen dat het praktisch onmogelijk is om niet op de een of andere manier ‘aanwezig’ te zijn in de opnames. Gaandeweg ben ik zo het idee van samenwerking gaan omhelzen, omdat ik vooral de dialoog genegen ben, uiteenlopende werelden met elkaar in contact brengen. Maar er zal op het label altijd plaats zijn voor projecten waar ik enkel op ‘record’ duw.’

***

Een bijzonder voorbeeld van die dialoog is de speelfilm Akounak tedalat taha tazoughai (2015), een in Niger gedraaide remake van de Prince-film Purple Rain, met Mdou Moctar in de hoofdrol. De titel betekent zoveel als ‘Regen in de kleur blauw met een beetje rood in’. In het Tamasheq, de taal van de Toeareg, bestaat er geen woord voor ‘purper’.

Twee jaar geleden volgde een tweede Sahel Sounds-film: Zerzura, een integraal in de Sahara gedraaide psychedelische western. Kirkley liet zich deze keer inspireren door Dead Man, de western noir met Johnny Depp van Jim Jarmusch, en de surrealistische cultfilms van Alejandro Jodorowsky ( El Topo, Santa Sangre). De hoofdrol en de geïmproviseerde gitaarsoundtrack werden ingevuld door de jonge Toearegmuzikant Ahmoudou Madassane.

‘Het originele idee ontstaat bij mij’, legt Kirkley uit. ‘Maar het is niet de bedoeling om ginds als westerling even een exotisch filmprojectje in te blikken. Als we eenmaal in West-Afrika zijn, is het een lokale productie, met de mensen en middelen van daar. In het geval van Akounak tedalat taha tazoughai liet ik hen wel de originele film zien, maar de uitwerking is evengoed gekleurd door hun eigen, traditionele verhalen, en door de Bollywoodcinema en de Amerikaanse actiefilms waarmee ze vertrouwd zijn.’

Kirkleys nieuwste release is Falaw, album twee van Luka Productions, het alter ego van producer Luka Guindo, zeg maar de Timbaland van Mali. Vanuit zijn homestudio in hoofdstad Bamako maakte Guindo naam als hiphopproducer, maar zijn eerste album op Sahel Sounds, Fasokan (2017), tartte alle genrebeschrijvingen en culturele ijkpunten. ‘Eigenlijk is het een new-ageplaat’, aldus Kirkley. ‘Maar dan gemaakt door iemand uit West-Afrika die niet vertrouwd is met het concept new age. (lacht) “Speculatieve fictie” noem ik het, ontstaan vanuit het concept van field recordings, maar dan zoals die zouden klinken in een alternatieve realiteit waarin Malinese ontdekkingsreizigers in Amerika belanden. Ik liet Luka onder meer het werk van Craig Leon (ooit producer van Ramones en Blondie, tegenwoordig actief in de klassieke muziek, nvdr.) horen en vervolgens deed hij er compleet zijn eigen ding mee. Geweldige ervaring.’

Kirkley staat als westerling bepaald niet alleen in zijn liefde voor de West-Afrikaanse muziekcultuur. Labels als Awesome Tapes from Africa en Sublime Frequencies vissen in dezelfde vijver. Maar die is groot genoeg, aldus de patron van Sahel Sounds. ‘We kennen elkaar, zijn zelfs vrienden en sturen elkaar regelmatig tips door. Trouwens, tegenwoordig luisteren ook de major labels mee – kijk maar naar artiesten als Bombino. Niet erg: wij zitten toch aan de bron. En zolang er ginds muziek te vinden is waarvan ik vind dat ze ook hier dringend gehoord moet worden, doe ik gewoon voort.’